Сабақтың тақырыбы : ХІХ ғасыр әдебиеті Сабақтың мақсаты

а) ХІХ ғасыр әдебиеті туралы түсінік бере отырып,оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру;

ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Демалыста оқыған шығармаларын сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

Қазақ әдебиетінің аса бір сүбелі кезеңі ХІХ ғасыр –ХХ ғасыр бас екені анық. Бұл қазақ елінің бостандыққа ұмтылған,өзін-өзі іздеген ,өткен күндерін аңсай еске алып, ,бүгінінен түңіліп, бірақ болашағына үмітпен қараған шағы еді. ХІХ ғасыр мен ХХ ғасыр басы әдебиеттің шын толысып, ауыз әдебиеті кемеліне келіп,жазба әдебиетінің жарағын сайлап, өзге өркениетті елдермен бой таластырған уақыты десек те қателеспейміз.

Бұл дәуір Абай кезі болатын. Бір ғасырдан аса әр тарапты, әр бағыттағ жолдар Абай маңайында түйісіп, ары қарай Абай әсерін сездіре,ұлттық рухты бойына сіңіре ұласты.

Топтастыру стратегиясы:

Қарсылықты поэзия Сал-серілер поэзиясы

Ағартушылық-жаңартушылық бағыт мемлекетшілдік-ұлтшылдық бағыт

Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.

1. 
   Қазақ әдебиеті нешеге бөлінеді?
   
2. 
   Ауыз әдебиеті дегеніміз не?
   
3. 
   ХІХ ғасырда қандай тарихи жағдай болды?
   
4. 
   ХІХ ғасыр әдебиетіне кімдердің шығармаларын жатқызамыз?
   

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі : жаңа сабақты игерту

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық іздену

Сабақтың көрнекілігі : кітаптар,тірек сызбалар

Пәнаралық байланыс тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.

Дулат Бабатайұлы 1802 жылы қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, Аякөз ауданы, Сандықтас өңіріңде туып, 1871 жылы дүние салған.

Жырау алғыр, зерек болып өседі. Жасында ауыл молдасынан оқып, арабша хат таниды.

Дулат Бабатайұлының тікелей өзінің өмірбаянын немесе өмірінін белгілі бір кезеңін сипаттайтын туындылары аз. Әйтсе де жыраудың мінезі, ой өрісі мен ақындық мұраты жайында шығармаларына сүйеніп, сенімді тұжырымдар жасауға болады.

Бұл—ақынның автопортреті. Мұндағы "көзге түсер сиқы жоқ", ел тағдырын ойлап, сирек күліл, аз ұйықтайтын, атағы алыстарды шарлаған кемеңгер, ақылы дария, сөзі алтыннан ауыр Байғыз қарт — ақынның өзі.

Шынында да, ол өз заманының "байғыз қарты" атанған дана, "Көнелерден сұрасам, сөзін жинап, құрасам", — деп өзі айтқандай, ел тарихы, өмір сырынан жинаған білім, білігі де ұшан-теңіз кісі болған, ақындық атағы да қатты шықкан. Бұған жыраудың басқа өлең, толғауларынан да дәлел боларлық мысалдар табылады.

Дулаттың өлең-толғауларының мазмұны мен тақырыптың ауқымы өте кең және алуан түрлі. Бір өлең немесе толғауда айтылатын ойлар мен идеялар көп жағдайда баска өлең-толғаулардағы ой-сезімдермен үндесіп жатады.
Кітаппен жұмыс: Дулат Бабатайұлының шығармаларын мәнерлеп, нақышына келтіре оқиды.
Білімді бекіту:

Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.

1. 
   Д. Бабатайұлы өмір сүрген уақыттағы қазақ елінің жай-күйі,тарихи жағдай қандай болатын?
   
2. 
   Дулаттың шыққан ортасы,тегі туралы қандай ой пікір білдіресіңдер?
   
3. 
   Д.Бабатайұлы нені айтып күйінді?
   
4. 
   Ақынның өз ортасына деген көзқарасы қандай болды?
   

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

ә) білімдік танымын,шығармашылық қабілетін,тілдік қорын,ізденістерін арттыру;

б) еңбексүйгіштікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу;

Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық іздену

Сабақтың көрнекілігі : кеспе қағаздар,суреттер

Пәнаралық байланыс : әдебиет,тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.

Махамбет Өтемісұлы 1803 жылы қазіргі Орал облысы, Жәнібек ауданындағы Бекетай құмы деген жерде дүниеге келді. Махамбет кейін перзенттік ыстық сезіммен әсірелей суреттеген, қуғында жүргенде аңсай сағынған бұл аймақ Бөкей ордасы, Бөкей хандығы немесе Ішкі орда деп те аталады. Еділ мен Жайық арасындағы бұл өлкенің Ішкі орда делінетіні сол кездегі Ресейдің шекаралық аумағына кіретіндіктен болса, Бөкей ордасы немесе Бөкей хандығы аталуы — Кіші жүздің бір бөлігін мұнда алғаш бастап әкеліп, қоныстандырған сұлтанның, кейінірек осы жердің ханы болған кісінің есіміне байланысты еді.

Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.

1. 
   Махамбеттің өмір сүрген кезеңдегі Қазақстанның,әсіресе Бөкей ордасындағы жағдай туралы не ойларың бар?
   
2. 
   Махамбет жырларында жақсы азамат,жағымды образ болып кім суреттеледі?
   
3. 
   Махамбет поэзиясындағы ұлттық өршілдік,қазақи ұлтшылдық туралы қандай пікір түйдіңдер?
   

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;

Сабақтың түрі : аралас сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық іздену

Сабақтың көрнекілігі : кітаптар т.б

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.

Абыл 1777 жылы, Маңғыстау жерінде дүниеге келген. Әкесі Тілеу аса бай болмаса керек. Ақын қарақалпақ, түркімен, қазақ арасын аралап, түркі жұртының ақындарынан сусындаған, сөз жарыстырған. Сондықтан «Қарасай-Қази», «Қырымның қырық батыры» секілді жырларды жеткізуші болды. Қазақ әдебиетінде ақынның «Арғымақ атта сын болмас», «Ескерту» атты жырлары белгілі болса, 1965 жылы оның өмірі, толғаулары Сәттіғүл ақынның айтуымен хатқа түсті. Абыл жырлары 1967 жылы «Қазақ әдебиеті хрестоматиясы», 1972 жылы «Ақберен» жинағында жарық көрді. Шығармалары кейінгіге үзіліп жетсе де, Мұрат, Қашаған секілді ақындар Абылды ұстаз тұтып, рухани аға есебінде басын иген.

Басында мида ағаштың сайрар бұлбұл,

Жігіттік - өтер, кетер бір қызыл гүл.

Қусаң да қос ат алып бір шалдырмас,

Қамшылап Әбу жылан мінсең дүлдүл, -

деп ақын заман жайлы тереңнен толғайды.

Кітаппен жұмыс: Абыл Тілеуұлының айтыстарын мәнерлеп, нақышына келтіре оқиды.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.

1. 
   Абыл Тілеуұлының жинақтары қандай атпен жарық көрді?
   
2. 
   Қандай айтыстарын білесіңдер?
   
3. 
   Қандай жырларды жырлап жеткізген?
   

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

ә) оқушылардың сөйлеу тілін жетілдіре отырып,шешендік өнерге баулу;

б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі : аралас сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап, дамыта оқыту.

Сабақтың көрнекілігі : кітаптар,слайдтар

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.

1. 
   Абыл Тілеуұлының жинақтары қандай атпен жарық көрді?
   
2. 
   Қандай айтыстарын білесіңдер?
   
3. 
   Қандай жырларды жырлап жеткізген?
   

Шымкент облысы, Сарыағаш ауданында 1835 жылы дүниеге келген. Әкесінен 14 жасында жетім қалған ол жоқшылық-мұқтаждықты көп көреді. Жастайынан өлең шырқауды машық етеді. Ол қарапайым халықтың күйзелісін, махаббат бостандығын жырлап, адал еңбекке үндеген көптеген өлеңдерін жазады. "Жігіттің көркі - өнері", "Жақсылардан шыққан сөз" шығармаларында терең ойшылдың, сын көзбен қараушылық басым.

Майлықожа қазақ ақындарының дәстүрін жалғастырған. Шығыс әдебиетінің үлгілерімен жақсы таныс болғандықтан, өз шығармашылығының өрісін кеңейтуге, оларға еліктеп, мол әсер алғанын байқауға болады.

Ақын:

Өтірік емес анық та, Аяқтарын тіреді.

Өнер алды — тіл еді. Қарсыласқан хандарға

Сарттан өткен Науаи Үзеңгісін шіреді...

Тілдің гаусар гүлі еді. Бәрі де өтті дүниеден,

Парсыда еткен Фирдоуси, Адам бар ма оларды

Заманында дүр еді. Есіткенде күймеген, -

деп, оларға ерекше ден қойып құрметпен қарағанын, өзіне

үлгі тұтатынын мақтанышпен айтады.

Кітаппен жұмыс: Майлықожа Сұлтанқожаұлының толғауларын мәнерлеп, нақышына келтіре оқиды.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.

1. 
   Майлықожа қай жылы дүниеге келген?
   
2. 
   Қандай толғауларын білесіңдер?
   

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

ә) оқушылардың сөйлеу тілін жетілдіре отырып,шешендік өнерге баулу;

б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық іздену

Сабақтың көрнекілігі : кітаптар т.б

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.

1. 
   Майлықожа қай жылы дүниеге келген?
   
2. 
   Қандай толғауларын білесіңдер?
   

Қашаған Күржіманұлы 1841 жылы қазіргі Түркімен Республикасы Ташауыз қаласында дүниеге келген. 1929 жылы Маңғыстау түбегіндегі Қырықкез деген жерде қайтыс болған. Ақынның жырлары ел ішіне ауызша тараған, ол өзі жастайынан жетімдікті көп көрген. Бірқатар шығармалары алғаш "Әдебиет майданы" журналында (1935, №5) жарияланды. Қашаған пейілі тар, сараң, надан адамдарды, аяусыз әшкерелейді. "Есқали сұпыға айтқаны", "Оразалыға", "Байларға", "Берекет ақынға", "Сақыпқа айтқаны", т.б. өлеңдерінде адамгершілік, ізгілік қасиеттерді дәріптеп, басқаларға үлгі ретіне насихаттаған. Халық тарихын қозғайтын "Адай тегі", "Атамекен", "Топан" атты дастандары бар. Ел аралап жүргенде Есқали сұпының келіні "Қонаққа тіккен үйіміз жоқ", - деп Қашағанды үйге кіргізбейді. Сонда ақын келіншектің әдепсіздігін бетіне басып, айтқан өлеңі:

Пейілің мұнша неге қуырылған?

Шапқанда жүйрік едім суырылған.

Сыртымнан естіген жұрт әуес еді,

Тұлпардай шығып жүрген дабылымнан.

Жас жігіт қонам десе қон дер едің,

Көрем де сақалымның буырылынан, — деп, жас келіншектің пейілінің неге тарылғанын, өзінің жасы келіп қалғандығын сөз ете, "жас жігітке бұлай демес едің" деп келіншекті ащы тілмен ажуа етеді. Өзінің халық арасындағы даңқын жүйрік тұлпарға теңей отырып, оны естімей, білмеген келіншіекке қайран қалады. Оны жеріне жеткізе сынайды.

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;

Сабақтың түрі : Лекция сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық іздену

Сабақтың көрнекілігі : бүктемелер,кітаптар

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.

Патшалық отарлаудың темір құрсауынан құтылуды, бейбіт тәуелсіздікті аңсаған, халық тағдырын, елінің бүтіндігін, тәуелсіздігін халқының болашағын жырының өзегі еткен ақындар қатарына Мұрат Мөңкеұлын жатқызуға болады. Елдің бірлігі кетіп, шырқы бұзылған кез - "Ресей патшасының шеңгеліне ілініп", тәуелсіздіктен айырылған кезде өз жыр-толғауымен халықтың мұң-қайғысына ортақтаса үн қосқан ақынның бірі болды. Ол: "Үш қиян" өлеңінде:

Еділді тартып алғаны - Үргеніш пен Бұхарға

Етекке қолды салғаны. Арбасын сүйреп барғаны,

Жайықты тартып алғаны - Қоныстың бар ма қалғаны?

Жағаға қолды салғаны. Мал мен басты есептеп,

Ойылды тартып алғаны - Баланың санын алғаны -

Ойдағысы болғаны. Аңғарсаңыз, жігіттер,

Маңқыстаудың үш түбек - Замананы тағы да

Оны-дағы алғаны. Бір қырсықтың шалғаны, -

деп, отаршылдық өктемділікке кіріптар болған халқының қайғылы, мұңды халін өз жырында суреттеген.

Мұрат өлеңдеріндегі халқының қамын ойлағаны, елім, жерім деп толғанғаны бірден байқалады. Ол жаңалықты сынай отырып, тығырықтан шығудың жолын іздестірді. Малы бар ақылсыздардың ел билігіне келгеніне налиды. Бәрібір олардан еш жақсылық күтуге болмайтынын ашық айтады. "Халық тағдырын жаны ашитын нағыз ер-азаматқа тапсыруымыз керек" дей келе, бір өзі мыңға татитын асылды армандайды.

Ең бастысы, қоғамдағы әділдікті, халықтың бақытты болашақ өмірін аңсады.
Кітаппен жұмыс: Мұрат Мөңкеұлының өлеңдерін мәнерлеп, нақышына келтіре оқиды.
Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Білімді бағалау:

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;

Сабақтың түрі : аралас сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап, түсіндіру, дамыта оқыту

Сабақтың көрнекілігі : кітаптар, тірек сызбалар т.б

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.

Ресейдің ел билеу жүйесін кезінде қатты сынаған ақынның бірі - Шортанбай Қанайұлы.

Ол 1818 жылы осы күнгі Оңтүстік Қазақстан облысы, Түркістан ауданындағы Қаратау-Қарназ деген жерде дүниеге келген. XIX ғ. орта шенінде Шортанбай Сарыарқаға келіп, Қарқаралы дуанына қарасты Арғын руынан тараған Қаракесек Кеней ішінде өмірінің соңғы жылдарын өткізді. Бастапқы кезде ол Жамантай төренің, кейін Жанғұтты бидің қолында болып, сол жерде қайтыс болды. 19 ғ. екінші жартысында феодализм іргесі ыдырай бастады. 1861 жылғы Ресейде болған крепостнойлық құқықты жою туралы заңның лебі Сарыарқаға да жеткен болатын. Міне, осы кезеңді жіті байқап, ой-түйгендерін ақын өзінің өлеңдері арқылы керсетті. 1868 жылы "Жаңа низам" заңы шықты. Енді қазақ елін билеу жүйесінде өзгерістер болды. Бұрынғы хан, төрелердің үстемдігі әлсіреп, қазақтың өз ішінен шыққан саудагер, байлар қатарға қосылып өз өктемдіктерін жүргізе бастады. Бұл кезде Сарыарқаны сауда-саттық жайлады, мал-мүлік базарға түсті, жәрмеңкелер жандана түсті, базар нарқын ақша биледі. Демек, капитализмнің элементі қазақ жеріне де ене бастағанын көреміз. Осы кезде байи бастаған саудагер, байлар ел билеу ісіне белсене араласуға тырысты. Кешегі феодалдық дәуірдің дәмін татқан Шортанбайлар күні өтіп бара жатқан хандық дәуірді аңсап, жаңа ене бастаған капиталистік қарым-қатынасты жатсынады. Ол өзінің "Бір насихат айтайын" деген өлеңінде:

Әуелі қорлар зор болды,

Сондағы зорлар қор болды.

Қайыры жоқ бай шықты,

Сауып ішер сүті жоқ,

Мініп көрер күші жоқ,

Ақша деген мал шықты - деп қазақ аулының тұрмысына жаңа ене бастаған сауда-саттық қатынасына шошына, үрке қарады. Бүкіл жұрттың саудаға араласып жанталасқа түскенін көріп қамығады.

Кітаппен жұмыс: Шортанбай Қанайұлының өлеңдерін мәнерлеп, нақышына келтіре оқиды.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Шортанбай Қанайұлының өмірі мен шығармаларын оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;

Сабақтың түрі : аралас сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап, түсіндіру, дамыта оқыту

Сабақтың көрнекілігі : кітаптар, тірек сызбалар т.б

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.

Орыстан тепкі көрер Ахмет, Міржақып, Сәкендердің халін ХІХ ғасырда Шортанбай соншалық сұңғыла талантпен сезіп, түйсінді. Сондықтан да «Зар заман» атты жырында ақын қазақ халхының басынан бағы тайып бара жатқан шақты қалың қайғымен,мол мұңмен жырлайды.

Зар,зар,заман,зар заман,

Зарлап өткен бір заман,-

Деп, шұбыртпалап әкеліп,түйдектетіп,түйіліп айтады:

Жақс жаманнан түңілген,

Жаман малдан түңілген,

Мұның өзі зар заман.

Зарлығының белгісі-

Бір-бірлерін күндеген.