Сабақтың мақсаты: Малды сұрыптау, жаңа будандарды шығаруды теориялық тұрғыдан түсіндіру Жоспары
Малды сұрыптауға байланысты зоотехниялық ұйымдастыру шаралары
жүктеу/скачать 51.35 Kb.
|
| 1.6 Малды сұрыптауға байланысты зоотехниялық ұйымдастыру шаралары
Мал сұрыптауға байланысты шаруашылықта жүргізілетін шаралар зоотехниялық есепті жолға қоюдан басталады. Зоотехниялық есепті ұйымдастырмайынша, мал тұқымын асылдандыру жұмысын ойдағыдай дәрежеде жүргізу мүмкін емес. Зоотехниялық есепті ұйымдастыру жекелеген малды таңбалаудан басталады. Малға таңба салудың әр түрлі әдістері бар. Олардың барлығына қойылатын ортақ талап, олар малды бір – бірінен айыра алуға қолайлы және малдың бүкіл өмір бойы сақталуы қажет. Мал таңбалаудың селекция тәжірибесінде кең тараған түрі – малды нөмірлеу, яғни әр малдың өзіндік жеке нөмірі болады. Малды нөмірлеудің бірнеше тәсілдері бар. Малға нөмір салудың ертеден қалыптасқан түріне таңбалау (татуировкалау) жатады. Таңбалау әдетте құлақтың іш жағына (түгі жоқ жеріне), арнайы қысқашпен салады. Мұндай қысқаштарға сәйкес цифрды әр түрлі бейнелейтін ұшы үшкір мөрлер жиынтығы болады. Қажетті цифрлар мөрін қысқашқа салып, құлақтың іш жағына басқан жеріне бояу жағады. Жарақаттанған жерге бояу жақсы сіңіп, салынған нөмір малдан өмір бойы кетпейді. Жылқы шаруашылығында, кейбір елдерде етті сиыр шаруашылығында нөмірді терісіне таңба басу арқылы салады. Бұрын темірмен күйдіріп таңбалайтын болса, қазір арнайы аспаппен суықты пайдаланып жасайды. Құстарды көбінесе аяғына нөмірлі сақина салу арқылы таңбалайды. Мал саны аз шаруашылықтарда, малды нөмірлеуді құлағына ен салу арқылы да жүргізеді. Жылқы, сиыр және шошқа өсіруде малға ат қою да қолданылады. Мұнда есте болатын мәселе – малға қойылатын ат есте сақтауға ыңғайлы, естуге қолайлы болуы керек. Малға кісі, ұлт, мемлекет, қала, жер, әскери атақ сияқты және т.б. аттарды беруге болмайды. Сондықтан, әр шаруашылықта алдын-ала лайықты мал аттары тізімін жасаған дұрыс. Мал тұқымын асылдандыруға тікелей қатысы бар мына төмендегі бастапқы документтер жүргізілуі қажет: 1) ұрықтандыру журналы; 2) төл тіркеу журналы; 3) төл өсіру журналы; 4) малдың жеке өнімдерін тіркеу журналы. Қорытынды зоотехникалық есеп документтеріне, асыл тұқымды малдың үлгі карточкасы №1 және №2, бонитировканың қорытынды ведомосі жатады. Зоотехниялық бастапқы есептің көлемі мен күрделілігі, түліктің түріне және шаруашылықтың бағытына байланысты өзгеріп отырады. Малды бонитировкалау. Малды сұрыптауға, жалпы мал тұқымын асылдандыру жұмысын ұйымдастыруға байланысты жүргізілетін малды бонитировкалау жатады. Бонитировка дегеніміз тұқымдық қасиеті мен өніміне қарай малды бағалау. Барлық шаруашылықтарда бонитировка жыл сайын жүргізілуге тиіс. Малға бонитировка жүргізу Қазақстанда мал тұқымын жақсартуда жаппай қолданылатын негізгі шаралардың бірі. Бұл үшін Қазақстан ауыл шаруашылығы министрлігі арнайы нұсқау дайындайды. Бонитировканы мал дәрігерлері мен ферма меңгерушілерінің қатысуымен зоотехник-бонитер жүргізеді. Іс жүзінде малға жан-жақты баға беру, оны сұрыптау, барлық шаруашылықтарда негізінен бонитировка кезінде жүргізіледі. Бонитировка әр малдың дене бітімін, түр-тұлғасын, өсімдік қасиеттерін көзбен көріп және зоотехниялық ең бастапқы есеп документтері негізінде баға беріп, ата-тегі және ұрпағының сапасы туралы мәліметтерге сүйене отырып жасайды. Малға бонитировка жүргізгенде оның тұқымының ұнамды типіне (стандартына) қоятын талаптарға сәйкес жақсылары таңдап – алынып, тұқымдық және өнімдік құндылығына қарай элита – рекорд, элита, бірінші, екінші, үшінші деген сияқты кластық топтарға бөледі. Ал нашарлары бракқа шығарылады. Өнімділігі тұқымның стандартына сәйкес малды бонитировкалық бірінші класқа жатқызады. Егер өнімділігі тұқымның стандартынан төмен болса, ол екінші немесе үшінші класқа жатқызылады. Өнімділігі бірінші кластың өнімділігінен нұсқауда бекітілген дәрежеде артық болса элита класына, одан да тым артық болса элита-рекорд класына жатқызады. Малдың тұқымына, жынысына, жасына байланысты оған бонитировка жүргізудің біршама ерекшеліктері бар. Мұның бәрі бонитировкаға байланысты арнайы нұсқауларда нақтылы көрсетілген. Бонитировка соңында қорытынды есеп жасалынып жазылады. Қорытынды есепте бонитировка жасаған малдарға, жалпы табынға тұқымы, кластық құрамы, өнімділігі жөнінде сипаттама беріледі. Биылғы бонитировка нәтижесін өткен жылғымен салыстырып, табында болған өзгерістерге, өткен жылғы жұп таңдау принципіне; жалпы мал тұқымын асылдандыру жұмысы жүйесіне ғылыми талдау жасалынады.Бонитировка деректері негізінде табынның тұқымдық қасиетін, өнімділігін арттыруға бағытталған шаралар белгіленіп, мал топтары бөлінеді: селекциялық ядро, селекциялық топ, өндірістік топ, табынды толықтыратын топ, тұқымдық мал ретінде сатуға белгіленген топ, бракқа шығарылған жарамсыз топ. Қазіргі уақытта әлемнің қандай мемлекеттерінде болмасын ет және сүт өндіру қарқыны өндірістік технологияға негізделген. Мал өнімнің көбеюі, шаруашылық шоғырландыру және мамандандыруға да көп байланысты. Ірі қараны асылдандыруда әлемдік генефонд русурстарын пайдаланған жөн. Ол үшін: өз аймағымызда асыл тұқымды малдардың санын көбейтіп және санын арттыру, жергілікті ірі қара сиырларын шет мемлекеттерден әкелінген асыл тұқымды бұқаларымен шағылыстыру. Екіншіден жаңадан асыл тұқымды ірі қара тұқымын шығару, ол үшін жергілікті ірі қара тұқымдарының сиырларын әлемге әйгілі генефондқа жататын қара голштин-фриз, қызыл ала голштен-фриз, монбельярд, айршир, швиц, англер, және дания қызыл асыл тұқымды бұқалармен шағалыстырып, қара ала, қызыл ала, қоңыр және қызыл түсті ірі қар тұқымдарының ұрпақ будандастарын алу. Үшіншіден жергілікті аймақта шыққан сапалы да ірі қара тұқымдарының генефондысының бұқаларының ұрық қорын сақтау, әрі тұқымды ірі қара өсіретін мамандырылған шаруашылықтарда малды өз төлінен өсіруді кеңінен жолға қою. жүктеу/скачать 51.35 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|