Султанова нургуль камильевна

Мекен жайы: 100028, Қарағанды қаласы, Университет көшесі, 28, бас корпус, №1 дәрісхана.

Диссертациямен Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университетінің кітапханасында танысуға болады.

Автореферат “___” _______________2007 жылы таратылды.

Біріккен диссертациялық

кеңестің ғалым хатшысы Мәлібекова М.С.
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақ халқының басына тәуелсіздік бақытын сыйлаған, соңғы он бес шақты жылдың көлемінде рухани дамуымызға бірқатар оң өзгерістер дүниеге келді. Егемен ел болып дүние жүзіне танымал болдық. Алғашқы асуды алдық. Осы жемісті жетістікке жеткізу үшін Қазақстан халқының, соның ішінде рухани және материалдық игіліктерін арттыру үшін атқарылар іс ауқымды. Сондықтан Республика халқының ақыл-ой мәдениетін, білімін, ұлттық сана-сезімін көтермейінше, ілгері баса алмаймыз. Себебі, бұл бұрынғы жақсы салт-дәстүр, көне мәдениет, тарих, халықтық педагогика мен ұлттық тәрбие, тарихи тұлғаларды қалпына келтіру арқылы жүзеге аспақ. Бұрын жоғалтқан асыл қазыналарымызды қайта таптық және өлгеніміз тіріліп өшкеніміз жанды. Қоғамның құрылымдық сипаты ғана емес, тұтастай ойлау жүйесі жаңғырды. Тәуелсіздік қазақ халқының ғасырлар бойы аңсаған асыл мұраты еді. Ата-бабаларымыз қанын да, жанын да аямай, қанша арпалысса да жете алмай кеткен осынау қастерлі мақсатқа біздің ұрпақ ХХ ғасырдың аяғында дау-дамайсыз қол жеткізді. Тәуелсіздік Алланың берген бас бостандығы. Әлем жұртшылығы халқымыздың дербес елдігін таныды. Мұның өзі қоғамдағы орнықты саяси ахуал жағдайында халықтың басым көпшілігінің рухани жаңаруы арқасында жүзеге асуы мүмкін. Адамдар санасының өзгеру, халықтың басым көпшілігінің әлемдік өркениет үлгісімен рухани жаңару процесінің күрделі сипатын ашып көрсете отырып, ел Президенті бұл процестің қазіргі таңда қалай жүріп жатқанына да баға берді. «Адамдардың ой-санасын бір сәтте өзгерту мемлекеттің қолынан келмейді, бірақ мемлекет өзгерістер процесін, маңызды ақпаратты халыққа жеткізу жолымен және де ең бастысы, өзіндік молшылыққа бағытталған әлеуметтік-экономикалық саясатты іске асыру жолымен, жеделдетуге қабілетті. Адамдардың жаңа дүниетанымын қалыптасқанша ондаған жылдар қажет болады» - дейді Президент Н.Ә.Назарбаев.

Абай Құнанбаев, Шәкәрім Құдайбердиев, Мұхтар Әуезов мұрасы – халқымыздың ғасырлар бойы ұрпақтан-ұрпаққа жалғасатын, маңызын жоймайтын зерттеудің қайнар көзі. Егер Абай мен Шәкәрім қазақ халқының өткен заманындағы зиялылығы мен кемеңгерлігінің асқар шыңы болса, бұл құдіретті бейнені романист қаламымен қайта тіріліткен Мұхтар Әуезовтің өзі жаңа замандағы жаңғырған қазақ мәдениетінің тарихында асқар шыңға айналды. Зеңгір аспандағы бір-бірімен біте қайнасқан ұлттың аса көрнекті үш алып тұлғасының, былайша ғажайып түрде тұтасып және тілдесіп кетуі – бүкіл дүниежүзілік әдебиет тарихындағы, көркем ойдағы өзіндік бір ерекше құбылыс.

А. Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезовты дүниеге келтірген қасиетті Шыңғыстау өңірі. Селеулі дала төсінде өскен самал өзі естіген жаңалықты дүниенің төрт бұрышына таратуға тырысып асыға соғады. Олар ХІХ ғасырдың аяғы және ХХ ғасырдың бас кезінде өмір сүріп, қазақтың қоғамдық, әлеуметтік, рухани, мәдени, әдеби өміріне белсене араласып, гуманистік, адамгершілік, демократтық, педагогикалық идеяларды уағыздаған.

Жалпы Абай Құнанбаев, Шәкәрім Құдайбердиев, Мұхтар Әуезов шығармаларының философиялық, психологиялық, педагогикалық мүмкіндіктері мен әдебиеттанудағы маңызына байланысты З. Ахметов, Ж.Аймауытов, М.Әуезов, А.Байтұрсынов, Х.Досмұхамедұлы, Ғ.Есім, М.Жұмабаев, С.Қирабаев, С.Мұқанов, Қ.Мұхаметханов, М.Мырзахметов, К.Оразалин, М.Орынбеков, Х.Сүйіншәлиев, Т.Тәжібаев, зерттеулерін т.б. айтуға болады. «Абайдың ақындық мектебі» деген ұғымға алғаш рет ғылыми түрде анықтама беріп кеңінен тоқталған М.Әуезов болатын. Бір пікірінде М.Әуезов былай дейді: «Қазақтың басқа ақындығымен салыстырғанда Абайдың үлгісін алған шәкірттері болуы – Абайдың әдебиеттік мектебін жасады. Абай шәкірттері өз ұстазына әр алуан жақтарынан еліктеді». 1950 жылдары Абай мектебі тақырыбы кандидаттық диссертация болып қорғалды (жетекші – М.Әуезов, қорғаушы – Қайым Мұхаметханов).

А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезовтың педагогикалық пікірлеріне, соның ішінде А.Құнанбаевқа ең алғаш 1934 жылы жазылған Ш.Әлжанұлы мақаласын, Шәкәрім Құдайбердіұлының мұраларына педагогикалық талдау жасау барысында, алғашқылардың бірі болып, педагогикалық көзқарасын, сонымен қатар ақынның дінге көзқарасын философиялық-психологиялық тұрғыда зерделеген А.М.Құдиярова еңбектерін, М.Әуезовтың ағартушылық-педагогикалық қызметі мен психологиялық көзқарастарын зерттеген А.Тайжановты, одан кейінгі кездерде Б.Р.Айтмамбетова, Б.Әбілғазиев, Г.З.Әбдрәсімова, А.Е.Дайрабаева, А.Елемесова, Қ.Ж.Жарықбаев, К.Ж. Ибраева, А.Көбесов, К.Қ.Құнантаева, А.Қартаева, З.Қабдол, Қ.Ж.Қожахметова, С.Қалиев, О.Р.Мұқажанова, Б.Майтанов, Р.Мұқажанова, А.Д.Мұханбетжанов, Ә.Нысанбаев, К.Сыздықов, Ж.Тұрсын, Г.И.Туретаева, С.Ізтілеуова, К.Шаймерденова, І.Р.Халитова т.б. ғылыми-зерттеу жұмыстары мен басқа да авторлардың жекелеген еңбектерін айтуға болады.

А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезов шығармаларындағы дидактикалық ой-пікірлердің ерекшеліктеріне байланысты кейбір пікірлерді Н.Алдабек, А.Айтбаева, Н.Берікұлы, А.Бейсенбаева, Ә.Балтабай, А.Н.Ильясова, Ә.Қоңыратбаев, Ә.Молдаханов, А.Т. Тлеуханова, Ж.Б.Сәдірменов, І.Р.Халитовалардың ғылыми-зерттеулері мен т.б. жекелеген мақалаларынан табуға болады.

А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезов шығармаларындағы әлеуметтік көзқарастар туралы және ғылыми-зерттеу жұмыстарында әлеуметтік педагогтарды даярлау, студенттер арасындағы әлеуметтік қызметті ұйымдастыру, қазіргі кездегі әлеуметтік педагогиканы зерттеу әдістеріне байланысты мәселелер жайында айтылған Н.С.Алғожаева, А.С.Елемесова, Д.Д.Кульбасова, Р.С.Қасымова, З.Қабдол, Б.И.Мұқанова К.М.Науанова, А.Тайжанов, Р.К. Төлеубекова, І.Р.Халитова, М.Хапач, т.б. еңбектеріне сүйендік.

Сонымен бірге зерттеу жұмысымызда ғұлама ойшылдар шығармаларындағы дидактикалық ойлардың психологиялық мүмкіндіктерін зерделеуде П.К.Анохин, Б.С.Блюм, Л.А.Венгер, В.В.Давыдов, В.П.Зинченко, А.В.Запорожец, А.Н.Леонтьев, А.Р.Лурия, Ж.Пиаже, кеңестік психолог ғалымдар И.П.Павлов, И.П.Подласый, П.И.Пидкасистый, С.Эриксон, оқу үрдісі және ондағы оқушы іс-әрекетін зерттеген Д.Б.Эльконин, В.Оконь, К.Д. Ушинский т.б. еңбектеріне сүйендік.

Тек тәуелсіздік пен егеменділік жағдайында ғана ғұлама ойшылдар мен гуманистер көзқарастары, қазақтың дәстүрлі дүниетанымы туралы бүкпесіз айтуға, айтып қана қоймай, жүйелі түрде зерттеуге халқымыздың бай рухани мұрасын игере отырып, ұлттық өзіндік сананы қалыптастыруға, еткен де жеке тұлғалар болған. Сол себепті біз диссертациялық жұмысымызда Абай Құнанбаев, Шәкәрім Құдайбердиев және Мұхтар Әуезов, олардың педагогикалық көзқарастары, шығармаларындағы сабақтастық, педагогикадағы ұлттық тәлім-тәрбие тұрғысында қарастыруды мақсат ете отырып, олардың бүкіл мұрасын зерттеу объектісінің аясында тұтас қамтуға тырыстық. Бүгін біз олардың іс-әрекеттерін құрметпен еске аламыз. А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезов есімдері екі мәдениеттің Шығыс пен Батыс келбетінің құрыш құймасын бейнелейді. Бұл күндері Абай Құнанбаев, Шәкәрім Құдайбердиев, Мұхтар Әуезов ұлттық сана сезімде мәңгі аталатын ұлы тұлғаларға айналды. Заман ілгері жылжып, адамзат санасы неғұрлым биікке иек артқан сайын оның алдындағы міндеттердің де мәртебесі биіктеп, ауқымы кеңейіп, мәні күрделене түспек. Халқымыздың ұлттық мақтанышына айналған үш тұлғаның педагогикалық көзқарастарына тоқталып, оларды біріктіретін ортақ күш бар екендігін: біріншіден, олардың бәрі де қазақ еліндегі ағартушылық кемелденген дәуірінің жемістері болатын, екіншіден, бәрінің де негізгі ой-армандары елін, халқын жетілдіру, сауаттарын ашу, басқа халықтармен терезесін тең ету еді.

Қазақтың қоғамдық ой алыптары А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезов өміріндегі сабақтастық туған топырақ, кіндік қан тамырымен ұштасып жатыр. Олардың есімдері ылғи бірге аталады: аға және іні, рухани туысқандар, ұстаз және шәкірт, қоғамдық жұмыстағы идеалистік қызметтестер. Абай мені ағартушылық, ғылым жолына әкелгендер деп ағасы Халлиолланы, әжесі Зерені және орыс достарын атап кеткен, Шәкәрім өз шәкірттік ризалығын атасы Құнанбайға, ағасы Абайды айтса, ал Мұхтар Әуезов атасы Әуезді және ұлы адамның «Ақ батасын» алғанын жадында мәңгі сақтап, Абай мен Шәкәрімнің педагогикалық ықпалын бағалаған. Тақырып, мазмұны жақтарынан ұстаз бен шәкірттердің өлеңдері, қара сөздері ұштасып жатады. Абайдың тәлімдік, таланты Шәкәрімнің сегіз қырлысында өз көрінісін тапса, Мұхтар Әуезов осы ғасырдағы Абай мен Шәкәрім армандарын жеткізуші жарық жұлдыз. Абайдың қара сөздері қазақ философиясының негізгі ой түрткісі болса, Шәкәрімнің «Үш анығы» - қазақ философиясының шыңы, ал Мұхтар Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясы бүкіл әлемге әйгілі. А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезов біздің әдебиет, философия, педагогика тағы басқа салаларында көп зерттелген, солай болуы заңды да. Бірақ «А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезов шығармаларындағы педагогикалық сабақтастық және оны оқу-тәрбие үрдісіне ендіру» тақырыбы, шығармаларындағы сабақтастығы, педагогикалық идеяларының ұлттық тәлім-тәрбиесі, жан-жақты түбегейлі зерттелген жоқ. Осы кемеңгерлердің шығармаларындағы сабақтастық үндестігін, жас ұрпаққа берер өнегесі, ұлттық тәлім-тәрбиесі мол екендігін түбегейлі зерттеуді диссертацияның көкейкестілігі деп тұжырымдаймыз.

Біздіңше, бұл отандық педагогиканың теориясын, практикасын жаңа идея, тың пікірмен байытпақ. Осы тұрғыда жүргізген зерттеулеріміздің нәтижесінде Абай Құнанбаев, Шәкәрім Құдайбердиев, Мұхтар Әуезов шығармаларының педагогикалық идеяларының сабақтастығы ғылыми педагогикалық тұрғыдан білім беру аймағында қолдану мүмкіншіліктерінің қарастырылмауы және ұлы ойшылдардың мұралары өзара байланыстық, сабақтастық негізінде қазіргі жоғарғы мектептердің педагогикалық үрдісін жетілдіру сұраныстары, жаңа білім талаптарының арасындағы қарама-қайшылықтардың беті ашылды. Бұл қайшылықтарды шешу зерттеу жұмысымыздың тақырыбын “А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезов шығармаларындағы педагогикалық идеялардың сабақтастығы және оны оқу-тәрбие үрдісіне ендіру ” деп айқындауға жол ашты.

Зерттеудің мақсаты: А. Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезов шығармаларындағы тәлім-тәрбиелік ойларды ғылыми-педагогикалық тұрғыдан негіздеп, олардың сабақтастығын жүйелеп, педагогиканың үрдісіне ендіру.

Зерттеудің нысаны: жоғары оқу орындарындағы оқу-тәрбие үрдісі.

Зерттеудің пәні: А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезов шығармаларындағы педагогикалық идеялардың сабақтастығы және оны оқу-тәрбие үрдісіне ендіру

Зерттеудің міндеттері:

- А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезовтың әлеуметтік-қоғамдық көзқарастары және шығармаларындағы рухани-адамгершілік құндылықтарын айқындау;

- А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезов шығармаларындағы философиялық, педагогтық-ағартушылық, діни және гуманистік ой-жүйелеріне талдау беріп, қазіргі жастарды рухани-адамгершілікке тәрбиелеу мүмкіндіктерін анықтау;

- А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезов шығармаларындағы педагогикалық идеяларының сабақтастығын жүйелеу және мазмұнын құру;

- «Абай, Шәкәрім, Мұхтарлардың педагогикалық идеяларының сабақтастығы және оларды педагогикалық үрдіске ендіру» тақырыбында арнайы курс бағдарламасын түзіп, педагогикалық эксперименттен өткізіп, нәтижелерін қорыту, ғылыми әдістемелік ұсыныстар беру.

• 
  мемлекеттік ресми материалдары (заңдар, қаулылар және т.б.). Білім министрлігінің құжаттары (тұжырымдамалар, бағдарламалар, т.б.);
  
• 
  А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезовтың шығармашылық мұралары, еңбектері;
  
• 
  зерттеліп отырған проблема бойынша философиялық, психологиялық, педагогикалық, әдеби, тарихи деректер, мерзімдік басылым ақпараттары;
  

Бірінші кезеңде (2000-2003ж.ж.) тақырып анықталып, зерттеу проблемасына сәйкес философиялық, психологиялық, педагогикалық, еңбектерге талдау жасалынып, А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезов шығармаларындағы сабақтастығының мүмкіндіктері туралы мәліметтер алынып жинақталды.

Екінші кезеңде (2003-2005 ж.ж) А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезовтың шығармаларындағы педагогикалық сабақтастығына қатысты арнайы курстың бағдарламасы түзіліп, жоғары оқу орнынының оқу-тәрбие үрдісіне енгізіліп, арнайы әдістеме бойынша педагогикалық эксперимент жұмысы жүргізілді.

Үшінші кезеңде (2005-2006 ж.ж.) ғылыми-зерттеу жұмысының қорытындылары шығарылып, нәтижелері анықталды, ғылыми-әдістемелік қорытынды ұсынылды.

Семей мемлекеттік педагогика институты мен Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университетінің әлеуметтік-гуманитарлық ғылымдар факультеттері.

- А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезов шығармаларындағы философиялық, ағартушылық, діни және гуманистік ой-тұжырымдары талданып, жастарды рухани-адамгершілікке тәрбиелеудің мүмкіндіктері анықталды;

- А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезов шығармаларындағы педагогикалық идеяларының сабақтастығы жүйеленіп, мазмұны жаңа сипатта құрылды;

- «Абай, Шәкәрім, Мұхтарлардың педагогикалық идеяларының сабақтастығы және оларды педагогикалық үрдіске ендіру» тақырыбында арнайы курс бағдарламасы түзіліп, педагогикалық эксперименттен өткізіліп, ғылыми-әдістемелік ұсыныстар берілді.

- А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезовтың гуманистік көзқарастарымен, діни көзқарастарымен мектепте және жоғары оқу орындарда тәлім-тәрбиелік үрдісіне ендіру мүмкіндіктері бар;

- жоғары оқу орындарындағы болашақ мамандар үшін тақырыбында «Абай, Шәкәрім, Мұхтарлардың педагогикалық идеяларының сабақтастығы және оларды педагогикалық үрдіске ендіру» арнайы курс бағдарламасы әзірленіп, оқу-тәрбие үрдісіне енгізілді;

- Зерттеу материалдарын жоғары оқу орындарында, педагогика және психология, филология, тарих пәндерін оқытуда, педагог кадрлардың біліктілігін жетілдіру институттарында, осы саладан білім, іскерлік, дағдыларын жетілдіру мақсатында пайдалануға болады.

• 
  А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезов шығармаларындағы педагогикалық сабақтастығы ғылыми-теориялық тұрғыдан негізделуі;
  
• 
  Үш ғұламаның педагогикалық мұраларын және тәлім-тәрбиелік ой-пікірлерінің сабақтастық жүйесін, жоғары оқу орны оқу-тәрбие үрдісінде пайдаланудың мазмұнына сипаттамасы;
  
• 
  «Абай, Шәкәрім, Мұхтарлардың педагогикалық идеяларының сабақтастығы және оларды педагогикалық үрдіске ендіру» тақырыбындағы арнайы курстың бағдарламасы;
  

Зерттеуге қатысты мәселелер бойынша арнайы курс бағдарламасы, 13 мақала жарық көрді. Республикалық мерзімді баспа беттерінде («Бастауыш мектеп», «Қазақстан мекетебі», «Қазақстан орта мектебі», «Білім берудегі менеджмент» журналдарында) жарияланды.

“А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезов шығармаларындағы педагогикалық идеялардың сабақтастығы” тақырыбындағы бірінші бөлімінде үш ғұламаның шығармаларындағы педагогикалық ойларының сабақтастығы осы уақытқа дейін толық зерттелмей, оқу үрдісіне ендірілмеуі, сонымен бірге олардың педагогикалық идеялардың сабақтастығы педагогика, психология оқулықтарынан толық орын ала алмай келе жатқаны дәлелденді. Осы бөлімде, эстетикалық, экологиялық, экономикалық, еңбек, отбасы, ақыл-ой тәрбиелеріне қатысты ойлары, олардың өзара сабақтастығы зерделенді. А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезов мұраларын зерттеу арқылы оның педагогикалық ой-пікірлерінің сабақтастығы оқу-тәрбие үрдісінен алатын орны мен маңызы ашып көрсетіліп, отандық педагогика ғылымын дамытудағы мүмкіндіктері дәлелденді.

“А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезовтің педагогикалық идеяларын өзара сабақтастықта жоғары мектептің оқу-тәрбие үрдісіне ендіру” тақырыбындағы екінші бөлімінде А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезов шығармаларындағы педагогикалық ой-пікірлер сараланып, білім, ғылым, оқыту теориясына қатысты талдау беріліп, оның оқу-тәрбие үрдісіне ұйымдастырудағы алатын орны айқындалды. Сонымен бірге, оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдарға және білім беру үрдісіне ендіру қарастырылды. Осы бөлімде “ Абай, Шәкәрім, Мұхтар Әуезовтың педагогикалық идеяларының сабақтастығы және оларды педагогикалық үрдіске ендіру” тақырыбындағы арнайы курсқа сипаттама беріліп, тәжірбиелік экспериментте тексерілді.

Зерттеу жұмысының қорытындысында А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезов шығармаларындағы педагогикалық ойларға қатысты идеялар сабақтастығы қарастырылып, ұсыныстар берілді.

Абай Құнанбаев, Шәкәрім Құдайбердиев, Мұхтар Әуезовты дүниеге келтірген қасиетті Шыңғыстау өңірі. Селеулі дала төсінде өскен самал өзі естіген жаңалықты дүниенің төрт бұрышына таратуға тырысып асыға соғады. Олар ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың бас кезінде өмір сүріп, қазақтың қоғамдық, әлеуметтік, рухани, мәдени, әдеби өміріне белсене араласып, гуманистік, адамгершілік, демократтық, педагогикалық идеяларды уағыздаған. Үш алыптың қайсысы болсын елінің бүгіні мен келешегіне қатты алаң болатыны сөзсіз еді. Олар келешек ұрпағының кісілік санатында жүруі үшін қазіргі өздеріне үстемдік тұрған жұрттың өз тілінде білім алуы қажет деп білген.

Ұлы ғұламалар қарапайым халықтың ауыр да қараңғы өміріне немқұрайлы қарай алмады. Жоқшылық пен аш-жалаңаштыққа душар болған ауыл кедейлері тұрмыс-тіршілігінің соншалықты ауыр екенін өз шығармаларында бейнелеген. Ертедегі грек ойшылдары Платон, Сократ, Аристотельден бастап, Батыс Европа мен Шығыстың ғұлама білімпаздарының еңбектерінен сусындай жүріп, ойларын дамытып, қиялдарын шарықтаған, сонымен қоса, орыстың өздерінен бұрынғы ағартушы ойшылдарының, соның ішінде Л.Н.Толстой мен К.Д.Ушинский т.б. шығармаларымен танысып, көзқарастарын, идеяларын көп оқып, оны зерттеп жалғастыра білгендері туралы зерттеу жұмысында аталған.

Абай Құнанбаев, Шәкәрім Құдайбердиев, Мұхтар Әуезов халықты бүгінмен ғана өмір сүруге болмайды деп үйретеді, өткен қиыншылықтардан сабақ алу арқылы бүгінгі күн мәселелерін шешуге тиістіміз, өткен шақ пен бүгінгі шақ келер шақтың мүмкін болатын қиыншылықтарын жеңетін жолды көрсетеді.

Зерттеуіміздің барысында философия, педагогика-психологиялық әдебиеттердегі «әлеумет», «тәрбие», «оқу», «сабақтастық», «үрдіс» ұғымдарына берілген анықтамалар жүйеге келтіріліп, мазмұнды сипаттама берілді.

Үздіксіз әлеуметтік білім беру бала-бақшадан бастап, жоғары оқу орындарына дейін белгілі бір идеяға бағытталып, жалғасын тауып отырса оң нәтиже береді. Біздің алға қойған мақсатымызда осы. Қазіргі заманғы жастар өзінің болашағын өзі жасаушы, өзінің күнделікті алып жүрген білімін ерік-жігерімен, шығармашылық белсенділігін іс-әрекеттің белгілі бір түрін меңгеруге жұмылдырып, өмір ағымына икемделе білетін, өз болашағына сеніммен қарайтын жеке тұлға деп айтуға болады.

Педагогикалық тарихымыздағы ақтаңдақ парақтарды ақтаруға бағыт алған осынау үрдіс үздіксіз жалғасын тауып, монографиялық зерттеу еңбектерін дүниеге әкелді. Ж.Аймауытов, А.Байтұрсыноав, М.Базарбаев, Ә.Дербісәлин, М.Дулатов, Ш.Елеукенов, М.Жұмабаев жөнінде ой толғаған С.Қирабаев, Ш. Құдайбердиев, М.Мағауин, Қ.Мұхаметханов, Р.Нұрғалиев, Ш.Сатбаева, Ә.Тәжібаев, Ж.Ысмағұлов т.б. еңбектері осынау алып қаламгерлердің шын мәніндегі шығармашылық қуатын айқындап, лайықты бағасын берген зерттеулер болды. Жекеленген ақын-жазушылармен қатар сондай-ақ бұрыннан белгілі мұраларымызды бүгінгі күннің талаптары тұрғысынан қайта қарап, бағалау міндеті де зерттеуші ғалымдарымыздың назарынан тыс қалған жоқ. Бұл орайда Ә.Балтабай, Ғ.Есімов, З.Қабдолов, Х.Сүйіншалиев, С.Ізтілеуова тағы басқа ғалымдар еңбектерінде әртүрлі көкейкесті мәселелері мен жанрларына қатысты жаңаша пайымдаулар тұжырымдалды.

Бұдан соң Абай Құнанбаевтың педагогикалық көзқарастарына қатысы бар бір топ еңбектер жарық көрді. З.Ахметов, Қ. Бейсенбаев, А.Дайрабаева, К.А.Дюсенбаев, А.Есенжанов, Қ.Б.Жарықбаев, К.Құнантаева, Қ.Мұхаметханов, Қ.Өмірәлиев, Х.Сүйіншәлиев т.б. ағартушылық көзқарастарына қатысты пікірлер XIX ғасырдың екінші жартысын қарастырған көпшілік еңбектерден орын алды. Абай мұрасын кейінгі кезде зерттеушілердің көпшілігі осы М.О.Әуезов белгілеп кеткен ізімен жүрген. Мысалы: З.Ахметов, А.Бейсембаева, Т.Әлімқұлов, Ғ.Есімов, Ә.Жиреншин, К.Құнантаева, А.Қартаева, М.Мырзахметов, С.Мұқанов, Қ.Өміралиев, Х.Сүйіншалиев, Р.Сыздықова, Т .Тәжібаев, Г.Төретаева, І.Халитова. Атап кеткен ғалымдар және басқада ақын мұрасын зерттеушілер өз еңбектерінде ол көрсеткен мәселелерді жан-жақты қарастырды.

Дана Абайды қазақ халқының рухани ұстазы ретінде тануымыз ұлы ақынның өз мұрасы ғана емес, сонымен бірге әлемдік көркем ойдың алтын қазынасына айналған Мұхтар Әуезовтың тарихи эпопеясы арқылы жүзеге асты. Ғылыми зерттеудің басты методологиялық принципі – Мұхтар Әуезов әлемінің ұлы Абай әлемімен, Шәкәрімнің ұлы ұстазы Абай өмірімен сабақтастығы жайлы зерттеу жұмысында айтылған.

Абай қазақ поэзиясына бірінші болып пейзажды енгізіп, табиғатты өлеңдерінде жеке кейіпкер етіп көрсетіп, адам мен табиғат мәселесін көтерген. Бірінші дүниежүзілік соғыстың куәгері болған Шәкәрім экологиялық тәрбие негіздерін салып, адам құлқы және табиғат, табиғатты сақтауға ғалымдардың жауапкершілігі туралы ойларын жариялаған. Ал Мұхтар Әуезов өз шығармаларында Абайды жете таныған биіктен көрінеді, Абай ойларын өзіндік бағытта жалғастырды. Ел мұңын шертіп, ел тағдырына қайғырған Абайдың әуендерін Шәкәрім қайта жаңғыртты... « Әуезов – екінші Абай» деген ұғым Абайды қайталау деген сөз емес, Әуезов – Абайдың ізін басушы емес, өнер жолын жалғастырушы.

Абай Құнанбаев, Шәкәрім Құдайбердиев, Мұхтар Әуезов қызметтерінде үндестері мол, үшеуі де ағартушылық қызмет атқарған, әділ шешімдер қабылдаған. Үш алып та ғылым, білім жолына түскен, әдебиетпен шұғылданған. Ел тану, жер тану ортақ арман болған. Абай қазақтың өзіне дейінгі сөз өнерін су жаңа соны арнаға салып, өз кезіндегі өнер атаулының тың биігі сыншыл реализм шоқтығына өрлетіп әкеткен болса, Шәкәрім Абайдың алғашқы ғұмырнамашысы, Мұхтар Әуезов жалпы шыншылдық пен шынайылық атаулының жуыр арада асу бермес асқар шыңы болып қалып отыр

Ш. Құдайбердиев пен М.Әуезов Абайға дана, данышпан ретінде де өз ортасынан бөлініп кеп, дара тоғысады да дәстүрін жалғастырып, ілгері дамытады. Ш.Құдайбердиев пен М.Әуезов - екінші Абай деген дәйектеменің бірін-бірі қайталау емес, бірінің ойын бірі жалғастырып, толықтырып отырады, міне, ұлы ғұламалардың шығармаларындағы сабақтастығы да осында екендігін анықтадық.

Абайдың қай ойларын дамытса да Шәкәрім мен Мұхтар оны міндетті түрде педагогика саласына, білім беру жүйесіне алып келеді.

Үш ұлы ғұламаның шығармаларындағы педагогикалық идеялардың сабақтастықтығын 1 – кестеден көруге болады.

Адам баласының еңбекке, кәсіпке үйрету және оның еңбегін өнімді, жемісті ету – адамзат қоғамы тарихымен бірге жасасып келе жатқан тәрбие нысанасы. Халық педагогикасының тәлім-тәрбиелік негізінің көздер мақсаты – өзінің бай табиғатына сүйене отырып, келер ұрпақты еңбекке, өнер-білім машықтарын меңгеруге, жанұя, ауыл-аймақтың, Отанның, Қазақстан Республикасының ар-намысын қорғауға және тағы басқа ізгі адамгершілік қасиеттерге баулу. Кішіпейілдік, сыпайлық, ата-ананы құрметтеу, үлкенді сыйлау халықтық тәрбиеден ерекше орын алған.

Дүниежүзі ғалымдары да бұл мәселені жете зерттеген. Атап айтқанда, E.Erikcon, W.Okon, L.Pye, Д.Равич тағы басқалары оқытудың дәстүрлі ұстанымдарына сәйкес өткен заман мәдениетін жүйелеп, академиялық дәрістер жиынтығын қалыптастыруды маңызды деп түсінген. Ал П.Блум, А.Маслау, T.Nowika, R.Comer секілді ғалымдар білім берудің тиімді үлгісін қолданған. Н.Хмель, В.Якунин сияқты ғалымдарға салсақ, оқыту мен тәрбие беру үрдісінің өзегі – баланың психикасына әсер етуде Н. Ахатұлы, А.М.Амребаев, С.Ғаббасов, Ш. Құдайбердіұлы, К.Ж. Қожахметова, С.Қ.Қалиев, Б.С.Өтемұратова, Ә.Т.Табылдиев т.б. зерттеген. Олардың ішінен педагогика ғылымдарының докторлары: Г.Н.Волковтың «Чуваш халқының этнопедагогикасы», В.Ф.Афанасьевтың «Қиыр Шығыс және Сібір халықтарының этнопедагогикасы», сондай-ақ Дағыстан университетінің доценті З.М.Тамбиеваның «Бүгінгі жастарды тәрбиелеуде халық педагогикасы дәстүрінің маңызы» сияқты монографияларды атап көрсетуге болады. Бұл еңбектерде Қиыр Шығыс және Сібір, кавказдық тау халықтарының бала тәрбиелеудегі халықтық принциптері мен дәстүрлері ауыз әдебиет туындыларына сүйеніп зерттелген.

Абай Құнанбаев, Шәкәрім Құдайбердиев, Мұхтар Әуезовтің бай рухани қазынасының халық мұраларына, халық өнері мен дәстүрлеріне, тіліне байланысты тұстарын түгелдей шолып өту мүмкін емес, сондықтан біз олардың педагогикадағы ұлттық тәрбиеге қатысты жақтарын ғана сөз еттік, ол туралы зерттеу жұмысымызда аталған. Ал оны жетістіре жазып, ұрпақтар жадына салу жастар тәрбиесіне қатысы бар әрбір саналы адамның абыройлы борышы.

Кесте - 1 Абай, Шәкәрім, Мұхтар мұраларындағы педагогикалық идеялардың сабақтастығы

Өйткені, біз аға ұрпақтар, тіл, дәстүр, ұлттық өнер, жалпы таным мен түсінікке қатысты нәрселердің барлығы адам бойына есейгенде емес, нақ ана сүтімен бірге дарығанда ғана көктеп, жапырақ жаятындығын түсінуге тиіспіз.

Қорыта келе айтарымыз, Абай, Шәкәрім, Мұхтар шығармаларындағы тәлім-тәрбие, ұлттық мінез-құлықты байқататын ой-пікірлерінің өзара ықпалдастығын байқадық (Сурет 1).

Қазіргі кезде оқыту мен білім беру, тәрбие мәселелерінде айтарлықтай үлкен өзгерістер болып жатыр. Осыған орай қоғам өмірінің жаңа сапасының негізін құрайтын қазіргі білім беру жүйесі және тәрбие болып табылады.

Ең алғаш тәрбие мен оқыту идеясы И.Г.Песталоцийдің педагогикалық тәжірбиесінде жарық көрген, кейіннен И.Ф. Гербарттың еңбектерінде оқыту теориясының тәрбиелік мәні көрсетілген. «Педагогикалық энциклопедияның» авторы В.Е.Гурман педагогикалық үрдіс туралы ұғымға мынандай анықтама берді: Бұл терминнен ұйымдастырылған тұтас оқу-тәрбие үрдісін, ұстаздар мен тәрбиеленушілердің, оқытушылар мен студенттердің іс-әрекеттері ретінде қарастырды. Ал, А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезов шығармаларындағы өзара сабақтастықты оқу-тәрбие үрдісіне ендірілмеуі, тек жекелей пәндерде ұлы ғұламалардың шығармалары арқылы яғни, қара сөз, әңгіме, өлең, роман, дастан, аудармаларында жеткізгендігі туралы зерттеу жұмысымызда қарастырдық.

А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезов шығармаларындағы өзара сабақтастықты оқу-тәрбие үрдісіне оқыту мен тәрбиелеу мақсаты: шәкірттердің ойлануына, толғануына, пікір таластыруына ықпал ету, дүниеге деген көзқарасын қалыптастыру, эстетикалық талғамын тәрбиелеу, адамгершілік әлеміне жетелеу, сабақты қызу еңбекке құру, оларды құр тыңдаушыдан еңбек етуші, білімді өз еңбегімен алушы, ізденуші дәрежесіне жеткізу деп түсінген.

Біз А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезов шығармаларындағы сабақтастықты зерттей келе, олардың «толық адам» болуға ұмтылу идеясын алсақ, оған жету жолдарын білім, ғылым іздеу, өнер үйрену, еңбектенуді әдетке айналдыру, өзін-өзі жетілдіріп отыру, Аллаға, ақиқатқа, адамға сүйіспеншілікпен қарау, осылардың барлығы табылса «сонда толық боласың елден бөлек», ұлы ғұламалардың өмірбаянын оқытуда бірізділікті, жүйелілікті көздеумен бірге, біртіндеп өсу жолдарын көрсеттік.

Біздің жасаған қорытындымыз бойынша Абай, Шәкәрім, Мұхтар Әуезов шығармаларындағы педагогикалық ойларының сабақтастығығындағы студенттердің белсенділігінің көрінісін: олардың тақырыпты меңгеруге ынтасы, білуге ұмтылуы, өз қабілетіне сенімі, жұмыс істеуге құлшынуы мен құштарлығы, тапсырманы сенімді түрде қабылдауы, алған білімдері мен біліктерін практикада нәтижелі қолдана білуі, әрекеттенуі, дербестігі деп түсінуге болады. Жалпы А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезовтің педагогикалық идеяларын өзара сабақтастықта жоғары мектептің оқу-тәрбие үрдісіне ендіру студенттердің өзін-өзі көрсете білу және алынған білімді іс жүзінде жүзеге асыра алу дәрежесімен өлшенеді.

Демек, бұдан шығатын қорытынды: А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезовтің педагогикалық идеяларын өзара сабақтастықта жоғары мектептің

Сурет 1 – А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезов шығармаларындағы тәлім-тәрбие, ұлттық мінез-құлықты байқататын ой-пікірлерінің өзара ықпалдастығы

Мотивациялық компонент - Абай, Шәкәрім, Мұхтар шығармаларын оқып-үйренуге деген ынта-ықылас қою, қажетсіну, жаңа білім алуға студенттердің бағыттылығы, тәлім-тәрбиелік сезімге деген дұрыс сезімімен қамтамасыз етеді.

Мазмұндық компонент - оқытушының тікелей немесе жанама түрде қатысуымен ұйымдастырылған жұмыс барысында игерілетін білім мен әрекет тәсілдерінің жүйесін қамтиды. Оны іске асыруда бұрыннан меңгерген біліміне сүйене отырып, ғылым негіздерін игеруі, практикалық тапсырмаларды өздігінен шешуі, ой дербестігі, шығармашылық әрекеті қалыптаспақ.

Бағалау-нәтижелік компонент – оқудың нақты міндеттерін шешу барысында студенттердің жұмыстың мәні мен пайдасын ұғынуы, өз жұмысының сапасын бағалауы, өздігінен бақылау, өз жұмысының кемшіліктерін дер кезінде анықтап, оны түзетуі, өзін-өзі бағалауы. Оқыту үрдісінде студенттердің білім, білік, дағдыларын есепке алу, бақылау және бағалау оның аса құрамадас бөлігі болып есептеледі.

А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.әуезов шығармаларындағы педагогикалық идеялардың сабақтастығындағы студенттердің белсенділігін дамытуға арналған зерттеулердің нәтижелерінің көрсеткіштері төмендегідей белгілерді алуға мүмкіндік берді:

- тәлім-тәрбиелік үрдісіндегі белсенділігі;

- өздігінен шығармашылық әрекет жасауға ынтасы;

- орындалатын жұмыстың мақсаты мен мәнін анықтай білуі

- игерілген білімді практикады қолдана білуі

- өз іс-әрекетіне баға беруі, өзіндік бақылауы.

Осы келтірілген көрсеткіштің негізінде Абай, Шәкәрім, Мұхтар Әуезов шығармаларының педагогикалық идеяларының сабақтастығы арқылы студенттердің белсенділігін дамытуды мынадай өлшемдер арқылы анықтадық:

- білімге қызығушылығы, жаңа білімді игеруге бағытталуы;

- шығармашылық әс-әрекеті;

- білімді тәжірбие жүзінде пайдалана білуі.

Студенттердің ең жоғары деңгейі тәлім-тәрбиелік міндеттерді шешуде тиімді жолдарды пайдалана білуімен, ынта-ықыластың жоғары болуымен және өз әрекеттерін бақылап, өзіндік баға берумен сипатталады. Орта деңгейде студент тәлім-тәрбиелік әрекет деңгейін өз бетінше орындауда оқытушының көмегінің қажет етуімен сипатталады. Төменгі деңгейде студент тапсырманы үлгі бойынша оқытушының нұсқауымен орындайды.

Студенттер арасында жүргізілген сауалнама, сұхбат, арнайы дайындалған сұрақтарға жауап алу барысында Абай, Шәкәрім, М.Әуезов мұраларындағы тәлім-тәрбиелік ойлар сабақтастығын қаншалықты деңгейде меңгергені анықталды. Ол студенттердің білім сапасын мына деңгейлерде көрсетуге мүмкіндік берді.

Тәжірбиелік-эксперимент үш кезеңде (анықтау, қалыптастыру, бақылау) жүргізілді.

Бірініші - кезең. Тәжірбиелік-эксперимент жұмыстардың ұйымдастырудың анықтау кезеңінде өткізілген сабақтардың нәтижесі анықталып, сабақ кезінде оқылған

шығармалардың педагогикалық мазмұнын толық түсінбеуі, оны игеруге деген қызығушылығының төмен деңгейде болуы, өздерінің педагогикалық ойларын дұрыс жеткізе алмауы, өз беттерімен педагогикалық шығармалардың көзқарастарын іздестіріп, жұмыс істеуге талпынбауы, шығармашылықа аса көңіл бөлмейтіндіктерін байқадық.

Анықтау экспериментінің нәтижесінде төмендегідей қорытынды шығардық:

• 
  студенттердің сабақтағы белсенділігі төмен;
  
• 
  өздігінен шығармашылық әрекет жасауға дайын емес;
  

Екінші - кезең. Қалыптастыру кезеңінде тәжірбиелік жұмысымыз үш ғұламаның шығармаларын студенттерге тапсырмаларды орындату, оны оқу үрдісіне тексеру, өздігінен және дербес орындайтын тапсырмалар арқылы белсенділігін дамытып, білім деңгейлерін жетілдіру негізінде өтті. Сонымен қоса арнайы бағдарламалары жасалып, оқу үрдісінде сынақтан өткізілді, нәтижелері, қорытындылары кафедра мәжілісінде, әдістемелік бірлестіктің отырысында талқыланды.

Кесте 2 - Абай, Шәкәрім, Мұхтарлардың тәлім-тәрбиелік ойларының сабақтастығындағы студенттердің белсенділігінің даму деңгейлеріы

Компоненттері	Деңгейлері	Студенттердің оқу белсенділігінің сипаты
Мотивациялық	Жоғары	Білімдерге қол жеткізу тәсілдерін ұдайы жетілдіруге бағытталуымен ерекшеленеді
	Орта	Білімді игеруге ынталы жұмыс істейді, қиындықты жеңуге белсенділік танытады
	Төменгі	Қызығушылығы төмен, тапсырманы орындауға ынта қоймайды, жаңа білімді бағытталуы төмен
Мазмұндық	Жоғары	Шығарманы оқығанда тақырыптың ең басты идеясын түсініп, жаңғыртады, мақсаттары мен міндеттерді анықтай біледі, жұмыстың толық жоспарын жасайды, шығармашылық жұмыстарды жоғары дәрежеде атқарады
	Орта	Тақырыптың жалпы мазмұнын түсініп, осы негізде мақсат қояды, бірақ оны міндеттерде нақтыламайды, игерілген материалдың ерекшелігін әрқашанда ескере бермейді, өзін-өзі бақылауға ішінара белсенділік көрсетеді
	Төменгі	Оқылатын материалдың ерекшелігін және оның мақсатын ескермейді, жоспарлау алға қойылған мақсатсыз іске асырылады, өзін-өзі бақылауға көңіл бөлмейді
Бақылау- Нәтижелік	Жоғары	Студент өзінің оқу-тәрбие әрекетінің мақсатын өз бетінше айқындайды, үнемі өз бетінше білім алады, жұмыстың мақсаттыры мен міндеттеріне байланысты өзін-өзі бақылайды
	Орта	Оқу-тәрбие әрекетті оқытушының көмегімен жүзеге асырады, осы негізде тапсырманың мақсатын өзі айқындайды, өз бетінше білім алуға талпынады
	Төменгі	Оқу-тәрбие әрекет мақсатын ат үсті қабылдайды, өз бетінше жұмыс істеуге, өз бетінше білім алуға талпынбайды

Арнайы курс бағдарламасы: Тақырыбы: “Абай, Шәкәрім, Мұхтарлардың педагогикалық идеяларының сабақтастығы және оларды педагогикалық үрдіске ендіру”

Бұл курсты педагог емес мамандықтар үшін де оқуға болады. Арнайы курс психология, педагогиканың теориясы, тәрбиелеу әдістемесі, философия, тарих пәндерімен тығыз байланысты. Сондықтан, осы пәндермен қатар не болмаса олардан соң оқыту тиімді нәтижелер беруі күмәнсіз.

Курс бойынша оқылатын дәріс, семинар жұмыстармен бірге реферат жазу, өзіндік жұмыстар астарласып қатар жүреді. Қазіргі кезде барлық жоғары оқу орындарында кредиттік оқыту жүйесі ендірілуде. Осыған орай, арнайы курстың тақырыптары бойынша өзіндік жұмыс орындауға болады.

Арнайы курстың мақсаты педагогика тарихында алған білімдерін тереңдетіп, А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М. Әуезовтың шығармаларындағы педагогикалық ойлардың сабақтастығын талдау арқылы бүгінгі тәлім-тәрбие проблемаларын шешудегі маңызын ашып көрсету.

Арнайы курстың мақсатына қарай мынадай міндеттері белгіленді:

1. Абай, Шәкәрім, Әуезовтың қазақ халқының қоғамдық өміріндегі және тарихи даму кезеңдеріндегі алатын орнын ағартушылық қызметі тұсынан сабақтастығына сипаттама беру.

2. Абай, Шәкәрім, Әуезов мұраларындағы тәлім-тәрбиелік ой-пікірлерінің сабақтастығын ашып көрсету;

3. Абай, Шәкәрім, Әуезовтың тәлім-тәрбиелік идеяларын бүгінгі педагог мамандарды даярлауда пайдалану мүмкіндіктерін көрсету.

Бағдарламада арнайы курстың негізгі сабақ формаларын өткізудің тақырыптаық жоспары зерттеу жұмысымызда берілді. Арнайы курстың тақырыптық жоспарын 4-кестеден көруге болады:

3-кезең. Бақылау эксперименті барысында А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезов шығармаларындағы педагогикалық идеяларын өзара сабақтастықта жоғары мектептің оқу-тәрбие үрдісіне ендірілудің қандай деңгейде қалыптасқанын анықтау мақсатымен ауызша сұраулар мен тексеру жұмыстары жүргізілді.

Аузыша сұраулар негізінде студенттерде болашақ мамандықтарына сәйкес арнайы білім, білік және дағдының меңгерілгені анықталды.

Тексеру жұмыстары әрбір кезеңде жүргізілген бақылау қиықтарынан тұрды. Бақылау қиықтарына ұсынылған тапсырмалар жүйесі А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезов шығармаларындағы педагогикалық идеялардың сабақтастығын, тәлім-тәрбиелік ойларын сезіммен қабылдауы, қызығушылықтың басым болуы, өздігінен шығармашылық әрекет жасауға ынта ықыласының жоғарлауы, орындалатын жұмыстың педагогикалық мақсаты мен мәндерін анықтай білулері, ғұламалардың шығармаларындағы негізгі педагогикалық ойды ажырата білулері, өз беттерімен мүмкіндіктерін білуі, орындаған жұмысты жүйелеу, нәтижесін шығару білімдерінің әлдеқайда дамығандығы айқындалды, олардың теориялық білімдерінің деңгейін анықтау және сол білімдерін практикамен ұштастыру жақтарын есепке алу негізінде құрылды.

Кесте 4 - Абай, Шәкәрім, Мұхтарлардың педагогикалық идеяларының сабақтастығы және оларды педагогикалық үрдіске ендіру

Алынған нәтижелерді талдау және оларды анықтау эксперименті барысындағы және бақылау тобындағы көрсеткіштермен салыстыру эксперименттік жұмыстың А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезов шығармаларындағы педагогикалық идеяларын өзара сабақтастықта жоғары мектептің оқу-тәрбие үрдісіне ендірілуі тиімді ықпал екенін аңғартты, оны 5 кестеден аңғаруға болады.

Кестеде келтірілген мәліметтер біз ұсынған педагогикалық жүйе бойынша даярлаған студенттердің жоғары нәтижелерге қол жеткізгендігін дәлелдейді. Егер анықтау эксперименті барысында төмен деңгейді көрсеткен студенттер саны 52,76% болса, эксперимент соңында 7,11%, орта деңгейдегі 29,13% болса, соңында 18,11%, жеткілікті деңгейде алғашында 18,89% көрсетсе, соңында олардың саны 46,45% жетті, жоғары деңгейді алғаш ешбір студент көрсетпесе, соңында олардың саны 27,55% көрсетті. Бақылау тобында айтарлықтай өзгеріс бола қойған жоқ.
Кесте 7 - А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезов шығармаларындағы педагогикалық идеяларының сабақтастығының салыстырмалы деңгейлері

Деңгейі	Эксперимент тобы		Бақылау тобы
	Экспериментке дейін	Эксперименттен Кейін	Экспериментке дейін	Эксперименттен кейін
Төмен	52,76	7,11	52,80	48,0
Орта	29,13	18,89	29,60	22,0
Жеткілікті	18,11	46,45	17,60	30,0
Жоғары	-	27,55	-	-

А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезов шығармалаырндағ педагогикалық идеялардың сабақтастығының анықтау кезеңі мен бақылау кезеңінің салыстырмалы деңгейлер нәтижесін 2 суреттен диаграммасын көруге болады.

Тәжірбиелік эксперименттік жұмыстың анықтау және бақылау кезеңдерінің нәтижелері 2-суреттен көреміз.

Сурет 2 – Анықтау мен бақылау деңгейлерінің салыстырмалы көрсеткіштері