Сабақтың тақырыбы: Оттекті органикалық қосылыстар. Спирттер. Сабақтың мақсаты

• 
  Қоршаған ортаны мұнай өнімдерінің қалдықтарынан қорғау үшін қандай мәселе қою қажет?
  
• 
  Қазақстанда мұнай өнімдерін тиімді пайдаланудың қандай әдістерін ұсынар едіңіздер?
  

1. 
   Көмірсутектердің табиғи көздері:
   

2. 
   Табиғи газдың құрамы:
   

3. 
   Кокс –
   

4. 
   Қара түсті мұнай өнімі ­
   

5. 
   Мүнайдан алынатын өнімдер:
   

6. 
   Мұнайды өңдеуге арналған қондырғының бөліктері:
   

в) ректификациялық колонна, атмосфералық қондырғы

7. 
   Крекингтің қандай түрлерін білесің?
   

8. 
   Термиялық крекинг –
   

Б) өршіткі ретінде асыл металдарды қолдану;

В) жоғары температура және жоғары қысымда жүреді;

9. 
   Катализдік крекинг –
   

Б) өршіткі ретінде асыл металдарды қолдану;

В) жоғары температура және жоғары қысымда жүреді;

10. 
    Егер өршіткі ретінде асыл металдар қолданылса, ол –
    

Жауабы: 1.В 2.В 3.В 4. А 5. А 6. Б 7. А 8.В 9.А 10. В

Оқушылар бүгінгі танысатын жаңа сабағымыз спирттер туралы болмақ.

Этил спиртін орта ғасырларда осылай атаған. Кейіннен алкогольдік қосылыстар спирттер класына біріктірілді..

Сендер осыған дейін көміртек және сутектен ғана түзілген қосылыстар –көмірсутектер жайлы оқып-үйрендіңдер. Енді молекула құрамына оттек атомдары күретін оттекті органикалық қосыолыстармен танысасыңдар. Оттекті органикалық қосылыстар құрамында оттек бар функцоналдық топтарға байланысты әртүрлі заттар қатарын түзеді.

этил спирті С₂H₅OH этанның C₂H₆ туындысы; этиленгликоль С2H4(OH)₂ этанның C₂H₆ туындысы;

ИЮПАК халықаралық атаулар жүйесі бойынша спирттерді көмірсутектердің атына -ол деген жұрнақ қосып атайды.   СН₃ОН метанол. С₂H₅OH этанол және т.б.

СН₃ – OH метанол

H H

H – C – C - O- H

│ │

H H

Ой шақыру үшін радикал дегеніміз не?

Гидроксил тобының сутегісі басқа 5 сутек атомына қарағанда қозғалғыш болып келеді, оның себебі бұл сутек көміртекпен оттек атомы арқылы байланысқан. Сондықтан гидроксил тобындағы сутек атомы металға аламаса алады.

Спирттер құрамындағы гидроксил топтарының санына байланысты өзара жіктеледі:

Біз біратомды спирттердің қасиеттерін оның жиі кездесетін өкілі – этанолды мысалға алып қарасытрайық.

СН₂=СН₂ + Н₂О → H₃C – CH₂OH

Этанол

Тамақ өнеркәсібінде этил спиртін көмірсуларды спирттік ашыту арқылы алады. Бұл процесс ашытқы саңырауқұлақтарының қатысуымен жүреді:

Глюкоза

Өндірісте этил спритінің көп мөлерлерін құрамында крахмалы бар өсімдіктерден (картоп, дәнді дақылдар) алады.

Химиялық қасиеттері: Сендер лабораторияда бір затты қыздыру керек болғанда, спирт шамын пайдаланасыңдар, демек, спирт жанады:

C₂H₅OH + 3О₂ →2CO₂ + 3Н₂О

Этил спиртінің молекуласында гидроксотоп болғандықтан, ол белсенді металл ­ натрий әрекеттеседі:

2C₂H₅OH + 2Na →2C₂H₅ONa + Н₂

Этанол Натрий этилаты

C₂H₅OH + CuO → CH₃ C=O + Cu + H₂O

Этанол қара | қызыл түсті

түсті H

этаналь

Метанол, метил спирті, ағаш спирті, СН3ОН – иісі (этил спиртінің иісіне ұқсас) бар, түссіз сұйықтық;

тығызд. 0,7924 г/см3 (20ӘС-та),

балқу t – 97,9ӘС,

қайнау t 64,5ӘС.

Сумен (кез келген қатынаста), спиртпен, бензолмен, ацетонмен, т.б. органикалық еріткіштермен оңай араласады. Синтез-газдан катализдік реакция арқылы алынады. Формальдегид, сірке қышқылы, әр түрлі эфирлер алуда, бояғыш заттар мен дәрілік заттарды ерітуде, отынға қоспа ретінде қолданылады. Метанол жүйке және тамыр жүйесіне әсер ететін у.

Көпатомды спирттердің құрамында екі және одан да көп гидроксил топтары болады. Маңызды өкілдері этиленгликоль СН2ОН - СН2ОН және глицерин СН2ОН - СНОН - СН2ОН. Олардың құрамында гидроксил тобы болғандықтан, қасиеттері біратомды спирттерге ұқсас. Айырмашылығы — гидроксил тобының санына байланысты. Этиленгликоль синтездік талшық алу үшін және антифриз ретінде қолданылады. Глицерин былғары өнеркәсібінде, дәрі-дәрмек, қопарылғыш зат алуға, т.б. қолданылады.

Көпатомды спирттердің жиі кездесетін өкілі - Глицерин СН2ОН — СНОН — СН2ОН — тәтті дәмі бар түссіз, қоймалжың сұйықтық. Суды жақсы сіңіретін, гигроскопиялық зат. Сумен кез келген мөлшерде араласады. Атмосфералық қысымда 290^ᵒС-та қайнап, ыдырай бастайды, сондықтан оны белгілі бір қысымда айдайды. Глицеринді өнеркәсіпте пропиленнен алады. Көп мөлшерде химия және тамақ өнеркәсібінде қолданылады. Глицерин гигроскопиялық зат болғандықтан, теріні жұмсартатын қасиетіне байланысты парфюмерияда, былғары өнеркәсібінде пайдаланады. Сонымен қатар глицерин қопарылғыш заттар және дәрі-дәрмектер өндіруде медицинада қолданылады.

Соңында сабақтың негізгі теориялық сұрақтары қорытындыланады. Оқушылар көмегімен бірнеше тапсырмалар орындау арқылы тақырыпты нақтылаймыз.

1. 
   Спирттер деп қандай заттарды атайды?
   
2. 
   Спирттер қалай жіктеледі, мысал келтіріңдер.
   
3. 
   Көпатомды спирттер деп қандай қосылыстарды айтады, мысал келтіріңдер.
   
4. 
   Глицериннің қасиеттері мен қолданылуы.
   

1. 
   «Үшіншісі артық»
   

CH3OH	CH3Cl	CH3CH2OH
CH3CH2ONa	НО-CH2 -CH2-OH	CH3OH
CH3CH2OH	CH2-СН2-СН2 OH ОН ОН	CH3Cl

2. 
   Таңдамалы тест.
   

1. 
   Мына қосылыстардың ішінен спирттерді көрсет.
   

А) 1,2 Б) 2,3 В) 3,4 Г) 1,3

2. 
   Құрамында сутек атомы бар спирттің молекулалық массасы:
   

3. 
   Мына қосылысатрдың ішінен алкендерді көрсет:
   

a) 1,3 б) 1,2 В) 2,.3 Г) 2,4

4. 
   Спирттер класының фунционалдық тобы:
   

3. 
   Сәйкестендіру.
   

1. 
   Этиленгликоль А)CH₂-СН₂-СН₂
   

2. 
   Метанол Б) CH₃CH₂OH
   
3. 
   Глицерин В)НО-CH₂ -CH₂-OH
   
4. 
   Этанол Г)СН₃ОН
   

№2. Есеп

“Спирттердің адам денсаулығына пайдасы мен зияны туралы” эссе жазу.