Самбо күресінің ережесі

Қолдардың қозғалысы - ұстау, орап ұстау, қысу, итеру, жұлқу, тұю, тарту, тіреу, басу,т.б.

Аяқтардың қозғалысы- қою, аттау, кейін қою, аттап кету, бүгу, жазу, ілу, шалу, қағу, үстіне салу, итеру т.б

Дененің қозғалысы- еңкею, тік көтеру, иілу, бұрылу, қысу, итеру, құлату.т.б.

Палуанның қимылдарының біразы бір мезгілде, біразы бірінен соң бірі орындалады. Барлық әдістерді шартты түрде қарапайым қозғалыс және қозғалу фазасы деп бөлуге болады.

Палуанның негізгі жағдайы және қозғалыстары, олардың биомеханикалық талдауы (тіреу алаңы, жалпы ауырлық орталығы. Күрескен кезде палуандар көбінесе тіреу алаңын көзбен бақылайды.

Мұндай жағдайда тіреу алаңы екі табаны мен табандарының арасындағы кеңістік болып табылады. Жалпы ауырлық орталығына түсетін түзу сызық тіреу алаңының ішіне келсе не одан шығып кетсе тепе -теңдік бұзылады. Сондықтан палуан қимылдаған кезде ауырлық орталығының түзу сызығы алаңның ортасына жақын болуының маңызы зор. Тепе -теңдікті сақтау өнері мынаған саяды:

Тіреу алаңын тез өзгертіп, «қауіпты бағытта» орнықтылық бұрышын арттыратын қимылдар жасау; қарсылас жұмсаған күшін бейтараптау немесе кері серпу үшін тиісті бұлшық етерін қатайту немесе босату. Мұндай қимылдар жасау үшін ең қолайлы жағдайды күресте палуанның тұрысы деп атайды.

Бастапқы қалыпта күресу әдіс-айласы-тұрып күрескенде қолданылатын амалдар.

Ұстасу- қолмен орындалатын әрекет, палуан шабуылдау, қорғану немесе қарсы шабуылдау мақсатында қарсыласының киімінің бір жерінен ұстау.

Бір жақты ұстау- оң қолмен қарсыласының оң қолынан (сол қолмен сол қолынан ) ұстау.

Әр жақты ұстау - оң қолмен қарсыласының сол қолынан (сол қолымен оң қолынан) ұстау.

Шалу-аяқпен жасалатын қимыл, бұл кезде палуан балтырын, жіліншігін қарсыласының тізесінен төмен қойып, сырттан шалады.

Ілу-аяқпен жасалатын қимыл, бұл кезде палуан қарсыласының денесінің қандайда болмасын бір бөлігін ұстап, өзіне немесе бір жағына қарай тартады да, аяқтың басымен не өкшесімен қарсыласының өкшесінен іледі.

Орау- аяқпен жасалатын қимыл. Палуан қарсыласын қимылдатпай ұстап, оны өзіне немесе бір жанына тартып, онымен бір мезгілде жіліншігімен және аяғының басымен аяғынан орайды.

Қағу- аяқ қимылы. Палуан табан жағымен, табанның ішкі ,сыртқы қырларымен қарсыласын аяқтан қағады.

Төрт таған- екі қолмен және аяқпен кілемге (алақан, шынтақ және тіземен) бауырын көтеріп яғни ішін тигізбей тіреп тұру.

Жүде- кілемнің үстінде етбетімен яғни ішімен жатуы.

Соққы- қолмен және аяқпен жасалатын қимыл.

Төте соққы- қолмен тіке жасалатын соққы.

Қапталдан жасалатын соққы- қолмен құлаштап не аяқпен жаннан жасалатын соққы.

Арқаға ұстау- палуандың кілемнің үстінде арқасына (жауырынына) белгілі уақыт ұстау.

Буынын ауырту- қол және аяқтың белгілі бір буынын (иық, шынтақ, тізе, қылта, шат, бел және жуан сіңірді) бүгілуіне қарсы қайырып ауырту.

Қылқындыру – миға баратын қан тамырларының жолын бөгеу (қол сайысқа тән).

Тұншықтыру – тыныс алу жолын бөгеу (қол сайысқа тән).

Көтере итеру- аяқ қимылы. Палуан қарсыласын санымен немесе жіліншігімен өзінің алдынан жоғары көтере итереді.

Еңкею- денені тік тұрған күйінен горизанталь күйге қозғалту.

Тікею- денені горизанталь күйден тік күйге келтіріп қозғау.

Шалқаю- денені артқа қарай шалқайтып доғаша иілу.

Айналу- артқа қарай құлаған кездегі дененің қозғалысы: палуан шалқалап құлап бара жатқанда кеудесімен немесе төрт тағандап түсу үшін айналады.

Жұлқу- палуан қарсыласын қатты тартып қалады.

Итеру- палуан қарсыласын өзінен ары қарай немесе қапталға қарай қатты итереді.

Жығу- түрегеліп тұрған қарсыласты кілемнен көтеріп алмай-ақ кеудесімен немесе арқасы, қырынан түсіруге көмектесетін әдістер.

Әдіс- палуанның толық аяқталған әрекеті, қарсыласынан басым түсу немесе жығу амалы.

Қорғану- қарсыласының шабуылын тойтаруға мүмкіндік беретін әрекеттер.

Қарсы әдіс- қарсыласының әдісіне қарсы қолданылатын әдіс.

Лақтыру- қарсыласын кілемнен көтеріп алып жауырынымен немесе кеудесімен түсіруге көмектесетін әдістер.

Күрес әдіс - айласын анықтау үшін палуандардың барлық негізгі қимылдарын талдаудан өткізу қажет. Мұндай талдауды ең алдымен ол қимылдарды орындауға жұмсалатын механикалық күш тұрғысынан қарау керек. Ең қарапайым қимылды орындағанның өзінде де адам денесінің бір қатар ағзалары өзара қимылға келіп, оны орталық нерв жүйесі реттеп тұратындығы белгілі. Сондықтан күрес әдіс–айласын талдап анықтағанда жеке бұлшық ет қызметі қарастырылмайды. Күресте оның қысу немесе тарту күші, тарту ұзақтығы, шапшаңдығы пайдаланылады. Сонымен палуандар әсер етуші күш мыналар ескеріледі:

-салмақ күші;

-бұлшық еттің тарту күші;

-дененің инертті (қозғалыссыз тұрған кездегі) қарсылығы;

Осы күштер әсер еткенде палуан денесі әртүрлі жағдайға түседі, оның жеке бөліктерін рычаг ретінде қарастыру ынғайлы.

Самбо күресінің айла–тәсілі – дегеніміз жеңіске жетуге бағытталған белгілі бір әрекеттер жүйесі.

Тактикалық даярлық амалдар- палуанның шабуылдау немесе қарсы шабуылдау үшін қолайлы жағдай жасайтын әрекеттер.

Барлау- палуанның қарсыласы жөнінде мәліметтер алуына көмектесетін тактикалық әрекеттер.

Бүркемелеу - палуан қарсыласынан шын ойын жасыру үшін жасайтын тактикалық әрекет.

Қауып төндіру- палуанның қарсыласын қорғанысқа көшуге мәжбүр ететін тактикалық әрекет.

Жалған әрекеттер- арырына дейін жеткізілмеген және қарсыласты тиісті қорғанысқа көшуге мәжбүр ететін амалдар, қарсы амалдар. Ұстау. Жұлқу, итеру және басқа да әрекет.

Алдау - бұл да жалған әрекет.

Шақыру - палуанның қарсыласын белсенді қимылдар жасауға мәжбүр ететін тактикалық әрекет.

Тұқырту-палуан қарсыласын еркін қимылдауына мүмкіндік бермейтін тактикалық әрекет.

Тепе-теңдіктен шығару - палуанның өзінің шабуылға шығуына ыңғайлы, ал қарсыласы тепе -теңдігін сақтай алмай қолайсыз жағдайға түсуге мәжбүр ететін тактикалық әрекеттер.

Шабуыл-тактикалық әрекет оның мақсаты басым түсу немесе жеңіске жету.

Комбинация- белгілі нәтижеге жету үшін орындалатын әрекеттерді тактикалық жағынан ұштастыру немесе әдістерді бірінен соң бірін орындау.

Алдын алу- палуанның қарсыласының шабуылымен бір мезгілде жүргізілетін шабуылдау әрекеттері, барлық палуан қарсыласының алдын алу үшін оны шапшаң орындайды.

Күрес тактикасында аса тиімді әрекетер сараланып шықты. Оларды шабуылдау, қорғану, қарсы шабуылдау әрекеттері деп бөлуге болады. Осылардың ішінде палуанның әдіс-айлалық шеберлігін артыруға ең пайдалысы шабуылдау әрекеттері болып табылады.

Шабуыл тактикасы - күрес күшті қарқынмен басталып. Алдына бәсекелесін таза немесе ұпай санымен ұтуды мақсат етіп қояды. Тактиканың бұл түріне тән қасиеттер: кілемде еркін жүру, өзі жақсы білетін әдістерді бірінен соң бірін қолданып, түйдек–түйдек комбинациялар құру, қарсыласының шабуылына іле – шала қасы жауап әдіс жасау, шегінбеу, тайсақтамау тән. Шабуыл тактикасы палуанның жан – жақты және жақсы психологиялық дайындығын, әдіс - айланың техникалық жағынан шебер орындалуын талап етеді. Міне мұның өзі үдемелі және мезгілдік болып екіге бөлінеді.

Үдемелі шабуыл тактикасы - палуан бар мүмкіндікті өз қолына алып, өзіндік әдістерді қолдана отырып, қарсыласын таза немесе ұпай санымен ұту мақсатын көздейді. Үдемелі шабуыл тактикасын қолдану үшін палуан өте күшті. Шыдамды, айлакер болумен қатар жан – жақты дайындықтан өтуі тиіс. Осындай қасиеттері аз палуандар кейде өте үдемелі шабуыл тактикасының құрбаны болып кетуі де жиы кездеседі. Себебі олардың белдесуді жоғары қарқынды өткізуіне шыдамдылығы жетпейді де, соңында күші жетпей ұтылып қалып жатады. Бұл арада жаттықтырушыға үдемелі шабуыл тактикасының екі палуаннан да көп күш талап ететіндігін ескеру керек.

Мезгілдік шабуыл тактикасы- палуан тек өзіне ыңғайлы деп тапқан кезеңдерде шабуылға шығады. Шабуыл арасындағы әр қимыл арасындағы уақыттар да ол қарсыласының әр қимылын бағып, жалған қимылдар жасап шатастырады. Осылай өзіне қолайлы сәт тудырған кезде қапы қалмай күтпенген жерден үрдіс шабуылға шығады.

Қарсы шабуыл тактикасы- қарсыласының алға ұмтылуын бағып жүріп, өзіне қолайлы сәтте шабуылға шығады.

Қорғаныс тактикасы - көбінесе өзінен күші басым, тәжірибесі мол, дайындығы жақсы палуандармен кездесу кезінде қолданады. Сондықтан қорғанушы жағдайы шабуыл жасаушы палуанның қимылына тікелей байланысты. Қорғаныс тактикасы қарсы әдістерді шебер қолдана білеті палуандар үшін өте пайдалы.

Самбо күресінің тактикасы - деп белдесудің әр сәтіндегі жағдайды, қолданған айла - әдістерді дәл әрі дұрыс бағалап, палуанның жан - жақты дайындығы мен ерік күшін бір бағытқа, жеңіске жете беру үшін пайдалана білуді айтамыз.

Самбо күресінің әдістері

Әдіс үш бөлімнен тұрады: әдістің негізі, анықтайтын бөлімі және бөлшектері.

Ең алдымен әдістің негізін дұрыс игеріп, оның баршаға бірдей шарттарын бұлжытпай орындау керек. Жаттығуды жақсы игерген кезде жасөспірімнің жеке басының дене бітімінің ерекшелігіне байланысты әдіс негізін өзіне қолайлы өзгеріспен орындауы қателікке жатпайды.

Ал, әдістің іске асыратын негізгі қозғалыс бөлігін әдістің анықтаушы бөлігі дейміз. Әдістің бұл бөлігін орындаған аз уақыт ішінде орасан зор дене күші жұмсалады.

Әдістің бөлшектері дегеніміз – орындалған қозғалыстың екінші қатарлы маңызы бар, орындағанда әдістің негізгі сиқын бұзуға әсер етпейтін қозғалыстар жатады.

Әдісті меңгеру нәтижесінде қимыл ебдейлігі яғни қимыл іскерлігі пайда болады. Жаңадан үйренген әдістері алғашқы орындаудың өзі, орындалатын қозғалыс жөнінде орындаушының аз ғана мөлшерде болса да білімі, қозғалыс тәжірибесі мен жалпы дене дайындығының арқасында әдістің негізін саналы орындауға мүмкіндік туғызады. Әдісті шебер орындау мен саналы басқару арасында байланыс күшейе түседі. Алғашқы да берілген әдіс сананың бақылауы бойынша тұрақсыз тәсілдермен орындалып әдістің негізінен ауытқулар болуы заңды құбылыс. Ал , әдісті жүйелі түрде көптеп қайталай берсе оның құрамына кіретін қозғалыстар бірте– бірте үйреншікті қалыпқа келіп, дененің тепе – теңдік механизмінің қозғалысы біртіндеп автоматты түрге еніп қимыл іскерлігі дағдыға айналады.

Дағдының мазмұнын анықтаушы белгілерін атап өтсек:

Әдісті автоматты түрде басқару қозғалыс дағдысын анықтайтын бағалы ерекшелігі. Қимыл іскерлігі автоматтандырылған қимыл – қозғалыс әрекеттерін жасауға көмектесе отырып, әдістің жоғары сапамен, терең ықыласпен орындауға мүмкіншілігін артырып, көптеп қайталау қозғалыс барысында сананың бақылауын керек етпейді. Бұл әдісті орындауда сананың бақылау жұмысы біржола іске аспай қалады деген емес.

Ол алғашқы істің басынан бастағанда жалпы бақылау мен реттеуші жұмыс атқарады. Көп жағдайда дағды іскерлікпен жұптасып қатар қолданылады.

Дағдылы қозғалыста, әдісті тұтас орындағанда оның жеңіл, анықтаушы бөлігі мен бөлшектерінің бір–бірімен тығыз байланыста болып тұрақтылығымен сипатталады.

Сенімділік әдіс–айланы жоғары қарқында орындағанда өзінің тиімділігін сақтайды. Орындау барысында пайда болатын психикалық (қорқу, қобалжу, дене қуатының төмендеуі салдарынан болған шаршау, бейжай болу) төтеп бере алатындай жағдай болады.

Жаттығу барысында дағдылы қозғалыстың бөліктерінің тасымалдануы үлкен орын алады. Әдістерді орындағанда бір қозғалыс дағды екінші бір ұқсас әдістере қолданылуы жиы қайталанады. Оның басты себебі оқыту, үйрету барысында негізгі мақсаттардың бір жасөспірімнің бойында қозғалыстың көптеген орындалу жүйесін қалыптастыру. Ал, үйрену кезінде дағдылы қозғалыстардың бір тобы екінші бір тобына белсенді түрде әсер етеді.

Дағдының осылай бірлесіп тиімді және тиімсіз әсер етуінің түрін қарастырар болсақ:

Әдістердің бөліктерінің дағдылы үйлесімді тасымалдау кезінде машықтанған қозғалыс дағдысы, кейінгі үйренетін дағдының тез қалыптасу процессін жеңілдетеді. Әрбір дағдылы қозғалыс әдістерінің дағдыларына алғашқы тіреу болып, үйренген әдіс тәжірибесін кеңінен қолдануға көмегін тигізеді. Бұл жағдайда бұрынғы қозғалыс дағдыларының құрылым бөліктері кейінгі үйрену дағдысын тез арада меңгеруге негіз болады.

Дағдыны үйлесімсіз тасымалдау дегеніміз – адамның дағдылы қимыл – қозғалысының жаңадан қалыптасатын қимылына сәйкес келмей кедергі келтіретін қозғалысын айтамыз.

Дағдыны үйлесімсіз тасымалдау көп жағдайда дұрыс орындауды талап

ететін, техникасы күрделі әдістерді жасау кезінде пайда болады. Сондықтан дағдылы қозғалыстарды үйретуде, әдістерді топтастырғанда, оқу үйрету процессі жұмысын жоспарлағанда тигізер әсерін алдын – ала еске алу қажет.

Кілемдегі орын ауыстыру немесе жүру әдіс – айласы қарсыластар қандай бір әдіс- айлалық ұпай алу үшін тепе–теңдікті сақтап дұрыс жүріп орын ауыстырып отыруы шартты.

Қарсыластың шабуылынан қорғану немесе шабуылға шығу үшін өзіне ынғайлы жүрістер немесе орын ауыстыруларды міндетті түрде жасайды.

Самбо күресінде орын ауыстыруды негізгі үш топқа бөледі.

Тек алға, жанынан тіке алға;

Оңға, солға жанына жасалатын қозғалыстар;

Ұлы дене бұрылып жасалатын қозғалыстар (90º-180º-қа бұрылып);

Самбо күресінде арақашықтықты бес топқа бөлуге болады:

Қарсыластар ұстаспай аңдысып тұру.

Қарсыластар ұстасып аралары алыс қашықта жүру.

Қарсыластар ұстасып орта қашықта жүру.

Қарсыластар ұстасып жақын қашықтықта жүру.

Қарсыластар қоян–қолтық ұстасып, өте жақын қашықтықта жүру.

Сондықтан палуандар белдесу кезінде белгілі ұстау айласы және арақашықтықтағы әдіс жасауға жеңіске жетуге мүмкіндік береді.

Құлау әдіс- айласы немесе өзін-өзі қауіпсіздендіру самбо күресінде палуан құлау әдіс - айласын жасап үйренеді. Мұның негізгі мақсаты кез – келген самбошы жаттығу, жарыс уақытында күрес кілемінде әр түрлі жағдайда құлайды және әдісті дұрыс істеп үйрену үшін сан мыңдаған рет жұптасқан палуандар бірі – бірін лақтырып құлатады.

Сол себепті ішкі ағзаларды жарақаттанбау, мертікпей, ми шайқалудан сақтану үшін құлау әдіс - айласын шартты түрде орындайды. Сондықтан дұрыс құлап үйрену абзал. Құлау әдіс-айласын үйретуде жеңілден күрделіге қарай деген қағиданы ұстанған жөн.

Құлау әдіс- айласын негізгі төрт топқа бөледі.

Алға құлау әдісі;

Жанға құлау әдісі;

Артқа құлау әдісі;

Алға бүтін айналып құлау әдісі яғни алға айналып жауырынға құлау.

- Құлау әдіс – айласын жұптасыпта орындауға болады.

- Құлау әдіс –айласы самбошының шыңдалған сайын әр түрлі әдіс - айлалық элементтермен толықтырып күрделендіріп отыру керек.

Тепе – теңдіктен шығару самбошының әдіс жасауға мүмкіндік алу кезеңі, бұл әдіс – айланы шабуылдаушы орындау үшін қарсыласын:

а\ алға;

ә\ артқа;

б\ оң жақ қапталға;

в\ сол жақ қапталға;

г\ оң жақ артқа;

ғ\ сол жақ артқа;

д\ оң жақ алға;

е\ сол жақ алға қозғап тепе – теңдігінен шығару керек. Сондықтан самбошылар бұл әдіс -айланы дұрыс орындап үйренуі шарт.

Бастапқы қалыптан күресу әдіс -айласысы күресте белдесу бастапқы қалып яғни табанда тұрған қалыптан басталады.

Самбо күресінде бастапқы қалыпта күресу әдіс-айласы бірнеше қимыл әрекеттермен ұштастыруға болады.

Бастапқы қалыпта Төрт тағанда

қолмен жасалатын әдістер Буындарды ауырту әдістері

денемен жасалатын әдістер.

Жоғарыда аталған әдіс-айлалық әдіс элементтерін самбошы оң және сол жаққа жасап үйіренсе бұл палуанның жеңіске жетуіне өз үлесін қосады.

Самбошы дайындау \жаттықтыру\ кезінде әдіске машықтану жүктемесін жас ерекшелігіне, жынысына байланысты жаттықтырушы өзі ғылыми негізде жасау шартты.

- Бастапқы қалыпта күресу әдіс -айласын машықтандырудың өзін үш кезеңге бөліп қарауға болады.

Тартып жақындату немесе тепе – теңдіктен шығару кезеңі;

Әдістің басталу кезеңі;

Аяқтау кезеңі.

Бұл белдесу кезеңдеріндегі тұрып жасалатын әдістің жүдеден күресу кезеңіне \партер\ дейінгі әдіс - айлалық элементтердің топтамасы.

1. 
   Іштен және сырттан шалу, қырқа шалу
   
2. 
   Жіберілетін қателер
   
3. 
   Қорғаныс
   

Қарсы әдіс:

Аяқтан қағу әдістер

Бұл әдістері қарсыласыңды кілемде сүріндіріп, тепе - теңдік қалпынан шығарып немесе қағып жығу үшін қажет. Белдескен кезде қарсыласыңды тізеден, аяқтың ішінен, сырттынан қағуға болады.

Қағу әдістерін жүзеге асыру үшін қарсылас палуанды оң қолмен жеңнен, сол қолмен жағасынан ұстап (немесе керісінше) өзіне қарай жұлқи тартып, тепе-теңдік қалпынан шығарып аяқтан қағу керек.

Жіберілетін қателер: қарсыласының денесін бұрау мен аяқтан қағу бір сәтте болмауы, қолмен тарта білмеу.

Қорғаныс әдістер: қарсы аяғыңды бүгіп сәл еңкейіп, шабуыл жасаушы палуанның қағуына мүмкіндік бермеу.

Қарсы әдіс: қағу кезінде аяқты көтеріп қалып өзін қарсы қағу.

Іліп тастау әдістері

Бұл әдіс негізінен аяқтан шалу әдістеріне ұқсас. Бірақ әдіс қолданушы палуан қарсыластарының аяқтарын іліп алып, әдіс өз нәтижесін бергенше аяқты ілмектен босатпайды.

Қарсы әдіс.

№ 7 Тақырып Шалып жығу әдісі

Қарсы әдіс

а). өзіне қапсыра қысып сырттан шалу.

ә). Өзінен итере сырттан шалу әдісі.

б). Аяқтың сыртынан өкшемен іле сырттан шалу әдісі.

в). Өзіне қыса сырттан шалу әдісі.

Іштен шалып жығу- әдісті қолдану үшін қарсыласыңның еңкейген сәтін дәл пайдалана білу керек. Шабуыл жасаушы қарсыласын арлы - бері жұлқи тартып, жағадан сәл жоғары көтеріп, шалатын аяғын ішке өткізеді де тез еңкейіп әдісті орындайды.

Жіберілетін қателіктер. Қарсыласынан тым қашықтап не жақындап кету, әдіс жасаған кезде аяқтыжоғары көтермеу.

Қорғаныс. Шалатын аяқ жақтағы белдіктен ұстау, тізе арасын қосып шалатын аяқты ішке өткізбеу.

Қарсы әдіс. Сәл төмен отыра қалу, аяқты сыртынан шалу, аяқты сыртынан тіреу.

а). Іштен өкшені сыртқа қарай шалу.

ә). Іштен өкшені ішке қарай(өзіне) шалу.

1. 
   Кеудеден асыра лақтыру әдістері
   
2. 
   Қолтықтан құшақтап жамбас арқылы тастау
   
3. 
   Арқалап тастау әдісі
   
4. 
   Диірмен (сүңгіп көтеріп тастау) әдісі
   

Бұл әдісті самбо күресінде ең бір тиімді, қарсыласыңды қапысыз жеңудің ең қолайлы әдісі деуге болады.

Жағадан және жеңнен ұстап, арқалап тастау.

Бұл әдісті орындағанда оң немесе сол қолды қолтықтың астынан өткізіп белбеудің тұсынан немесе белдіктен ұстап, келесі қолмен шынтақ тұсынан немесе жағадан ұстап, жамбасты ішке кіргізе айналып тізені сәл бүгіп, аяқтың серпінімен қарсыласты кілемге құлатады.

Бұл әдісті жасамас бұрын жасанды қозғалыстарды үйірету шартты. Сол үшін палуанның арқасын, шаттын, қолтығын созу \ иілгіштік\ қасиетін жетілдіріп тепе–теңдігін сақтай білуге үйрету жөн. Шабуылдаушы қарсыластың оң \сол\ қолымен қолтықтан немесе жағадан, арқа тұсынан ұстап, сол \оң\ қолымен білек тұсынан ұстап, оң \сол\ аяғын ішке қадам жасап, жамбаспен кіру арқылы қолдың көмегімен жұлқа тартып, сол \оң\ аяқпен қарсыласты бөктеру керек.

Жіберілетін қателер

а). Жеңнен және жағаның арқа тұсынан алып жамбас арқылы бөктеріп тастау әдісі.

ә). Жеңнен және басын қолтыққа қыса жамбастан

Бастапқы қалыптан өзіне ыңғайлы қолмен жағадан ұстап, қарсыласты өзіңе қарай тартып аттауға мәжбүрлеп осы сәтте қолтықтың астына сүңги кіріп, бір қолмен қарсыластың ашасынан ала желкеге көтере кілемге құлату. Бұл әдісті шабуылдаушы палуан өзінің ыңғайына қарай табанда немесе тізеге отыра қалып (екі тізеге бірдей не бір тізеге отырыпта) жасауға болады. Кейде тіпті құлапта жасай береді. Сондықтан бұл әдістің жасалуына қарай табанда, екі тізеден және бір тізеден деп бөліп қарастыруға болады.

Әрі бұл әдісті қарсыластың өз күшін пайдаланып жасаған кезде оның тиімділігі жоғары болады. Яғни қарсыласың өзіңді қуып шабуылдаған кезде қарсы әдіс реттінде жасауға болады.

Жіберілетін қателіктер: қолды дұрыс тартпау, әрі қарсыластың алдына тізерлеп отырған кезде кешігіп қалу сияқты т.б жағдайлар.

Қарсы әдіс: диірмен әдісін жасаған кезде айналып шығып кету. Не қолмен кедергі қою.

Өңгіріп тастау әдісі

Бастапқы қалыптан қарсыластың қолтығының астына сүңги кіріп, бір қолмен жағадан (жеңнен) ұстап келесі қолмен қарсыласың аяғының сырттынан қапсыра ұстап, тізе буының сәл бүге кеудеге (көкірекке) қыса өңгеріп алу. Бұл әдісті палуан сол және оң жақтпенде жасай беруіне өте ыңғайлы. Жіберілетін қателіктер: дер мезетінде қолтықтың асына сүңгіп кіріп үлгермеу.

Аяқтың қозғалысының кешігіп қалуы.

Көтеріп әкетуіне мүмкіндік бермей денені босатып үлгеру

Құлап жасалатын әдістерді самбошының қимыл бағытына байланысты 2 – топқа бөлуге болады.

- Артқа құлап жасалатын әдістер;

- Жанға құлап жасалатын әдістер.

а\ Аяқпен іштен тіреп бастан асырып лақтыру. Бұл әдісті бастапқы қалыптан немесе екі жағадан ұстап, қарсыластың екі аяғының ортасына жылдам адым жасап, ыңғайлы (оң, сол) аяқпен кіндік тұстан табанмен тіреп ешқандай үзіліссіз аса жылдамдықпен арқаға құлай бастан асырып лақтырады.

Қорғану: Ұстастың бұзу. Шабылдаушы жамбасқа отырғанда жанға айналып шығып кету. Тірейтін аяғынан қорғану.

ә\ Жатып кеудеден асырып лақтыру. Бұл әдісті тез шапшаң қарсыласты тепе – теңдіктен шығару арқылы жамбасқа құлап жасайды.

Жасау элементтері:

а\ Бастапқы тұрыс, бастапқы ұстас.

ә\ Шабылдаушы сәл жанға қадам жасайды. (Сол аяқпен болса оңға, оң аяқпен болса солға)

б\ Қылта тұсынан тірей жамбасқа құлап лақтырады.

в\ Бұл әдістің жалғасы жүдеде күресуде \партерде\ жалғасатындықтан самбошыға өте тиімді.


Қ орғану: Шабылдаушы әдіс жасаған уақытта өте сезімталдықпен ынғайлы аяғын қорғанушы шабылдаушының сыртына қадам жасап, шабылдаушыдан бұрын жүдеде күресуге \партерге\ ауысу тиімді.

Жүдеде күресу (Партер)

Сабақтың мақсаты: Самбо күресінің айырықша ерекшелігі – жүдеде күресу әдісіне түсінік беру.

Қаралатын сұрақтар:

1. Самбо күресінің айырықша ерекшелігі жатып күресу әдіс- айласы мұны үш түрге бөліп қарауға болады.

а). Арқаға ұстау;

б). Буындап ауырту.

Самбо күресі ережесі бойынша қарсыласын кілемде арқасына 20 секут толық бір рет ұстаса рұқсат (төрт ұпай береді де) әрі қарай басқа әдіске көшуіне шамамен бес секут береді. Басқа әдіске яғни буынын ауырту әдісін жасауға мүмкіндігі болмас тоқтатып орындарынан тұрғызып, бастапқы қалыптан күресті жалғастырады. Самбо күресінде жатып күресуде жас самбошыларға арнайы жасайтын жаттығулар беріп арнайы машықтандыру дұрыс.

а) Арқаға ұстау әдіс –айласы

Самбошыдан арнайы ептілік, күш, жылдамдық талап етеді және осы әдіс техникасымен арнайы әдіс - айлалық бағалаулар жоғары төрт ұпай алуға болады. Самбо күресі ережесі бойынша:

10-секунт сәл басымдылық \жартылай\ яғни 2-ұпай.

Арқаға ұстау әдістері: шабуыл жасаушы палуанның ұстауына қарай (бас жағынан ұстау, қапталдан, жанынан, кеудесіне мініп ұстау т.б) болып бөлінеді.

1\ Жанынан арқаға ұстау. Бұл әдіс техникасын оңға және сол жаққа жасауға болады. Әдісті жасау техникасына байланысты көп түрге бөлуге болады. Соның ішінен белдесу кезінде жиы қолданылатын түрі мойыннан және қолдан ұстап қайшылап арқаға ұстау әдіс -айласы. Бұл техниканы орындағанда оң \ сол\ қолымен қарсыластың мойынын қыса шынтағын сырттынан кимонаның жеңімен ұстап, аяқты қайшылап екінші қолмен бүйір тұсынан немесе белдігінен мықтап ұстайды.

Қорғаныс: а\. Шабуылдаушыны белінен қос қолдап құшақтап сәл алға итеріп, күшпен келесі жаққа аударып шығуға болады. ә\. Жартылай көпір жасап қаусыра көпір жасап күшпен итеріп аяқтың көмегімен асып түсуге болады

2\ Бас жақтан басып белдіктен ұстап арқаға ұстау. Бұл әдіс әдіс -айласын екіге бөліп қарастыруға болады.

• 
  Қарсыластың бір қолын қолтыққа қысып, екінші қолды иықтан асырып
  
• 
  белдіктен ұстау әдіс - айласы.
  

Қорғаныс

-Аяқтың арасы арқылы белдіктен ұстаған қолын екі аяқпен мықтап қысып, бас жағына қарай етбетімен айналуға әрекет жасау керек. Осы сәтте жағадан ұстаған қолының шынтақ буынынан ауырту әдісін қолдануға мүмкіндік болады.

Қол буынын ауырту әдістері: (шынтақ, иық буындарын ауырту әдістері).

Аяқ буындарын ауырту әдістері: (тізе, қылта, шат және жуан сіңірді ауырту әдістері).

Белді ауырту – белді қайырып ауырту әдісі.

Буынды ауырту әдістерінің барлығына тән бір ерекшелік буындарды бүгілуіне қарсы қарай тартып ауырту болып табылады. Егер буынға ауырту әдісін шабуылдаушы палуан жасаған кезде қарсыласы бос қолмен немесе аяғымен кілемді не болмаса шабуылдаушыны қағып белгі береді. Содан кейін барып кілемдегі төреші тоқтатуға пәрмен берді. Буынға ауырту әдісін шабуылдаушы жасаған кезде қарсыласы қандай бір дыбыс шығаратын болса бұл ауырту әдісінің нәтижесі болып есептеліп күрес тоқтатылып шабуылдаушыға таза жеңіс беріледі. Буынды ауырту әдісі ережеге сай таза жеңіс болып есептеледі.

а). Шынтақ буынын ауырту әдісін жасау түрлері