Сборник  Scientific works’ collection №1, 2008 жыл · 2008 жылдың маусымынан шығады

Бұл жинақта мектептегі пән мұғалімдерінің ғылыми зерттеу тақырыптары бойынша жинақтаған іс-тәжірибелері, оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға, ғылыми зерттеуге қызығушылығын калыптастыру мақсатындағы ізденіс-зерттеу жұмыстары енгізілген.

М А З М Ұ Н Ы

қалыптастырудағы ағылшын тілін үйретудің ерекшеліктері...................................................7-9

оқыту процесінде қолдану.....................................................................................................10-12

экологиялық проблемалары..................................................................................................13-17

байланысты аңыздық прозаның шығу тегі мен дамуы......................................................18-19

фольклорлық дәстүр көрінісі ..............................................................................................24-26

электрондық оқытушы бағдарламасы..................................................................................27-31

К І Р I С П Е

Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының стратегиясының бағыттарына сәйкес, халықаралық білім кеңістігіне кірігу және жалпы орта білім берудің мемлекеттік стандарттарын модернизациялау жалпы орта білімнің мазмұнды және процессуалды жақтарын ұйымдастырудың жаңа әдіснамалық негізіне көшуі нәтижеге бағдарланған білім моделі арқылы жүзеге асырылатыны көрсетілген.

Осыған орай, мектепте білім мазмұнын жақсартудың алғы шарттарының бірі - дарынды балаларды тәрбиелеп жетілдіру, бойындағы ерекше қасиеттерін дамытуға мүмкіндік туғызу. Баланы оқыту мен тәрбиелеуде психо-педагогикалық жағдайды шешу үшін түрлі іздену жұмыстары арқылы дарындылығын анықтап және олардың жетілуіне тиімді жағдай жасау жолға қойылған.

Оқушылардың ғылыми қоғамы - оқушыларды ғылыми ұғымдармен, зерттеу әдістері жайлы білімдермен қаруландыруға, зерделенетін әдістерді практикада қолдана алу үшін қажет біліктілігін жетілдіруге, оқушылардың ғылыми ойлауын және шығармашылық қабілеттерін дамытуға, жауапкершілікке, ғылыми мәдениетке, ғылыми жүмыстың әлеуметтік ролін түсінуге тәрбиелеуге үйретеді. Биылғы оқу жылында белгілі бір ғылым саласында өз білімін дамытуға бағытталған ерікті шығармашылық бірлестік жұмысының нәтижесінде облыстық ғылыми жоба сайысында жүлделі орындарды иелендік. Атап айтқанда: Қоршаған ортаны қорғау секциясынан «Қара металлургияның дамуы және оның экологиялық проблемалары» тақырыбынан Омарғалиев Нұрсұлтан I орын алып, республикалық байқауда жүлделі орын, Грецияда өткен халықаралык ғылыми жобалар сайысында жүлделі II орын иеленді. Биология секциясынан Уркенина Гүлжан «Дәрілік өсімдік - Календула» тақырыбында қорғаған ғылыми жұмысы II орын; Әдебиет секциясынан Бекмағанбетова Айгерім «Орталық Қазақстандағы жер-су аттарына қатысты аңыздық прозаның шығу тегі мен дамуы» тақырыбындағы ғылыми жүмысы I орын; Қазақ тілі секциясынан Исина Айзада «Қазақ тілінің басқа тілдермен байланысы» тақырыбындағы ғылыми жұмысы II орын; Тарих секциясынан Мұқашев Ардақ «XX ғасырдың бірінші ширегіндегі Қазақстанда құрылған әскер бөлімдері» тақырыбындағы ғылыми жұмысы I орын; Информатика секциясынан Жүнісова Мадина «Электрондық оқытушы бағдарламасын құрастыру» тақырыбындағы ғылыми жұмысы II орын иеленді.

Ибраева Зәуреш Жұмағалиқызы

The subject of the article is the practical use of the educational technologies which takes a good role in improving the knowledge quality of individual s activity of organization.

Аталған технологияларда демократиялық білім берудің педагогикалық шарттары тиімді жүзеге асырылады. Ал кредиттік оқыту жүйесі оқытушыға оқыту әдісі мен мазмұнын анықтауда еркіндік беретіндіктен әлдеқайда демократиялы. Сонымен қатар, оқытушыға бірқатар жұмыстар жүктейді: оқу-әдістемелік кешенін, оқушының өздік жұмысын қамтамасыз ететін және байланыс орнататын силлабус әзірлеу қажеттігі туындайды. SYLLABUS- оқытылатын пәннің оқу бағдарламасына негізделіп әзірленетін оқытушы мен білім алушының арасындағы келісім шарт, жұмыс құжаты.Берілген пәнді (курсты) жүргізетін оқытушының курсы жайлы жүйелі және қысқа суреттемесі.Ол пән (курс) мақсатын, ол мақсатқа жету үшін білім алушы атқаратын міндеттерді, жұмыс түрлерін, сондай-ақ бағалау түрлері мен өлшемдерін қамтиды. Мақсатымыз оқушының өздік жұмысын ұйымдастыру жолдарын көрсету болғандықтан, өзіміз әзірлеген силлабуста қамтылатын оқушылардың сыныптық (ОМӨЖ) және сыныптан тыс (ОӨЖ) уақыттағы өзіндік жұмыстарын ұйымдастыруға байланысты нақты тапсырмалар жүйесіне тоқталмақпыз. 9-сыныптың қазақ әдебиеті оқулығында берілген әдеби білім мазмұнына сай әзірленген силлабуста қамтылған семинарлық сабақ пен өздік жұмыстарының тапсырмалар жүйесінен мысалдар ұсынбақпыз. «Ер Тарғын» жыры бойынша сұрақтар:

1. 
   Жырда қандай әлеуметтік оқиғалар көрініс тапқан ?
   
2. 
   Жырда қандай өзекті мәселелер көтерілген және оның маңыздылығы неде?
   
3. 
   «Ер Тарғын» жырының тарихилық сипаты неде?
   

1. Тарғын бейнесіне талдау жаса

Тарғын батырдың ерлік іс-әрекеттерінің мәтіндегі сипаты

Тарғынның іс - әрекетіне талдау жаса, баға бер

Бүгінгі таңдағы батырлық ұғымы туралы өз көзқарасың

Ару Ақжүністің мәтіндегі сипаты

Жыршының сұлулық туралы көзқарасына талдау жаса

Сұлулық туралы өз көзқарасың

Ұлттық мінез сипаты	Салт-дәстүр көрінісі

1. «Ер Тарғын» жырының сюжеттік – композициялық құрылымына талдау жаса.

Жырдың басталуы (экспозициясы)
Оқиғаның байланысы
Оқиғаның дамуы
Шиеленісуі
Шарықтау шегі
Шешімі
Пролог

Эпитет	Теңеу	Шендестіру	Ұлғайту	Баяндау

1. 
   Сыпыра жырау – тарихи тұлға
   
2. 
   «Ер Тарғын», «Қобыланды батыр», «Едіге батыр» жырларындағы тақырыптық- идеялық бірлік пен поэтикалық ерекшелік
   
3. 
   Батырлар жырындағы арулар бейнесі
   

Абай Құнанбайұлының «Болыс болдым мінеки» өлеңін талдау.

1. 
   Өлеңді түсініп оқы .
   
2. 
   Сөздік жұмысын жүргіз.
   
3. 
   Болыстың мәтіндегі сипатын аш.
   

Болыстың күйі	Болыстың мәтіндегі сипатына талдау жаса	Мінездеме бер, өз көзқарасыңды білдір
Болыстың ел басқару сиқы
Болыстың ояз келгенге дейінгі әбігері
Ояз келгендегі әрекеті
Ояз кеткеннен кейінгі әрекеті

1. 
   Тақырыпты мақсаты мен өзектілігіне сай аша білуі. Болжам қоя білуі.
   
2. 
   Ғылыми ізденісі , жаңалығы, шығармашылығы.
   
3. 
   Талдай білуі, көрнекілік қолдануы .
   
4. 
   Сөйлеу мәдениеті және шешендік қабілеті.
   

1. 
   Әзірленген жобаның маңыздылығы
   
2. 
   Жобаның күшті жағы
   
3. 
   Жобаның әлсіз жағы
   

Қорытындылай келе, білім беруді аталған оқыту технологиялары негізінде ұйымдастыру – оқушының өзінің дербес мүмкіндіктерін ескере отырып, белсенді іс-әрекет жасауына , оқушының тұлға ретінде үнемі дамуына , өзін-өзі тәрбиелеп дамытуына , жеке ерекшеліктерін ескеруге жағдай туғыза алуымен маңызды екенін ерекше атап өтпекпіз.

1. 
   «Идеи Дьюи и наша практика» Алматы: КазАЧ, 2005.
   
2. 
   C.Мирсеитова «Словарь RWCT» Алматы 2005.
   
3. 
   Қазақ әдебиеті оқулығы , хрестоматиясы 9-сынып Алматы «Мектеп» 2005.
   
4. 
   Қ.М.Жүсіпов «Әдебиетті оқыту әдістемесі» Павлодар 2000.
   

В статье рассматриваются новые технологии и инновационные методы обучения английскому языку.

New technologies and modern methods of teaching of English are discerned in this article.
Әлемдік білім беру кеңістігіне ену мақсатын көздеген республика білім беру жүйесінде қазіргі кезде көптеген реформалар жүруде. Осы реформаларға сэйкес республика мектептерінің оқу үрдісіне инновациялық педагогикалық технологияларды енгізу белсенді түрде қолға алынып жатыр.

Жеке түлғаның қалыптасуын қамтамасыз ететін оқытудың модулдік, деңгейлеп саралап оқыту, сын тұрғысынан оқу мен жазу, электрондық оқыту, жобалап оқыту т.б. оқушыларды дамыта отырып оқытуға негізделген технологиялардың негізгі қағидалары: балаға ізгілік тұрғыдан қарау; баланың танымдық күшін қалыптастыру және дамыту; оның өз бетімен эрекеттену эдістерін меңгерту; баланың танымдық жэне шығармашылық қабілетін дамыту; барлық оқушылардың дамуы үшін жүйелі жұмыс істеуі болып табылады.

Осы міндеттерді шешу әр мұғалімнің күнделікті ізденісі арқылы жүзеге асады. Ал мұғалім іздненісі дегеніміз қажетті өзгерістерді, жаңа мағлұматтарды, жаңа эдіс - тэсілдерді дер кезінде қабылдап, дұрыс пайдалана білу. Осындай жүмыстармен айналысып жүрген әр ұстаз мінезі жағынан инабатты, адал, кешірімді, әдепті, төзімді, ұстамды;

білімі жағынан ой - өрісі кең, жан - жақты білімді, өз мамандығын сүйетін, оқушылары арасында беделді, ұжымы арасында сыйлы;

ізденісі жағынан теорияны өмірмен ұштастыра алатын, педагогика жаңалықтарымен танысатын, үнемі өз бетімен оқитын, әдістемелік жаңалықтармен танысатын адам болу керек

Тілді, тіл мэдениетін игеру - әр баланың сәби шағынан бастап іске асады да, ары қарай біртіндеп жетіліп отыратын үрдіс.

Тіл - өмір сүрмей тұра алмайды, ол уақыттан да биік тұр. Тіл ұлттық дамуды белгілеп, дүние танудың кілті. Тіл - мэдениет деп айтатын дүниенің мәңгілік ажырамас бөлшегі, бүкіл қоғамды алға жылжытушы.

Тіл - дүниетанудың негізі. Ол - қарым - қатынас құралы. Тіл игеру арқылы бала айналасындағы дүниені таниды, басқалармен қарым - қатынасқа түсе отырып оның танымдық қызметі оянады. Тілді үйреткенде, бала сол тілде еркін сөйлей алса болды дегенді қанағат етпей, тілді баланың бүкіл мүмкіндігін, қабілетін ашатындай дэрежеде оқыту керек.

Мектебіміз үштілділік оқытуға енді. Осыған орай ағылшын тілі пэнін меңгертуде өзгешеліктер енді: 1. Британдық "LONGMAN" бacnacынан шыққан "Opportunities" оқулығы ұсынылып, оқушылар тегіс оқулықпен қамтамасыз етілді. 2. Апталық жүктеме сағат саны көбейді. 3. Пәнді салаларға бөліп - тіл дамыту, грамматика, фонетика, үйден оқу - оқыту қолға алынды. Үйден оқу саласы бойынша да оқушылар қосымша осы баспа кітаптарымен камтамасыз етілді.

Еңбек нарығындағы бәсекеге қабілетті, кәсіби жоғары мэдениетті, оқытудың инновациялық, ақпараттық технологияларын жетік меңгерген ұстаздың кэсіби эрекетінің негізгі бағыттары: оқу - тэрбиелік жүмысы, эдістемелік жұмысы, білімін жетілдіру, ғылыми - зерттеу жұмысы болу керек деп есептеймін. Мен ағылшын тілінің тіл дамыту саласын жүргіземін. Осыған байланысты менің алға қойған мақсатым: оқушылардың сөйлеу дағдысын қалыптастыру, олардың білім деңгейін тереңдету,оқушыларды еркін де сенімді сөйлеуге үйрету, коммуникативті тәсіл арқылы алған білімін өз ортасында орынды қолдануға дағдыландыру, ойлаған жағдаяттарды негіздей алуға үйрету. Енді осы мақсатты қалай жүзеге асырып жатырмын деген сүраққа келейік.

Ағылшын тілін үйретудегі негізгі әдістемелік бағыттар:

1. 
   Біздің пән бойынша оқу процесі оңайдан қиынға қарай дамыта оқытуға бағытталған.
   
2. 
   Тілдік материалдар қазіргі өмір шындығынан алынған және оқу процесінде әбден шыңдалып, өңделген тілдік материалдар. Сондықтан бүл материалдардан күнделікті тіршіліктегі жағдаяттарда қолданылатын ағылшын тілін үйренуге болады.
   
3. 
   Басты көңіл бөлінетін нэрсе - сөйлеу жэне оқу. Оқушылар сөйлеу мен оқуды меңгергеннен кейін жазуды үйренеді.
   

Оқушының сөйлеу іскерлігін дамыту үшін мынандай: сүрақ - жауап талқысы, салыстыра отырып әңгімелесу, проблемалық сүрақтарды талдау, мәтін не әңгіме бойынша өз ойын ортаға салу, ой алмасу, шарт қою, диалог түрінде сөйлеудегі ойды көрсете білу, пайымдау, логикалық ой тұжырымын дамыта отырып сөйлеу, түйіндеу, дэлелдеу, жоспарлау арқылы сөйлеу, ситуацияға байланысты сөйлеу, ойындар арқылы сөйлеу, сүраққа жауап беру, қорытындылау, өз пікірін айту сияқты сөйлеудің түрлерін қолданамын; әрі бұлар менің сөйлеуді үйретудегі бағыттарым болып та табылады.

Мәтінді оқыған соң оқушы ұғымын тексеруге арналған "True or False" жаттығуын қолдануға болады, "What is your opinion?" "What do you think about ...?" сұрақтарын қою арқылы оқушылардың мэтіндегі мэселе бойынша өз ойын ортаға салып, пікірін айтуға, еркін сөйлеуге үйретіледі. Оқушыны еркін сөйлеуге төселдіру үшін сөздерді қайталату, оларды еркін де дүрыс қолдана білуге үйрету, грамматикалық материалдарды, сөйлем құрылымын орынды қолдануға үйрету де басты назарда болу керек.

Бұдан басқа да мәтін оқығанға дейінгі, оқығаннан кейінгі әр трлі әдіс – тәсілдерді қолданып балалардың сөйлеу қабілеттерін дамытуға болады.

Тыңдап - айту. Сөйлеуге тыңдап түсінусіз үйрену мүмкін емес. Қазір біз тілді меңгертуде шетел мамандарының сөйлеуімен жазылған үнтаспаларды, видео - фильмдерді қолданып, оқушылар үшін ағылшын тілінде жүретін телебағдарламаларды көруді үхынамыз.

Диалогты, әңгімелерді, мәтіндерді тыңдап, одан не түсінгенін анықтау үшін де әр түрлі әдіс - тәсілдерді кең қолданамын. Әдетте тыңдауға арналған мәтіндер оқылған тілдік материалға негізделіп құрылады. Оның ішінде 3-4% таныс емес лексикалық материалдар қосуға болады. Әңгімені алғашқы ретте тыңдауға жіберілген уақыт 1 - 1,5 минут көлемінде болуға тиіс. Тыңдалган эңгіме бойынша төмендегідей жүмыс түрлерін орындаймын: 1.сұрақтар бойынша оқушы түсінігін тексеру; 2.кілт сөздерді анықтау, сөз тіркестерін жазу; 3.тыңдалған әңгімеге ат қою; 4.жоспар құру; 5.ауызша қысқаша / толық мәтіннің мазмұнын беру. 6.әңгіме туралы негізгі ойын, пікірін білу; 7.әңгіме кейіпкеріне немесе жағдаятқа мінездеме беру; 8.әңгімеде естігенді өмірмен байланыстыру.

Сабақ - шығармашылық ізденіс дейміз. Өз сабақтарымдағы басты бағдар -оқушылардың шығармашылық мүмкіндіктерін дамыту жэне оларды шынайы өмірдегі дара түлға етіп әзірлеу екенін жақсы түсінемін. Сондықтан да әрбір жаңа сабақ өткен сабақтың атериалымен байланыстырудан басталады. Мұғалім оқушының сабақтағы эрбір әрекетін алдын ала жоспарлап отырса, оқушының ойлау, болжау, тұжырымдау сияқты негізгі зерделік көрсеткіштерін де қалыптастыра алады.

Сонымен қоса қазіргі кезде ең негізгі мэселелердің бірі болып оқушыларға тек қана ғылыми білімдер жүйесін беру ғана емес, оларды танымдылық пен тәжірибелік сипаттағы іскерлік жэне дағдымен қаруландыру болып табылады. Осыған байланысты сыныптан тыс өткізілетін іс - шаралардың оқушылар үшін маңызы зор деп ойлаймын. Бүл жүмыс мүғалімнің сабақ үстінде жүзеге асыратын тэрбие жүмысын толықтыра жэне тереңдете отырып балалардың таланттары мен қабілеттерін толық ашудың, олардың белгілі бір нэрсеге қызығуын , ынтасын оятудың формасы болып табылады. Мектебіміз үш тілділік оқыту жүйесіне енгеннен бері ағылшын тілі пәні бойынша біршама іс - шаралар өтті. Олар: мектеп тарихында түңғыш рет өткен "XXI ғасыр көшбасшысы", "Миллион кімге бұйырады? (ағылшын тілінде)" интеллектуалдық ойындары, "Поэзиялық альманах" - аударма ісі жайындағы эдеби кеш , "Кездеседі алыптар жыр кешінде"атты ұлы ақындар Абай, Пушкин,Байронға арналған поэзия кештері.

Мектебімізде тұңғыш рет қуыршақ театры ұйымдастырылып, жыл басынан бері үш рет сахна қойылымын көрсетті. Драмалық театр жұмысы жандандырылып театр мүшелері төрт рет өздері дайындаған туындыларды сахнаға шығарды.

Алғаш рет ағылшын тілінде "New Generation (Жаңа үрпақ)" атты мектепішілік газет шығару қолға алынып, оның бірінші номері жарық көрлі. Осы іс - шаралардың бэріне мектеп оқушылары белсенді ат салысты. Қазіргі кезде мектеп оқушыларының ағылшын тілінде сөйлесем екен деген ынтасы артып, олар сабаққа кірген алғашқы минуттан бастап өздері сөйлеу ортасын жасауға тырысатындары, эрине, қуанарлық жағдай.

Мектеп оқушылары ішінен халықаралық Интернет жүйесін қолданып Россия, Америка, Малайзия, Англия елдеріндегі оқушылармен хат жазысып жүргендер де бар.

Сонымен интерактивті әдіс – тәсілдермен сабақ жүргізген кезде оқытушы - кеңесші ролін атқаратыны белгілі. Ал оқушылар белсенді түрде эрекет ете отырып, бірін - бірі қолдау, толықтыру арқылы сөйлеуге үйренеді. Осындай игі істер арқасында балалар өзін - өзі батыл, еркін сезінеді; үйреніп жатқан тілге деген қызығуы артады; өзіне бөлінген тақырып бойынша сөйлеу барысында ізденуге, шығармашылықпен жүмыс істеуге үйренеді.

Ендеше, әлі де болса ойлаған жағдаятты негіздей алатын, міндетке сйкес жүмысты шешімді тиянақтай алатын, проблеманы анықтап жэне қүрастыра алатын, өойылған мақсаттарға жетуді негіздей алатын, нақты өмірлік жағдаяттарда ағылшын тілінде ауызша жэне жазбаша түрлі коммуникативтік құралдарды қолдана алатын оқушылар легін тэрбиелеуге тырысамын.

2. 
   Г.Н. Александрова. Управления самообразованием педагогов в условиях внедрения новой технологии учебной
   и педагогической деятельности. "Директор школы ", 2002
   
3. 
   К.Ж. Бүзаубацова. Жаңа педагогикалыц технологиялар. Алматы, 2003