Сабақтың тақырыбы : «Көпжасушалы жануарлардың зәр шығару жүйесі»

№1 орта мектебі

Тақырыбы:

«Көпжасушалы жануарлардың зәршығару жүйесі»

(6 – сынып)

Орындаған: Жаркенова А.А

Биология пәні мұғалімі

2011-2012 оқу жылы

1. Үй тапсырмасы

2. Жаңа сабақ

3. «Білгеніңді баянда» ( Бекіту сұрақтары)

4. «Сәйкестігін тап» (Өздік жұмысы)

5. «Сөздер сыры»

6. «Жануарлар дүниесінің ғажайып сырлары»

7. «Жұмбақ шешу»

Тест түрінде беріледі.

І – нұсқа

1. Газалмасу дегеніміз.........

а)қоректік заттардың сіңірілуі ә) судың ағзадағы мөлшері

б) оттегін сіңіріп көмірқышқыл газын сыртқа шығару в) қанның қозалуы

2. Адам 1 минутта неше рет тыныс алады

а) 10-12 ә) 12-13 б) 13-14 в) 15-18

3. Оттегін сіңіріп, көмірқышқыл газын сыртқа шығаратын ағзалар........

а) аэробты ә) анаэробты б) паразитті в) гетеротрофты

4. Хордалылардың тынысалу жүйесі?

а) демтүтік, тері жабыны, желбезек б) танау тесігі, көмекей, кеңірдек, өкпе

ә) бүкіл денесі, ауа қапшығы, демтүтік в) шапанша қалтасы, демтүтік

5. «Қосарлы тыныс алу» қай жануарларға тән?

а) қосмекенділер ә) жорғалаушылар б) сүтқоректілер в) құстар

6. Қиқоңыз, зауза, сүңгуір қоңыздардың тыныс алуы........

а) тері ә) демтүтік в) ауа қапшығы б) бүкіл денесі

7. Өрмекшітектестер, бунақденелілердің тыныс алуы......

а) демтүтік ә) шапанша в) жасыл без б) көмей

ІІ – нұсқа

1. 
   Жануарлардың ішкі мүшелерінде тіршілік ететін паразит жануарлар, яғни оттексіз тыныс алатын ағзалар.......
   

2. Гидраның тыныс алу мүшесі.......

а) өкпе ә) ауа қапшығы б) барлық денесі арқылы в) желбезек

3. Құрлық ұлуларының тыныс алуы..........

а) өкпе ә) тері жабыны б) желбезек в) демтүтік

4. Балық қанша жұп желбезек доғаларынан турады?

а) 2-3жұп ә) 6-7 жұп б) 5-6 жұп в) 3-4 жұп

5. Қосмекенділердің қосымша газ алмасуы........

а) тері арқылы ә) мальпигй түтігі б) демтүтік в) желбезек

6. 5. «Қосарлы тыныс алу» қай жануарларға тән?

а) қосмекенділер ә) жорғалаушылар б) сүтқоректілер в) құстар

7. Шаянтәрізділердің тыныс алуы.......

а) өкпе ә) тері жабыны б) демтүтік в) желбезек

2. 
   Жаңа сабақ
   

Қалдық заттар

Улы заттар Қажетсіз өнімдер

Артық су Бөгде заттар

Ағзаның ішкі

ортасының

тұрақтылығын сақтау

Ағзада түзілетін заттар


Тығыз Сұйық Газ
Көпжасушалы жануарлардың зәршығару жүйесі:

Құрттарда (ақ сұлама, шұбалшаң) зәршығару мүшесінің дене ішіндегі ұшы кеңірек кірпікшелі жұлдызша тәрізді болып жіңішке түтікке айналады да, оның ұшы тері жабыны арқылы сыртқа ашылады.

Ұлуда зәршығару қызметін шапанша қуысына ашылатын бүйрек атқарады. Оның құрылысы күрделірек болғанымен, ол шұбалшаңның жұлдызша түтіктеріне ұқсас.

 Шаянтектестерде зәршығару мүшесінің қызметін жасыл түсті жұп без атқарады. Әр безден шығатын түтікше қан арқылы жиналатын зиянды заттарды мұртшалардың түбінен сыртқа шығарады.

(суреттегі көпжасушалы жануарлардың атын тауып, зәр шығару мүшелерінің құрылысына тоқтал)

Өрмекші – зәр шығару жүйесі – мальпигий түтігі

Балық – зәр шығару жүйесі – бүйрек

Құрттар – зәр шығару жүйесі – жұлдызша тәрізді түтік

Құстар – зәр шығару жүйесі - бүйрек

Ара – зәр шығару жүйесі – мальпигий түтігі

(Биология оқулығының 143 бет, «А» нұсқасы Тапсырма – 1)

Көпжасушалы жануарлар ағзасында түзілетін сыртқа шығарылуы тиіс заттарға нелер жатады? Ол заттарды тізімнен теріп, дәптерлеріңе жазыңдар.

• 
  оттегі
  
• 
  көмірқышқыл газы
  
• 
  құрылыс материалы
  
• 
  қанның қызыл түйіршіктері
  
• 
  несеп
  
• 
  вакуоль
  
• 
  нәжіс
  

1. Сөз сыры аңғарсаң, қызық тым,

Бір сөз бар – баспана болатын,

«К» әрпі «Б» мен «Г» болса егер,

Насеком болады, қаныңды соратын

(Бүрге)
2.Екі – ақ әріп – бір жануар адам досы,

Алып жануар оқисың «К»-ны қосып,

«К» әрпін «Б» менен ауыстырсаң,

Бөртпе сүзек тұрады сені тосып.

(Бит)

«Р» әрпін «Б» әрпіне ауыстыр.

Жою керек, аулақ оның бәрінен.

Қай насеком, бізге соны таныстыр!

(Шырын)
6. «Жануарлар дүниесінің ғажайып сырлары»

- Ең жылдам ұшатын қандай бунақденелілер?

(сағатына 90 км жылдамдықпен ұшатын – инеліктер)
- Ең үлкен бақалшақ қай жануарларда болады?

(жылы теңіздерде өмір сүретін, диаметрі 1 метрден асатын теңіз ұлуы)

• 
  Қоғамдық бунақденелілер деген не?
  

етеді)
- Өрмекшілер немен қоректенеді?

(барлық өрмекшілер жәндікқоректі болады, сондықтан ұсақ құрт – құмырсқалармен

қоректенеді)

1. Қаймықпайды күшті аңнан,

Қорқады тек тышқанан.

(Піл)
2. Жазда жатпай, қырдағы гүлді кезеді.

Өзі де татпай,

Жинайды гүлдің шырынын.

Тисең оған құрыдың.

(Ара)
3. Сабы жоқ қамшы.

Ешкімге ұсынба.

Уы бар бір тамшы,

Тілінің ұшында.

(Жылан)
4. Бір жәндік ұшып жүріп ән салады?

Әркімге қонақ болып бір барады.

Барлығы мақұлықтың ығыр болған,

Дауысын естігенде зар қағады.

(Маса)

Соынмен зәршығару – жануар ағзасына тән, асқорытумен тікелек байланысты, денені артық, зиянды заттардан тазартып, тіршіліктің сақталуын қамтамасыз ететін аса маңызды процесс.

Зәршығару мүшелері жануарлардың әрқайсысында әр түрлі болғанымен, барлығының қызметі ағзаға түскен немесе ағзада түзілетін зиянды заттарды «сүзіп» , «жинақтап», сыртқы ортаға шығару болып табылады.

Зиянды заттарды ағзада бөліп, жинақтайтын негізгі мүше:

Қарапайымдарда – жиырылғыш вакуольдер, құрттарда – жұлдызша түтікшелер, ұлуда – шұбалшаңның түтікшелеріне ұқсас бүйрек, шаянтектестерде – жасыл түсті бір жұп бездер,

өрмекшітектестер мен бунақденелілерде – мальпигий түткішелері, омыртқалы жануарларда – бүйрек.