Сабақтың тақырыбы: Көпжасушалы жануарлардағы қан, лимфа және қанайналымы Пәні: Биология Сыныбы: 6

Тайынша ауданы

КММ «Талап негізгі мектебі»

Сабақтың тақырыбы:

Пәні: Биология

Сыныбы: 6

Өткізген: С абиржанова Гульфира Калымтаевна

лимфа және қанайналым жүйесімен,

құрлысын оқушыларға таныстыру

ә)Дамытушылық: өз бетінше қорытынды жасауға

дағдыландыру, танымдық қабілеттерін

дамытып, ізденіске баулу.

б)Тәрбиелік: Оқушылардың жануарларға деген

сүйіспеншілігін оята отырып, тәрбиелеу

алатын жеке тұлға.

жоспарымен таныстыру )

а) тақырып мазмұнын сұрап шығу (дайындалып келген оқушылардан

сұрау)

ә) Суретпен жұмыс (оқушыларға балықтың, құстың зәр шығару жүйесінің

б) «Біліміңді тексер»

г) Қорытындылау

IІІ. Жаңа сабақ - (20 минут)

а) Кіріспе сөз

ә)Жаңа сабақты түсіндіру

б) Қорытынды

А) «Кім жылдам» ойынын өткізу (сұрақтар қоя отырып әр сұрақтан оқушылардан жауап алу)

Б) Қорытындылау

V. Оқушы білімін бағалау – 1 минут

VІ. Үй тапсырмасы – 1 минут
Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі

Оқушылармен амандасу, түгендеу. Оқушылардың сабаққа қатысуын, сабаққа қажетті оқу құралдарын тексеру. Жаңа сабақтың тақырыбын хабарлап, сабақтың мақсатымен, жоспарымен таныстыру. Оқушыларды жаңа сабақты қабылдауға дайындау.

- Ал орналасып болдық па, көңіл – күйлеріңіз қалай? Жарайсыңдар.

- Ал балалар қобалжымай күнделікті сабаққа қажетті құрал – жабдықтарыңызды шығарып, өздеріңізді еркін ұстаңдар?»

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: (14 минут)

Мұғалім сөзі: - Ал балалар, жаңа сабағымызды бастамас бұрын, үй тапсырмасына тоқталайық.

- Кәне, өткен сабақта қандай тақырып өттік? Алдыңғы тақырыпта не туралы сөз болды? Тақырып мазмұнындағы ең бастысы не?

- Кәнекей, не туралы айтпақшысың? Әңгімені неден бастайсың?

а) тақырып мазмұнын сұрап шығу (дайындалып келген оқушылардан сұрау)

- ары қарай кім жалғастырады?

ататқызу)

• 
  Кәне балалар, кім мына суреттің құрлысын атап береді екен?
  

- Жарайсың, отыра қой

- Ал балалар келесі бөліміміз «біліміңді тексер» тақырыбы бойынша тақтадағы мына жұмысты орындаймыз.

б) «Біліміңді тексер»

1. Көпжасушалы жануарлар ағзасында түзілетін сыртқа шығарылуы тиіс заттарға нелер жатады? Ол заттарды тізімнен теріп, дәптерлеріңе жазыңдар:

1– оттегі                                          – несеп

2– көмірқышқыл газы                    – вакуоль

– «құрылыс материалдары»         – нәжіс

– қанның қызыл түйіршіктері

2. Сол жақта көпжасушалы жануарлардың зәршығару мүшелері, оң жақта жануарлардың тізімі берілген. Зәршығару мүшелерінің қайсысы қандай жануарға тән екенін анықтап, дәптерлеріңе жазыңдар.

1. Шаян - жасыл без     

 2. Гидра- жабынды қабықша          

 3. Ит- бүйрек

4. Паразит амеба- жұлдызша тәрізді түтік

5. Кірпікшелі кебісше- Вакуоль

- Мінекей балалар, сонымен үй тапсырмасын қорытындылайық.

 Қорытынды. Сонымен зәршығару – жануар ағзасына тән, асқорытумен тікелей байланысты, денені артық, зиянды заттардан тазартып, тіршіліктің сақталуын қамтамасыз ететін аса маңызды процесс.

Зәршығару мүшелері жануарлардың әрқайсысында әр түрлі болғанымен, барлығының қызметі ағзаға түскен немесе ағзада түзілген зиянды заттарды «сүзіп», «жинақтап», сыртқы ортаға шығару болып табылады.

Зиянды заттарды ағзада бөліп, жинақтайтын негізгі мүше: қарапайымдарда – жиырылғыш вакуольдер, құрттарда – жұлдызша түтікшелер, ұлуда – шұбалшаңның жұлдызша түтікшелеріне ұқсас бүйрек, шаянтектестерде – жасыл түсті бір жұп бездер, өрмекшітектестер мен бунақденелілерде – мальпигий түтікшелері, омыртқалы жануарларда – бүйрек.

а) Кіріспе сөз: Қанның ағзада атқаратын қызметі.

• 
  Балалар енді мына суретке қараңдар!
  

	қан плазмасы
Хлоропласт

1– қанның эритроцит жасушалары; 2–қанның лейкоцит жасушалары

• 
  Кейбір жасушаның органеллалар жануарлар мен өсімдіктердің жасушаларында да кездеседі: 1.Жасуша мембранасы
  
• 
  Ядро
  
• 
  Цитоплазма
  
• 
  Эндоплазмалық тор
  
• 
  Митохондрия
  
• 
  Өсімдіктер жасушаларында ғана кездесетін органеллалар
  
• 
  Жасуша қабықшасы
  
• 
  Вакуоль
  
• 
  Хлоропласт
  

Орыс ғалымы И. И. Мечников лейкоциттерді – фагоциттер, яғни «обыр» жасушалар. Олардың микробтарды жоюын фагоцитоз деп атаған.

Елімізде кейбір жұқпалы және қауіпті ауруларды болдырмау үшін жануарды, адамдарды жас кезінде әдейі егеді. Олардың ішінде әлсіретілген ауру қоздырғыштары бар дәрі болады. Егілген ағза жеңіл ғана ауырады. Есесіне ағзада өмір бойы немесе көп уақыт сақталатын жасанды иммунитет қалыптасады. Адам ол аурумен ауырмайды.

Қанайналым жүйесін әдетте, «тасымалдау жүйесі» дейді. Неге бұлай аталатынын өздерің әңгімелеулеріңе болады.

Жануарлардың қанайналым жүйесінің құрылысы мен қызметі әрқайсысының даму деңгейіне қарай ерекшеліктері болғанымен, жалпы сұлбасы ұқсас. Бұл жүйе қантамыр жүйесінің «насосы» – жүректен және қанды бүкіл денедегі ұлпаларға жеткізетін қантамырлардан құралады.

• 
  Аталық жыныс жасушалары (ұрық сұйығы), олардың міндеті шығып, әйелдің аналық клеткасымен қосылады
  
• 
  Аналық жыныс жасушалары (аналық клеткалар), олардың міндеті ұрық сұйығымен қосылып, бірігу нәтижесінде пайда болатын жасушалар үшін қоректі қамтамасыз ету болып табылады. Оттегі сіңіру үшін үлкен беткі ауданы бар қызыл қан денелері. Олардың құрамында оттегіні ұстап тұратын гемоглобин деп аталатын химиялық заттар бар.
  
• 
  Жүйке жасушалары – сымға ұқсаған ұзын; олар барлық денеге электр күшін жеткізеді.
  

Қан. Плазма. Қан жасушалары. Эритроцит. Гемоглобин. Лейкоцит. Антидене. Фагоцит. Иммунитет.

А) «Кім жылдам» ойынын өткізу (сұрақтар қоя отырып әр сұрақтан оқушылардан жауап алу)

1. Қанның құрамына қандай заттар кіреді?

2. Қан ағзада қандай қызмет атқарады?

3. Эритроциттер қандай мүшелерде түзіледі?

4. Қан газалмасудан басқа тағы қандай жұмыс атқарады?

5. Лейкоциттердің эритроциттерден қандай айырмашылықтары бар?

6. Эритроцитті «қанның қызыл түйіршігі» деп неге атайды?

7. Бұл жасушаның қызыл түсті болуы оның құрамындағы қандай затқа байланысты? (Атауын айту керек)

8. Гемоглобиннің ағза тіршілігі үшін қандай маңызы бар?

9. Антидене деген не?

10. Табиғи иммунитет деген не?

11. Жасанды иммунитет қалай пайда болады?

12. Лейкоциттерді басқаша қалай атайды?