Сабақтың тақырыбы: Жергілікті жерде карта бойынша бағдарлану

______________

Мектеп директоры

1. 
   Сабақтың тақырыбы: Жергілікті жерде карта бойынша бағдарлану
   
2. 
   Сабақтың мақсаты: Оқушыларға топографиялық карта бойынша жергілікті жерде бағдарлану туралы жалпы мағлұмат беру
   
3. 
   Уақыты: 45 мин.
   
4. 
   Өткізілетін орны: 11 сынып, БӘД бөлмесі.
   
5. 
   Өткізілетін күні:
   
6. 
   Көрнекілік құралдар: АӘД оқулығы, карта.
   
7. 
   Сабақтың барысы:
   

Взвод командирі оқушыларды сапқа тұрғызады, оқытушыға рапорт береді, амандасу, түгендеу, оқушылардың сырт көрінісін тексеру.

-Топографиялық шартты белгілер дегеніміз не?

-Шартты белгілер қалай бөлінеді?

-Картаны оқи білу дегенді қалай түсінесіңдер?

-Карталар қандай биіктік жүйесінде жасалады?

- Абсолютті биіктік пен шөгінділер дегеніміз не?

Қазіргі жағдайда жергілікті жерде бағдарланудың негізгі түрі топографиялық карта бойынша бағдарлану болып табылады. Карта бойынша бағдарлану — картада бағдарланудан, ондағы тұру нүктесіне берілетін анық-тамадан жөне картаны жергілікті жермен салыстырудан тұрады.

Картаны жергілікті жер сызығы, бағдар мен компас бағыты бойынша негұрлым толық бағдарлауға болады.

Егер тұру нүктесі белгілі және картада бейнеленген бағдарлар болса және ол тұру нүктесінен көрініп тұрса, онда картаны сол багыты, бойынша бағдарлайды. Сызғышты картадағы жүру нүктесіне қойып, кандай да бір көрінетін бағдармен сызғыш бойын нысаналап (визируя), таңдалған бағдар нысаналанған сызықтың бойында болатындай етіп картамен бірге бүрады. Нысаналау кезінде сызғыштың соңын өзіне каратып, картада бағдарға карап тұратындай етіп ұстайды.

Сосын танылған бағдарға, оған дейінгі бағытқа, сондай-ак олардың өзара орналасуына дейінгі "көзбен" өлшеп анықталған кашықтықты картадағы тұру нүктесінің масштабын ескере отырьш белгілеу керек.

Тұру нүктесін журіп өткен қашықтықты өлшеу арқылы аныктауда бұл кашыктыкты картадағы дәл танылған жергілікті жер нүктесінен бастап өлшеу керек және оны карта масштабындағы козғалыс бағытына қою керек.

Багдар бойынша белгіленген таңбалар өдісінің мәні мынада: бағдарланған картада сызғышпен екі-үш жергілікті затқа белгі койылып, одан бағыттар жүргізіледі; бұл сызықтардың қиылысы тұру орны болып шығады. Мұнда багдарлардың дәл танылуы, ал сызғыш шегі оның картадағы бейнесінің дәл ортасынан өтуі маңызды.

Картаны жергілікті жермен салыстыру жергіпікті заттар мен бедер элементтерінің тұру нүктесінің айналасында орналасқандардың бәрін тауып, сондай-ак картада көрсетілген жергілікті жер нысандарын тану болып есептеледі.

Картада бейнеленген затты табу үшін картаға карап, ондағы езінің тұру орнын анықтау керек. Карта бағдарын өзгертпей бетін затқа қаратьш тұрады да, жергілікті жерден оған дейінгі қашықтыкты көзбен бағалап, ойша карта масштабындағы бұл кашықтыкты өзінің тұру нүктесінен зат бағытына карай кояды. Қойылған кашықтықтан көрінетін жергілікті заттың картадағы бейнесін табу керек.

Картада бейнеленген жергілікті жердегі затты табу картаға қарап, ондағы өзінің тұру орнын аныктағаннан кейін орындалады. Картада бағдарланған жағдайда түру нүктесінің жергілікті затка бағытын табады (сызғышты картадағы түру нүктесіне жөне заттың шартты белгісіне кою арқылы табуға да болады), бұл бағытка картада өлшенген нүктелер арасындағы қашықтыкты апарып, жергілікті жердегі затты іздестіреді.
в) Қорытынды бөлім – 9 мин.

Сұрақтар мен тапсырмалар
- Картамен бағдарлану дегенді қалай түсінесіңдер?

- Картамен бағдарланудың қандай түрлерін білесіңдер?

- Карта жергілікті жермен қандай мақсатта салыстырылады?

- Картадағы зат бейнесін табу үшін не істеу керек?