Тақырып «казгидромент» қоршаған орта жағдайының мониторинг жүйесін ұйымдастыру

2 Тақырып «казгидромент» қоршаған орта жағдайының мониторинг жүйесін ұйымдастыру

Шылым түтінің тірі ағзаларға әсерін зерттеу.

Қауіпсіздік техникасының ережелері (ҚТЕ) – зертханада жұмыс істегенде рұқсат етілмейді:

1) Химикаттар мен ерітінділердің сілемейлі қабықшаға,теріге, киімге түсуі;

2) азықты қабылдау;

3) әсіресе жағымсыз иісі бар және ұсақ кристалды (шаң-тозаң түзетін) химикаттармен және ауамен тыныс алу;

4) химикаттар қаптамасының мықтылығына, жақсы және түсінікті жазылған этикеткаларға назар аудармау, сонымен қатар жараланбау үшін шыны заттармен жұмыс істегендебайқаусыз болу;

5) ауа ластағыштарынүлгілеу эксперимнттерін жүргізу кезінде концентрациялы және араласқан қышқылдарын (күкірт, тұз, азот, құмырсқа) қолдану көзделген. Практикум барысындапайда болған кейбір газдар да адам денсаулығына қауіп төндіруі мүмкін. Үлкен қауіп көзі минералды және құмырқа қышқылдары болып табылады. Теріге қышқыл тисе, оны тез арада кез-келген тампонмен сіңірілетіндей сүртіп алу қажет. Ол жерді су ағынымен және сабынмен жуу керек.

Жер беті күн сәулеленуімен бірге біздің планетамыздағы өмірге жарамды климатты ұстап тұрады. Күн жер бетін жылытады. Жер беті өз алдына ауаны жылытады. Жылыған ауа тығыздығы төмендеп, олжоғары қарай көтеріледі. Ал тығыздығы жоғарырақ және суығырақ ауа төмен қарй түседі. Бұл құбылыс ауаның үздіксіз айналымына жағдай жасйады.

Айдың бетінде түс кезінде күн көзі тастарды жылытатыны соншалық, тасқа жұмыртқа қуыруға болады; ал түндердің суық болғаны соншалық, көміртегі диоксиді құрғақ мұзға айналады. Климаттың мұндай қатал болуы атмосфераның жоқтығына байланысты.

Конденсацияланатын және буланатынатмосфераға еніп, одан қайта шығатын су айналымы болып табылатын гидрологиялық циклғакүн энергиясының 23% жұмсалады.

Континенттерді, мұхиттарды, атмосфераны жылыта отырып күн энергиясының 47% сіңіріледі. Бастапқы емес, одан кішк спектрдің инфра қызыл облысы жиілігінде жер беті сіңірілген энергияның көп бөлігін қайта сәулелендіреді. Бұл қайтымды сәулелену Жердегі энергия балансын ұстауда маңызды роль атқарады. Оның төмен энергиялы фотондарыатмосферадан жеңіл сіңіріліп оны жылытады.

Көміртегі диоксиді мен су ифрақызыл сіулеленуді жақсы сіңіреді. Осы молекулалармен сіңірілетін энергия қайта сәулеленеді. Атмосфера – Жерде жылуды сақтауға көмектесетін энергия үшін тор болып табылады.

Көміртегі диоксиді және басқа да заттармен энергия сіңірілуі мен сәулеленуі парниктік эффектісінің пайда болуына әкеледі, себебі ол сәулелі күн іжылыжапйдағы жылу сақтау әдісіне ұқсас.

Егер су және көмірқышқыл газының атмосферадағы концентрациясы өзгермесе және осындай әсері болатын басқа газдардың қосылыстары жоқ болса, парниктік эффект жуықтап алғанда бірдей болады. Бірақ адам іс-әрекетіне де назар аудару керек. Суды алсақ, елеулі мәселелер тумайды.атмосфера құрамында 12 млрд. тоннадай су булары кездеседі. Мөлшері көп болғаны соншалық, оны өзгертуге біздің шамамыз келмейді. Ал көміртегі диоксиді өте аз мөлшерде болады. Адамның іс-әрекеті көмірқышқыл газының ауадағы құрамын көбейтті, кейінгі 15 жылда атмосферадағы СО₂ мөлшері 15 % өсті және орташа әлемдік температура 0,5 градусқа өсті.

Көмірқышқыл газының табиғи көздері бұл:

- тыныс алу процесстері:

- жанартаудың атқылауы;

- органикалық заттардың ыдырауы;

- өздігінен пайда болатын өрттер;

- органикалық заттардың тотығу реакциялары,

С₆Н₁₂О₆ + 6О₂ = 6СО₂ + 6Н₂О
Қазіргі кезде атмосферадағы көмірқышқыл газы концнетрациясының көбеюіне үлкен әсерін тигізетін антропогендік көздер:

- орман алқаптарының азаюы;

- сүректі жағу.

Жыл сайын табиғи жанармай қазбаларын (көмір, мұнай, табиғи газ) қолдану көлемі 15 млрд тоннаны құрайды. Табиғи газ 90 пайыз метанннан тұрады:

СН₄ + 2О₂ = СО₂ + 2Н₂О
Көмірдің жануы кезінде келесі реакция жүзеге асады:

С + О₂ = СО₂

1) Дала және орманды дала зоналарында қысқы жауын-шашын мөлшерінің азаюы, субтропиктерде оның мөлшерінің көбеюі, яғни географиялық зоналардың солтүстік бағытқа ығысуы көрініс алады;

2) Батыс Антарктиданың жамылғы мұздықтары ериді, Солтүстік Мұзды мұхитының мұздары жазда жойылып қыста қайта қалпына келіп отырады. Салдарынан, мұхит деңгейі 5-7 м көтеріледі, Африка континентінің конфигурациясы өзгереді (Ливия, Египет, Кения, Мозамбик, Нигерия, Піл сүйегінің жағалауы және т. б.);

3) кейбір елдер мәдени жерлерінен айырылады, басқа елдерде ең жақсы ауылшаруашалақ аудандар орналасуын өзгертеді;

4) көптеген жануарлар мен өсімдіктердің таралу шекарасы өзгереді;

5) су тұтыну деңгейі өседі, оңтүстікке тән аурулар солтүстікте таралады.

Атмосфера ластануының деңгейі жерге жақын ауа қабатындағы (жер бетінен, 5-2,0 м) қосындылардың концентрациясымен анықталады және технологиялық және метеорологиялық факторларға байланысты болады.

Технологиялық факторларға газауа қосындыларының шығыны, оның температурасықалдықтардағы қосылыстардың концентрациясы, көздердің биіктігі және т.б.

Қосындылардың жер бетіндегі концентрациясының көлемін анықтайтын метеорологиялық факторларға қалдық немесе шығарынды көздерінің орналасуын, желдің бағытын, оның жылдамдығын, атмосфералық ауаның температурасы мен ылғалдылығын, инверсие, тұман, жауын-шашынның болуын және т.б жатқызуға болады.

Ластағыш көздердің орналасуы жердің ұзындығымен еніне байланысты географиялық орналасу жағдайымен анықталады, сонымен қатар, теңіз деңгейінен биіктігі және жер рельефіне байланысты аймақтылықпен анықталады.

Атмосфераның жерге жақын қабатында желдің жылдамдығы мен бағыты Жердің күнді айналуымен, жер рельефі, атмосфералық қысым және температуралық градиентпен қалыптасады. Соның нәтижесінде Жердің солтүстік жарты шары үшін оңтүстік-батыс және солтүстік-шығыс жел, ал оңтүстік жарты шар үшін солтүстік-батыс және оңтүстік-шығыс жел тән.

Желдің жылдамдығы атмосфералық қысымның төмендеуінің жоғарлауымен көтеріледі (өседі). Европаның көптеген бөлігінде желдің күші күздің аяғында және қыс мезгілінің басында бәсеңдейді. Ауа ағысының жылдамдығы жердің бетінде 500-1000 м биіктікпен салыстырғанда әлдеқайда төмен, оның себебі ауа массасының үйкелісінде. Жел жылдамдығының профилі тәулік аралығында өзгереді. Күндіз жел, жылулық конвекциялық ағыстармен жоғары ығысса, ал түнде конвекция күндізгіге қарағанда әлсіз болады, сондықтан жер бетінде желдің жылдамдығы күндіз жоғары болады да, ал түнде-биіктікте болады.

Атмосфера термодинамикалық жүйе болып табылады, онда белгілі жағдайда ауа массасының көлденең ығысуы адиабатикалық процесс түрінде қарастырылуы мүмкін, яғни жылу алмасуы (жылуды алмайды немесе бермейді) жүрмейтін процесс. Осындай жағдайда жоғары көтерілетін ауа -суытылады, ал төмен түсетін ауа- жылынады. Оынң себебі, ауа жоғары көтерілгенде оның көлемі атмосфералық қысымның төмендеуінің нәтижесінде жоғарылауы мүмкін, ал температура төмендейді. Ал төмен түскенде керісінше, көлем азаяды, ал температура –жоғарылайды. Онда, ауаның тік бағанындағы әрбір 100 м температура шамамен 0,6 - 1°С өзгеріске ұшырайды. Бұл жағдайдағы атмосфераның жағдайын бейтарапты деп атайды. Ол ашық құрғақ ауа-райына тән.

Егер ауа температурасы биіктеген сайын төмендесе, төменнен қозғалатын ауа көлемі жылдамдай түседі. Жылынған конвекциялық ағымдар жоғары көтеріледі, ал төмен қарай ауаның суық ағысы алмасады. Ондай жағдайды тұрақсыз конвекция деп атайды.

Егер ауаның көлденең температулық градиенті нөлге жақын немесе теріс (жоғарылаған сайын температура жоғарылайды) болса, онда тігінен көтерілетін ауа көлемі қоршаған массадан суығырақ болады және оның қозғалысы бәсеңдейді. Ондай жағдайды тұрақты инверсиялық деп атайды.

Температура инверсиясы жер бетінен немесе біраз биіктікте басталуы мүмкін .осындай немесе басқа да жағдайларда олар ауа алмасуына кедергі жасайды және жердің беткі қабатында қосылыстардың (ауадағы ылғал конденсациясының өнімдері, тұманның түзілуі және т.б) жиналуына себеп болады. Сонымен, инверсиядағы ауа ластануының қауіпті деңгейі үнемі тұманмен және түтінмен жалғасуы мүмкін.

3.1 суретте инверсия түріне және шығарындылардың сипатына байланысты атмосферадағы қосылыстардың таралу жобасы көрсетілген. Төмен орналасқан (труба) суық шығарынды шығаратын көздерде қосындылардың көп концентрациясы жер бетіндегі қабаттарда желдің жоқтығында немесе әлсіз желде түзіледі. Ондай жағдайда ауаның максималды ластануы сол шығарынды көздерде байқалады. Жылы шығарындылар шығаратын биік көздерден максималды ластану жоғары көтеріңкі инверсияда байқалады. Трубаның астында инверсиялық температура қабаты төмен болған сайын, жер қабатындағы ауаның ластануы күштірек болады.

Атмосфераның тұрақтылық жағдайын сандық көрстеу үшін тік температуралық градиентпен желдің жылдамдығының қатынасын қолданады, оны атмосфераның стратификация критериі деп атайды. Бұл критерий атмосферадағы қосындалардың таралуын есептейтін барлық әдістерде қолданылады.


а – жердегі инверсиядағы; б – көтеріңкі инвер­сиядағы; в- атмосфераның инверсиясыз жағдайында
3.1 Сурет – атмосферадағы зиянды қосылыстардың шығарынды көздерден таралу жобасы
Атмосфера тұрақтылығы әлсіз, қалыпты және күшті болуы мүмкін. Әрбір атмосфера тұрақтылығының класында қосындылардың таралуының өзіндік ерекшеліктері бар, түтіннің шығуының сипатына қарап атмосфераның төменгі қабаттарының термодинамикалық жағдайы туралы айтуға болады.

3.2 Суретте тік температуралық градиентке байланысты бір түтінді трубадан шығатын түтінннің жобалық формасын көруге болады.

3.2 Сурет – биік түтін трубасынан шыққан түтіннің формалары

Түтіннің конус тәрізді формасы (3.2, сурет б) температураның әлсіз тік градиентінде және желді күні, әсіресе ылғалды климетта байқалады.

«Желдеткіш» (веер) тәрізді форма (3.2, сурет в) температуралық инверсияда пайда болады. Бұл форма қар жамылғысында, әлсіз жел және ашық ауа-райында байқалады. Түтіннің көтеріңкі шығуы (3.2, сурет г) әдетте түнде, 1-3 сағат арлығында зиянды заттардың таралуы үшін аса қолайлы болады. Түтіннің будақтап шығу формасы (3.2, сурет д) гигиеналық жағдайда аса қолайсыз, ауа температурасының төмендеуі әдетте жердің бетінен басталып, бірнеше биіктікке (қыста-қатты, жазда -әлсіз) тарайды.

Ірі қалаларда зиянды заттадың концентрациясы өте жоғарғы деңгейге жетуі мүмкін, мысалы әртүрлі жылдары Лондон, Лос-Анджелес, Нью-Йорк, Токио және т.б қалаларда байқалды, ол зиянды заттардан түзілген қосылысты жалпы атпен смог «қара түтін» деп атады. Халықаралық термин смог ағылшын сөздерінің түтін (smoke) және тұман (fog) қосындысынан тұрады. Смог (улы тұмандықтар) – жағымсыз метеорологиялық жағдайларда түзілетін және жер бетіне жақын жатқан ауа қабатындағы зиянды заттардың жоғарғы концентрациясымен сипатталатын, қауіпті атмосфералық құбылыс. Смогтың үш типы бар- қалпына келетін немесе лондондық смог типі, тотықтырғыш және мұз типті фотохимиялық смог.

Жағымсыз метеорологиялық жағдайлардың (ЖМЖ) жоғары қауіптілігіне байланысты ірі қалалар мен өндірістік орталықтарда шоғырланған халық үшін қоршаған табиғи орта жағдайларының мониторинг қызметтері, яғни «Казгидромет» зиянды заттарды жинауға қабілетті қауіпті метеожағдайларды болжайды, және мемлекеттік және шаруашылық басқарма мекемелеріне алдын-ала ескертеді. Жағымсыз метеорологиялық жағдайларды болжау механизмі Р есептеу параметрінен (аэросиноптикалық мәліметтердің анализі және ЖМЖ болжамы) тұрады. Р параметрі ауа ластануының фондық өлшемі болып табылады және метеожағдайға байланысты өзгеріп отырады, параметрді есептеу 10- формулада берілген

п – бір күн ішінде қаладағы мониторингтің барлық стационарлық пунктеріндегі зиянды қосылыстар концентрациясын бақылаудың далпы саны.

Әр қаланың өзіне тән негізгі қосылыстары болады, соларға сүйене отырып Р параметрді анықтайды. Ескертулер, Р>0,20 көлем болғанда және жағымсыз метеожағдайлардың болжамымен құрылады, одан соң ескертулер қауіптіліктің үш дәрежесіне және метеоорталықтарының жұмыс режимдеріне байланысты әртүрлі түрлерде беріледі. Ескерту (Орталықтың бірінші жұмыс режиміне сәйкес, қауіптіліктің бірінші деңге) ЖМЖ-ның келесі болжамы бойынша құрастырылады (3.1 кесте).
3.1 Кесте - ластаушы көздердің негізгі топтары үшін метеопараметрлердің жағымсыз кешендері

Шығарындалардың_сипаттама__сы__Атмосфераның_төменгі_қабатының_термикалық_стратифи-кация'>Шығарындалардың сипаттама сы	Атмосфераның төменгі қабатының термикалық стратифи-кация	Желдің жылдамдыңы, м/с		Инверсии түрі, биіктігі, м
		Флюге ра	Шығарын ды
Жылы, биік	Тұрақсыз	3-5	6-10	Көтеріңкі 100
		4-7	8-14	150-200
		4-6	8-12	300
Суық, биік	Тұрақсыз	1-2	2-4		Көтеріңкі 0-200
Төмен	тұрақты	Оңтүсті Штиль , 2-5	2-5 4-10		-

Қауіптіліктің бірінші дәрежесендегі ескерту (ластану деңгейі (Р > 0,30), ауадағы бақылаудағы бір немесе бірнеше заттардың концентрациясы ШРК жоғарылағанда беріледі.

Қауіптіліктің екінші дәрежесіндегі ескерту (орталықтың екінші жұмыс режиміне сәйкес) төмендегідей метеожағдайлар күтілгенде құрастырылады:

• 
  тұман және штиль (суық төгінділер үшін);
  
• 
  тұман және желдің жылдамдығы 2 м/с (жылы төгінділер үшін);
  
• 
  жер бетіндегі инверсиялық штиль (төмен көздер үшін).
  

Қауіптіліктің үшінші дәрежесендегі ескерту ауадағы бақылаудағы бір немесе бірнеше заттардың концентрациясы 5 > ШРК жоғарылағанда беріледі.

Зиянды заттар үшін биосфераның әр компонентіне арнайы белгіленген ШМК-ның шамалары бар.

• 
  ШРК_жз- жұмыс зонасының ауасындағы зиянды заттардың шекті рауалы концентрациясы, мг/м³. ол сегіз сағаттық жұмыс күндік немесе ұзақтығы басқа мерзім ішінде, яғни аптасына 41 сағаттан аспайтын уақыт аралығында, қызмет істеген барлық жылдар бойы қазіргі және кейінгі буындардың денсаулығын бұзбайтын концентрация мөлшері. Жұмыс зонасы деп қызметшінің тұрақты немесе уақытша еденнен немесе жерден биіктігі 2м –ге дейінгі кеңістікте болатын орнын айтады.
  

Мысал ретінде, 3.2 кестеде кейбір зиянды заттарға сипаттам берілген.

Ластағыш заттардың мөлшері кәсіпорындардың территориясында ШРК_жз-ның 0,3 бөлігінен аспайтын етіп белгіленеді. Кәсіпорындар территориясындағы ШРК_жз- 3 есе аз мөлшер белгіленген себебі осы территориядағы ауа өндіріс ғимараттарындағы ауаны жаңартуға қолданылады, олардың ауасындағы қоспалардың мөлшері анда-санда өте жоғарылап тұруы мүмкін. Атмосфералық ауаны ластайтын басқа да көздері бар аймақта жаңа кәсіпорынды салу жобаланса, онда оның ауаға жіберетін қоспаларын нормалағанда бұрыннан салынған және істеп жатқандардың шығарындылары міндетті түрде ескеріледі. Егерде қоршаған ортаны зиянды заттармен ластайтын бірнеше көздер болса, онда ауаның сапасы төмендегідей анықталады. Кәсіпорында территориясында

∑ С_i ≤ 0.3 ШРК_жз - С_ф (11)

і=1

елді мекеннің ауасында

∑ С_mi ≤ ШРК_ауа – С_ф (12)

і=1
мұнда Сі- і көзден түсетін зиянды заттардың концентрациясы;

С_mi – атмосфералық ауаға і-көзден түсетін зиянды заттардың максималды концентрациясы;

N-ауа бассейініне белгілі зиянды заттарды жіберетін көздердің саны.

Егер де атмосфералық ауада зиянды эффектісі бар бірнеше заттардың шығарындылары болса, онда мөлшерсіз концентрацияға көшу қажет. Санитарлық норма келесі жағдайда ғана орындалады, егер

N

∑ q_i ≤ 1, q_i = Сі/ (ШРКі - С_фі) (13)

Шекті рауалы концентрация (ШРК)
жұмыс зонасындағы максималдық біржолдық (ШРКжз)	өнеркәсіп территориясындағы (алаңдағы) максималдық біржолдық (ШРКөа)
Елді мекеннің атмосфералық ауасының ШРК е.м
Максималды біржолдық ШРК м.б	Ортатәуліктік ШРК о.т
Үлкен қалалар мен денсаулыққа шипалы болатын жерлердің максималды біржолдық (0,8 ШРК м.б)

Атмосфералық ауаны ластаушы көздерді бақылау «Атмосфераны ластаушы көздерді бақылау әдістемесі» ОНД — 90 және басқа да әдістемелік құжаттармен атқарылады. Зиянды заттардың массалық шығарындысы әртүрлі нақтылықпен келесі әдістермен анықталады: инструментті, инструментті – зертханалық, индикаторлы және есептік.

3.5 Кестеде химиялық өндірістердің шығарындыларының көпкомпонентті құрамын зерттеу үшін қолданатын, ауа анализінің негізгі инструментті әдістері келтірілген

Хроматографиялық әдістер жоғары сезімталды және селективті боылп келеді, ол жекелеген органикалық заттардың және күрделі қосылыстардағы компоненттредің концентрациясын анықтауға мүмкіндік береді. Хроматографтың сезімталдығы және нақтылығы қолданатын детектор типіне байланысты болады. Қазіргі газды хроматографтарда жоғарысезімталды жалынды-ионизациялық, электрондыұстамды және трмионды детекторлар қолданылады.

Өндірістік жағдайларда шығарындыларға сандық және сапалық анализ жүргізу үшін аса қарапайым индикаторлы әдістерді қолданады. Тәжірибеде УГ-2 и УГ-3 газанолизаторлары аса кең қолданылады. Осы күрделі емес құралдың көмегімен зиянды қосылыстардағы 20-ға жуық заттарды анықтауға болады, соның ішінде күкіртсутек, аммиак, ацетон, этилді эфир және т.б қосылыстар қатарындағы элементтерді анықтайды. Бұл құрал өте қолайлы, қарапайым.
4 Тәжірибелік бөлім
Тапсырма 1 Жұмыс орындары ауасы құрамындағы СО₂ көлемін анықтау.

Жұмыстың мақсаты: көмірқышқыл газының құрамын сандық анықтау арқылыауа сапасын бағалау.

Біз тыныс алатын ауа құрамындаөте аз мөлшерде көмірқышқыл газы болады. Бірақ адамдар немесе жануарлармен шығарылатын ауаның жиналу, органикалық заттардың ыдырауы, көмір немесе мұнай жағу салдарынан жеке аудандарда оның концентрациясы күрт өсуі мүмкін. Бұл жұмыста сіз ауаның кейбір үлгілеріндегі көмірқышқыл газының құрамын салыстырасыз.

Әдіс принципі:

Ұсынылып отырған әдіснақты әрі қолайлы болып табылады. Анализ СО₂ кальций гидроксидімен өзара әрекеттесуіне негізделген.

1) Кальций гидроксидінің қаныққан ерітіндісі;

2) цилиндр;

3) фенолфталеиннің 1пайыздық ерітіндісі;

4) дистилденген су;

5) секундомер;

6) компрессор.

Жұмыс барысы:

1) кальций гидроксидінің қаныққан ерітіндісін дайындау. 20⁰С қаныққан ерітіндіде Са(ОН)₂ массалық үлесі 0,1647 пайызды құрайды. Бұл ерітіндінің тығыздылығы 1,001 г/мл;

2) компрессор ІІ өнімділігін (л/мин) анықтау. Ол үшін бір минут ішінде суы бар аударылған цилиндрге толтырылған ауа көлемінсуды ығыстыру жолымен анықтаған жөн;

3) практикумда және басқа да кафедра бөлмесінде (ұстаздың нұсқауымен) ауа анализін өткізу. Ол үшін цилиндрге 200 млдистилденген су құю керек. Пипеткамен өлшеп оған 2 мл қаныққан кальций гилроксидінің ерітіндісін енгізу. Фенолфталеиннің 1 пайыздық ерітіндісінің 10 тамшысын қосыңыз.шашыратқыш цилиндр түбіне жететіндейгаз шығаратын компрессор түтігін цилиндрге орналастыру. Компрессорды ток көзіне қыстырып, секундомер көмегімен ерітіндінің толық түссізденуіне кететін уақытты анықтау;

4) өтіп жатқан процесстердің реакция теңдеулерін жазу.

5) ауадағы СО₂ мөлшерін есептеу;

1. 
   Y= Vсо₂ /Vауа 100;
   
2. 
   СО₂ шектік рауалы мөлшермен салыстыру.
   

Келесі сұрақтарға жазбаша жауап беріңіздер:

1) Қандай процесстер ауадағы СО₂ көзі болып табылады?

2) Сіз зерттеген бөлмелерде СО₂мөлшерін азайту үшін қандай шараларды ұсынуға болады?

Аммиак - «мүсәтір спиртінің» жағымсыз иісі тән түссіз газ. Ол ауадан жеңіл және суда жақсы ериді. Ауада аммиак концнтрациясы жоғары (көлемнің 0,5пайыз) болса,ол сілемейлі қабықшаны тітіркендіреді, көздің және тыныс алу жолдарының зақымдануына әкеліп соқтырады. Өсу ұлпаларының айтарлықтай өзгеруіне әкеле отырып ауаның аммиакпен ластануы өсімдіктерге жағымсыз әсерін тигізеді. Бірақ осыған қарамастан химиялық байланысқан және топырақ ерітіндісі түрінде топыраққа енгізсе, ол тыңайтқыш болып табылады.

Құрал-жабдықтар:

1) Тығыны бар 500 мл колба;

2) 30 мл арналған флакон;

3) аммиакты су;

4) қағаз фильтр;

5) полиэтилен (скотч);

6) традесканция немесе басқа өсімдіктің жапырақтары не болмаса өскінде

Жұмыс барысы:

1) колбаға флаконды салғанда колба сынбайтындай оның түбіне қағаз фильтрді орналастыру.

2) флаконға жапырақты немесе өскіндібекіту. Конус тәрізді колбаға жіп көмегімен немесе қабырға бойымен ақырандап түсіру.

3) колбаға 3-4 тамшы аммиакты су тамызып, оны тез арада тығынмен мықтап жабу.

4) тәжірибені сабақ басында бастап, сабақ соңында нәтижені белгілеу (жапырақ немесе өскіннің қараюы байқалады).
Тапсырма 3 Автокөлік ауа ластағыш шығарындыларының көлеміне сандық баға беру. Жұмыстың мақсаты: Атмосфераға автокөліктен түсетін зиянды заттарға баға беру. Атмосфераның антропогендік ластану көздерін зерттеу.

Автокөлік шығарынды газдарында болатын тұншықтырғыш газымен (көміртегі оксиді (П) СО) және азот оксидімен (азот оксидтерінің араласуы, NO және NO₂) атмосфераны ластаушыларының негізгісі болып табылады. Осы газдармен атмосфераның жалпы ластануындаауаның автокөлікпен ластануы СО бойынша – 60 пайыз жоғары және NO_X бойынша – 50 пайыз жоғары болып отыр.

Белгілі уақыт аралығында атмосфераға шығарыныды газдармен түсетін негізгі ауа ластағыштар мөлшерімен автокөлік зиянды заттар шығарындылары сипатталады.

Қаракүйе, азот оксидтері (08 пайыз дейін) және тұншықтырғыш газы (шығарынды газдардағы концентрациясы 0,3-10 пайыз) шығарынды заттарға жатады.

Атмосфераға автокөлік шығаратын зиянды заттар мөлшерін есептеуәдістерімен бағалауға болады. Есептеуге бастапқы мәліметтерболып мыналар табылады:

1) Белгіленген уақытта автожолдыңбелгіленген үлескісінде өтетін әртүрлі автокөліктүрлерінің саны;

2) автокөлік тұтынатын отын шығынының нормалары (4.1 кестеде келтірілген);