Сабақтың түрі : аралас сабақ Сабақтың әдісі : ауызша баяндау, сын тұрғысынан ойлау стратегиялары

ерекшеліктерін, негізгі қасиеттерін, мата

атауларының мағынасын, тоқылу, өңдеу

әдістерін түсіндіру.

кеңейту, ойлау қабілеттерін дамыту, мата

түрлерін ажырата білуге дағдыландыру,

іскерлік дағдыларын дамыту.

ұқыптылыққа, адамгершілікке тәрбиелеу.

стратегиялары

дарын салыстыру » - кестесі, « Матаның

қасиеттері», «Мата атаулары» - бетшелері,

интерактивті тақта

ІІ. Сабақтың құрылысы :

Жүн және жібек маталарының сыртқы құрылымы

Алғашқы өңдеу жұмыстары

Қасиеттері

Қызығушылығын ояту.

1. 
   Мата неден тоқылады ?
   
2. 
   Талшықтар қандай түрлерге бөлінеді ?
   
3. 
   Талшық түрлерінен қандай маталар тоқылады ?
   
4. 
   Мата бойындағы талшықтар қалай орналасады ?
   
5. 
   Талшықтардан жіп дайындау жұмысы қалай аталады ?
   
6. 
   Тігіс дегеніміз не ?
   
7. 
   Матаның жиегі деп нені айтамыз?
   
8. 
   Еліміздегі мақта өсірілетін аймақ.
   

Гүлдері бар құлпырған,

Кең жазықтан аумайды.

Оған әркім ұмтылған,

Киер киім оңтайлы.

Бұл не ? (мата)

Талшықтар

өсімдік тектес жануар тектес

мақта және зығыр маталар жүн және жібек маталар

түйе,қой,ешкі жүнінен алынады жібек құртынан алынады

Жүнді алғашқы өңдеу

талшықтарды сапасы бойынша іріктеу

тазалау

арнайы сабынмен жуу

кептіру

иіру

мата тоқу

Табиғи жібек-өте жіңішке, нәзік жіп. Оны тұт жібек құртының қуыр- шағынан алады. Бұл тәсіл тоқыма өнеркәсібінде кеңінен қолданылады. Қуыршақтағы жібек жібінің ұзындығы 700-800 метрге дейін жетеді. Жіп өте жіңішке болғандықтан,біремес, бірнеше қуыршақтың жібін біріктіреді. Ондай жіпті жібек шикізаты деп атайды.

Жібекті алғашқы өңдеу жұмыстары былайша орындалады: жібекті тасымалдау және сақтау алдында өңдеу – жібекті бумен өңдеу және ыстық ауамен кептіру, жібек шикізатын алу – қуыршақты бумен өңдеу және бірнеше қуыршақтан жібек жібін жинау. Бұл операциялар жібек орау фабрикасында орындалады. Талшықтардан жіп иіреді, одан мата тоқылады.

Мата түрлері неліктен қыртыстанады, қысқарады,созылады т.б.өзгерістерге ұшырайды ?

Матаның сапасы көбінесе талшықтардың құрамына байланысты.

Талшықтың ұзындығы

Талшықтың жуан-жіңішкелігі

Матаның сапасы

мықтылығы

жұмсақтығыы

иірілуі

Ұзын және жіңішке талшықтардан жіңішке,мықты, біркелкі жіп алынады. Мұндай жіптен тоқылған мата жұқа,берік,тегіс,жұмсақ болып келеді.

Ирек талшықтар жақсы жылу сақтағыштығымен ерекшеленеді. Мұндай талшықтан тоқылған маталарды қысқы киім тігу үшін қолданады.

Жүн және жібек талшықтарын салыстыру

Талшықтардың құрамы мен сыртқы көрінісі	Талшық атаулары
	жүн	жібек
Түсі	ақ,қара,сары және басқа табиғи түстер	ақ
Жылтырлығы	қатты	онша қатты емес
Ұзындығы	10-250 мм	700-800 мм
Жуандығы	жуан талшықты	өте жіңішке талшықты
Иректігі	өте ирек	түзу
Жұмсақтығы	орташа	жоғары
Тегістігі	үлпілдек	тегіс
Беріктігі	мақтадан төмен	жоғары
серпімділігі	жоғары	орташа

Матаның құрамы, қасиетері талшықтарының құрылысына, жіптердің айқасуына түсіне,тоқылу ерекшеліктеріне байланысты. Матаның негізгі қасиеттері физика-механикалық, технологиялық,гигиеналық қасиеттері арқылы сипатталады.

қыртыстануы сетінегіштігі

мықтылығы төзімділігі қысқаруы ыдырауы

физ.-мех.қасиеті технологиялық

жіптің тоқылуы талшықтың айқасуы пішінінің серпімділігі

иірілуі сапасы өзгеруі

жылу ылғал

сақтағыштығы өткізгіштігі

гигиеналық

тығыздығы өткізгіштігі

өзгеруі.

нің, айқасуының өзгеріске ұшырауы.

1. 
   Мата атауларын білеміз бе?
   

Шидем дегеніміз не ? Шидем шекпен кигенім, түлкі тымақ.

Шай дегеніміз не ? Шолпысы сылдырлап,шайы көйлегі сусылдап

Бүлде деп нені айтамыз ? Үлде мен бүлдеге оранып

2. 
   Әсем,жанға жайлы қасиеттеріне сәйкес халқымыз көбінесе қыздарының есімдерін мата атауларымен атаған. Мысалы: Күлдәрі,Ұштап,Мақпал, Қырмызы,Жібек,Дүрия т.б.
   
3. 
   Семантикалық карта толтыру.
   

4. Кім тапқыр ? ( танымдық тапсырмалар)

- қасиеттеріне, сапасына, талшықтардың атауына, тоқылу ерекшеліктеріне

т.б. байланысты.

Маталар сыры

Үлбіреген әсем әдемі,

Көркімді бәрі біледі.

Сондықтан да тек мені

Жас адамадар киеді.

Қынай тіккен көйлектен,

Қыздар көркі түледі.

Табиғаты нәзік неткен,

Денеге жұмсақ тиеді.

Сұлулықты кім сүйсе,

Сол жандар мені киеді.

1. Матаның көне атауы

а) материал

ә) кездеме

б) бұйым

2. Зығыр матасын алу үшін өсірілетін зығырдың түрі

а) салалы

ә) бұйра

а) бидай

б) мақта

а) жылу сақтағыштығы

ә) ылғал өткізгіштігі

б) ауа өткізгіштігі

5. Жібек матаның атауы қандай ұғымға байланысты қойылған?

а) Ұлы Жібек жолына

ә) жібек талшығына

б) кісі есіміне байланысты

Астанадағы «Бейбітшілік және келісім» сарайында «Жібек жолы – Қытайдың жібек өнері» атты көрме өтті. Онда 200-ге жуық бұйым қойылған.

Олар – жібектен жасалған киім-кешектер, жібек тоқитын станок пен оның жабдықтарының макеттері, жібек құртын баптау үлгілері. Көрмеге келушілер Қазақстан мен аспан асты елінің мұрағаттарын ұштастырып көрсететін мағлұматтар мен сан алуан Қытай жібектерін тамашалай алды. Сонымен қатар, бейнелеу өнерін сүйетін қауым Қытай халқының 12-ғасырда әдемі өрнекті жібек маталар тоқуға пайдаланған жібек станогын көрді.

«Қытай жібектің мекені, 5 мың жыл бұрын қытай халқы жібек құртын өсіруді қолға алып әрі жібек құрты арқылы алынған талшықтарынан көздің жауын алар жібек торғындар тоқыған. Содан бастап Жібек жолы аталған сауда керуені жолы бүкіл дүниені шарлады. Біздің заманымызға дейінгі 5-3-ші ғасырлардағы әйгілі «Жібек жолы» Қазақстан мен Қытай  елдерінің достығы және сауда көпіріне айналды», деді ол.

Белгілі бір дәрежеде бұл тақырыпты тарихшылар зерттеп кеткен болатын. Осы зерттеулердің орта бағытынан ауытқымай, біз Маңқыстау мен Үстірттің орта ғасырлық тарихын зерттеу бағытындағы өзіміздің ойларымызбен бөліскімізкеледі.