Тақырып Қазіргі тіл біліміндегі антропоцентризм қағидаттары

КІРІСПЕ

Тапсырылатын емтихандар үміткерлердің тіл білімі салаларындағы теориялық білім деңгейі, негізгі терминологиялық ұғымдар, тіл біліміндегі жалпы теориялары туралы түсінігін анықтап тексеру мақсатымен құрастырылған.

Емтихан бөлімдерінде магистрлік даярлық кезінде өтілген «Тілдің жалпы теориясы», «Қазіргі тіл білімінің өзекті мәселелері» сияқты пәндермен байланыс қарастырылған.

PhD докторантурасына тапсырылатын емтихан бағдарламасы магистратураның 6D020500 – «Филология» мамандығының оқу жоспарына сәйкес, лингвистикалық циклдағы пәндерді есепке ала отырып құрастырылған. Тіл білімінің өзекті мәселелері, тіл білімінің жалпы теориясы, ХХ-ХХІ ғғ.межесінде қазақ тіліндегі актив үдерістер деген үш бөлімнен тұрады.

Емтихан бағдарламасы «Филология» бағыты бойынша PhD докторанттарын дайындап шығаруға арналған.

Аталмыш бөлімдер көлемінде таңдап алынған бағыт PhD докторанттарын кәсіби тұрғыдан дайындап шығаруда лингвистиканың қазіргі мәселелері шеңберіндегі оқыту профиліне толық сәйкес келеді.

№ 1 БӨЛІМ. ТІЛ БІЛІМІНІҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Қазіргі лингвистикалық ілімнің құрылымы. Қазіргі ғылым философиясының негізгі бағыттары. Қазіргі лингвистикалық парадигманың үрдістері мен қағидаттары. Позитивизм, неопозитивизм, феноменология және релятивизм философиясы. Тілді қазіргі кезде зерттеудің интегративті сипаты. XX-XXI ғғ. Межесіндегі тіл білімі. Қазіргі лингвистиканың негізгі қағидаттары.

Антропоцентризмнің қазіргі лингвистикалық әдіснамасының қағидаттары. Неофункционализм, экспланоторлық, когнитивизм қазіргі лингвистикалық парадигманың әдіснамалық қағидаттары ретінде. Тілдік тұлға мәселесі. Тілдік тұлғаның үш деңгейлік моделі: вербалдық-семантикалық, когнитивтік және прагматикалық (уәждік) деңгейлері. Әр деңгейдің бірліктері: лексемалар, грамматикалық санаттар; тезаурус, концептілер, бейнелер, сценарийлер, фреймдер, гештальттар; прецеденттік мәтіндер және т.б. В.В. Виноградов еңбектеріндегі тілдік тұлға мәселесі. Г.В. Богиннің еңбектеріндегі филологиялық герменевтика және тілдік тұлға мәселесі. Ю.Н. Карауловтің тілдік тұлға теориясы және оның соңғы жылдардағы ғалымдардың еңбектерінде жүзеге асуы.

Этнолингвистика. Лингвомәдениет. Психолингвистика. Негізгі ережелер және пәндік салалар. Тілдік бірліктерді талдаудың когнитивтік аспектісі. Ойлау мен сөйлеу қызметінің табиғаты. Вербалды және бейвербалды ойлау. Психолингвистика қазіргі лингвистикалық парадигманың бағыты ретінде. Психолингвистика және тіл білімінің қазіргі әдіснамасы. Мағынаның психолингвистикалық модельдері. Сөз саптау мен сөз қабылдаудың психолингвистикалық модельдері. Тіл арқылы ойлау үдерістері және межелік тіл ұғымы. Тұлғаның когнитивтік қызметінің тілде жүзеге асуы. Бейнелік бірліктер мен құралдар тұлғаның когнитивтік мүмкіндіктерін жүзеге асырушылар ретінде.

Тіл және қоғам. Тіл және мәдениет. Тіл әлеуметтік құбылыс ретінде. Тілдің тарихи даму динамикасын айқындайтын әлеуметтік факторлар. Қостілділік ұғымы. Қазақ тіл біліміндегі идиомалар мәселесі. Тіл білімінің жаңа салалары мен бағыттарының қалыптасуы. Диахрониялық және синхрониялық әлеуметтік лингвистика. Тіл эволюциясы және тіларалық конвергенция үдерістері. Қатынас тілдер әлеуметтік лингвистикалық константа ретінде. Социум және тіл. Синхрониялық әлеуметтік лингвистика мәселесі.

Психолингвистика және тілдік қызмет мәселесі. В. фон Гумбольдттің лингвистикалық тұжырымдамасының философиялық негізі. В. фон Гумбольдт еңбектерінің маңызы. А.Шлейхердің натуралистік тұжырымдамасының табиғи ғылыми негізі. Тіл және ойлау. Тіл таңбалық жүйе ретінде. Семиология және тіл білімі. Таңбалық жүйелер типтері және тіл таңбаларының типтері. Адамның табиғи тілі онтологиясының семиотикалық тұжырымдамалары.

ХІХ-ХХ ғғ. ғалымдарының еңбектеріндегі семантика мәселесі. Тіл бірліктерін зерттеудің семасиологиялық, ономасиологиялық, когнитивтік қырлары. Семантикалық талдау әдістері: интроспекция, бақылау және т.б.; жеке әдістер. Семантиканың метатілдері. Метатілде мағына білдірудің үш негізгі типі. Лексикалық мағынаны компоненттік талдау. Берілетін ақпараттың сипатына қатысты мағыналар түрлері. Білімнің түріне байланысты мағына түрлері.

Атаудың лингвистикалық мәні. Атаудың онтологиялық және гносеологиялық мәселелері. Атаудың лингвистикалық мәні, референция, мағына және мән мәселелері. Лингвистика тарихындағы ғылыми парадигмалардың алмасуы. Русистика жалпы тіл білімінің органикалық бөлігі ретінде. Қазақ тіл біліміндегі өзекті бағыттар. Қазіргі тіл білімінің басым қағидаттары мен олардың қазақ тіл білімінде жүзеге асуы.

Әлемнің тілдік бейнесі мәселесінің алғышарттары. Әлемнің бейнесі философиялық мәселесі ретінде. Қалыпты әлемнің тілдік бейнесі ұғымы. Тілде белгіленген әлемді қабылдау. Әлем бейнесінің параметрлері: кеңістік, сандық, этикалық және т.б. Әлемнің тілдік бейнесінің әмбебап ерекшеліктері. Әлемнің тілдік бейнесінің әлемнің концептуалдық бейнесімен қарым-қатынасы. Әлемнің тілдік бейнесіндегі мәдени стереотиптер. Концепттік сала мен әлемнің тілдік бейнесі. Тіл ұлт ділінің көрінісі ретінде.

Лингвистикалық прагматика қазіргі тіл білімінің саласы ретінде. Прагматикалық лингвистика. Сөйлеу әрекетінің мақсаты, интенциясы туралы ұғым. Айтылыс мәннің өзектендірілуінің авторлық тәсілдері. Интертекстуалдылық тұлғаның дискурсивтік әрекеті уәждерінің іске асуы ретінде.

Антикалық дәуірдегі тіл онтологиясы мәселесі. Универсалийлер грамматикасы. Тіл білімінің ғылым ретінде қалыптасуы және лингвистикалық дәстүр. Тіл білімінің қалыптасуы. Көне үнді, грек тіл білімі. Грамматиканың Александрия мектебі. Рим тіл білімі. Араб тіл білімі. Орта ғасыр және Қайта өрлеу тіл білімі. XIX-XX ғғ. лингвистикалық тұжырымдама. Тіл білімінің қысқаша тарихы. Көне дәуір, орта ғасыр дәуірі, XIX ғасыр, структурализмнің негізгі бағыттары, функционализм. Диахрониядағы тіл теориясының қалыптасуы: антикалық дәуірдегі атау теориясы, көне философтартың «логос», «номос», «ономатург», «эйдос» ұғымдары туралы пікірлері, орта ғасырдағы модисттер теориясы, В. фон Гумбольдттің тіл философиясы, «язык как организм» в трактовке А. Шлейхердің «тіл – тірі организм» тұжырымдамасы, системно-структурный образ языка Ф. де Соссюр ұсынған тілдің жүйелік-құрылымдық бейнесі, язык как воплощение «фактора человека» Э. Бенвенист ұсынған тіл «адам факторының» жүзеге асу құралы деген пікірі.

Әмбебаптылықтар теориясының әзірлену тарихы. Пор-Роялдың әмбебап грамматикасы. Универсалийлердің семантикалық, прагматикалық, психолингвистикалық деңгейлері. Семантикалық универсалийлер және тілдерді сипаттау.

Деңгейлік стратификация. Тіл ішіндегі байланыстар. Тілдегі парадигматикалық және синтагматикалық байланыстар. Тіл бірліктерін деңгейлеп талдау. Талдаудың жүйелілігі.

Тілдің пайда болуы, мәні мәселесі. Ф. де Соссюрдің лингвистикалық тұжырымдамасы. Структуралистикалық мектептер мен бағыттар. Ресейдегі әзірлеу тарихы.

Антропоцентризм әдіснамасы. Мәтін лингвистикасы және дискурс теориясы. Мәтінді сипаттаудың құрылымдық-семантикалық, психолингвистикалық және функционалды-прагматикалық модельдері. Дискурс теориясы. Дискурс жаңа онтологиялық меташындық ретінде.

Қазақ тілі қазіргі кезеңде зерделенетін нысан, пән ретінде. Демократизация қазіргі әдеби тілдегі өзекті үдеріс ретінде. ХХ ғ.соңындағы қазіргі қазақ тіліндегі тарихи түп-тамырлар мен дәстүрлер.

Тілшілер дәстүрлі және қазіргі түсінігіндегі «әдеби» ұғымының көлемі. Норма, кодау ұғымдары. Норма жүйелілігі және тіл құрылымымен байланысы. Норманың түрлері. Әдеби норманың өзгеруі.

ХХ ғ. аяғы мен ХХІ ғ. басындағы тілдік жағдай және оның қазақ тіліне тигізген әсері. Кірме сөздер мәселесі. Жалпыхалықтық тілдің түрлері - әдеби жүйе, қарапайым сөйлеу тілі, диалектілердің өзара байланысы.

Тілдік қатынас теориясы. XX ғ. аяғындағы сыртқы ауысулар. Өзге ұлттық тілдік жағдайлардағы қазақ тілі. Қазақ тілі мен ұлттық тілдердің өзара әсері.

Қазіргі қазақ тілінің лексикалық жүйесіндегі үдерістер динамиясы. Қазақ сөзінің семантикалық дамуы. Лексикалық және семантикалық окказионалдық. Қазіргі фразеологияның сипаты. Тілдік бірліктердің ұлттық-мәдени ерекшілік аспектісіндегі қызметі. Фразеологизмдер лингвомәдени аспектіде. Фразеология және халық дүниетанымы. Метафора әлем көрінісі ретінде. Фразеологиядағы адам бейнесі.

Фонология фонетиканың саласы ретінде. Негізгі ұғымдар. Фонема фонологияның негізгі зерттеу бірлігі ретінде. Вокализм жүйесі. Консонантизм жүйесі. Позициялық алмасулар жүйесі. Алмасулардың параллельдік типі. Алмасулардың қиылысқан типі. Фонема аллофондары, варианттар мен вариациялар. Дауыстылардың күшті және әлсіз позициялары. Дауыссыздардың күшті және әлсіз позициялары. Қазіргі қазақ тілінің фонетикалық жүйесін модификациялау мәселесі. Сөзжасамдағы морфонологиялық құбылыстар (фонемлардың алмасуы, интерфиксация, морфтарды келтіру, тудырушы негізді ықшамдау). Сөз құрылымындағы тарихи өзгерістер. Қазіргі қазақ тілі сөзжасамындағы өзгерістер. Қазіргі қазақ тілі сөзжасамындағы актив үдерістер.

ХХ ғ. аяғындағы қазақ тілінің морфологиялық жүйесіндегі өзгерістер. Қазіргі қазақ тілі синтасисіндегі талдаудың үдеюі. Қазіргі қазақ тілі орфографиясы мен пунктуациясының сипаты. Қазақ тіл біліміндегі функционалды грамматика мәселесі. Қазақ тілінің функционалды грамматикасын жасау тәжірибесі. Функционалды-семантикалық сипаттағы грамматикалық санаттар.

Функционалды лингвистиканың жалпы мәселелері. Қазақ тілі туралы пікірталастардың әлеуметтік табиғаты. Сауатты жазу нормасы туралы пікірлер. Тіл дамуының сыртқы және ішкі факторлары. Тілді кодтау. Ұлттық және әдеби тілдер. Тілдік норма. Тіл вариативтілігі. Лингвистикалық типология. Тілдердің типологиялық классификациясы мәселесі Билингвизм типтері.

Функционалды стильдер туралы түсінік. Функционалды стильдердің лексика-фразеологиялық, грамматикалық құралдарының қалыптасуы. Сөз өнері стилистикалық мәселе ретінде. Сөз өнерінің функционалдық сипаттары. Дәуірдің тілдік мәселесі. Публицистикалық стильдегі стилистикалық өзгерістер.

Қазақ тілінде сөйлеушілер мен қостілділер сауаттылығы мәселесі. Қазіргі қазақ тілі сөздерін дұрыс жазудағы олқылықтарды талдау. Қазақ тілі сөздерінің ділдік сипаты. Лингвистикалық ілімдердің жалпы сипаты: лингвистикалық пәндер жүйесі. Жалпы тіл білімі, сипаттамалы тіл білімі, типология, аймақтық лингвистика, салыстырмалы-тарихи тіл білімі, психолингвистика, әлеуметтік лингвистика, лингвомәдениеттану, этнолингвистика, мәтін лингвистикасы, компьютерлік лингвистика. Бағыттардың дифференциалдылығы мен комплементарлығы үрдістері. Қазіргі тіл білімінің негізгі параметрлері: антропоцентризм; функционализм; экспансионизм; когнитивизм.

Лексикадағы актив үдерістер. «Резервтік, қайтарылған, жаңа лексика» мәселесі. Көнерлену үдерісі және олардың қазіргі сөздіктердегі сипаты. Қазіргі лексикографиялық әзірлеме.

1. 
   Қазіргі қазақстандық тіл білімі: үрдісі мен болашағы.
   
2. 
   ТМД елдеріндегі қазақ тіл білімі. Қазақ тілін ғылыми зерттеу.
   
3. 
   Сөз тілдің негізгі бірлігі ретінде: зерделеу аспектілері.
   
4. 
   Функционалды грамматиканың теориялық аспектілері.
   
5. 
   Семантикалық зерттеулердің негізгі ұғымдары мен бағытттары.
   
6. 
   Тіларалық байланыстардың түрлері. Әлеуметтік лингвистикалық зерттеулердің проблематикасы.
   
7. 
   Қазақ тіліндегі сөз таптары. Топтастыру қағидаттары. Грамматикалық санат ұғымы.
   
8. 
   Лингвистикалық аспектідегі мәтін және дискурс .
   
9. 
   Терминдер мен терминдік жүйелер. Терминдердің құрылымдық типтері.
   
10. 
    Тілдегі адам факторы. Тіл және әлемнің бейнесі.
    
11. 
    Тіл мен мәдениеттің байланысу мәселелері.
    
12. 
    Тіл білімінің этнолингвистикалық бағыты.
    
13. 
    Тілдік қатынастар және қостілділік. Билингвизм және диглоссия.
    
14. 
    Акмеистикалық эстетика қағидаттары.
    
15. 
    Салыстырмалы-тарихи, типологиялық, салғастырмалы тіл білімі: ерекшелігі, зерттеу нысаны мен әдістері.
    
16. 
    Қазіргі қазақ тіл білімінің өзекті мәселелері. Тіл және гендерлік зерттеулер.
    
17. 
    Антропоцентризм әдіснамасы.
    
18. 
    Лингвомәдениеттану тіл туралы қазіргі ғылым бағыты ретінде.
    
19. 
    Психолингвистика. Психолингвистикалық зерттеулердің терминологиялық аппараты және проблематикасы.
    
20. 
    Лингвистикалық типология. Тілдің әлеуметтік және құрылымдық типологиясы.
    
21. 
    Қазіргі лингвистикалық ілімнің құрылымы.
    
22. 
    Қазіргі қазақ тілі грамматикасындағы актив үдерістер.
    
23. 
    Сөйлеу стильдері теориясы және тілдік бірліктердің функционалды-стилистикалық ерекшеліктері.
    
24. 
    Қазақ тілі жүйесіндегі тарихи үдерістер. Диахрониялық константтар.
    
25. 
    Қазақ әдеби тілінің функционалдық стильдері.
    
26. 
    Қазіргі синтаксистік теорияның өзекті мәселелері.
    
27. 
    Тіл білімі тарихындағы антикалық дәуір. Атау теориясы.
    
28. 
    Тіл өмір сүруінің әлеуметтік формалары. Қазақ тілінің диалектілік бөлісі.
    
29. 
    Тілдік әмбебаптылықтар теориясы. Тілдік әмбебаптылықтардың типтері.
    
30. 
    Тіл мен сөйлеудегі парадигмалық және синтагмалық байланыстар.
    
31. 
    Структурализм әдіснамасы. Ф.де Соссюр тұжырымдамасы.
    
32. 
    Қазіргі қазақ тілінің морфологиялық жүйесіндегі актив үдерістер.
    
33. 
    Тілдік одақтар теориясы. Тілдердің тарихи дамуының конвергенттік моделі.
    
34. 
    Тілдердің әлеуметтік типологиясы. Тілдік жағдайлар типтері.
    
35. 
    Тілдердің құрылымдық типологиясы. Қазақ тілі синтетикалық құрылыстың флективті типтегі тіл ретінде.
    
36. 
    ХІХғ. салыстырмалы-тарихи тіл білімі. А.Шлейхердің түп тамыр теориясы.
    
37. 
    И.А. Бодуэна де Куртенэнің лингвистикалық тұжырымдамасы.
    
38. 
    А.А. Потебняның лингвистикалық тұжырымдамасы.
    
39. 
    ХХ-ХХІ ғғ.тоғысындағы қазақ тілі. Лексика мен грамматикадағы актив үдерістер.
    
40. 
    Праганың лингвистикалық үйірмесі. Функция ұғымы.
    
41. 
    Тілдік белгі. Семиотикалық теориялардың генезисі.
    
42. 
    В. фон Гумбольдттің тіл философиясы.
    
43. 
    Дискриптивтік лингвистиканың американдық мектебі.
    
44. 
    ХІХ ғ. басы мен ортасында салыстырмалы-тарихи зерттеулердің проблематикасы.
    
45. 
    Тілдердің синтаксистік типологиясы.
    
46. 
    Дат структурализмы. Глоссематикалық теория.
    
47. 
    Дискурстық бағыт. Мәтінді зерттеудің семантикалық, психолингвистикалық аспектілері.
    
48. 
    Дискурс және тұлға.
    
49. 
    Семантикалық әмбебаптылықтар және тілдердің көрінісі.
    
50. 
    Валенттік грамматика: құрылымдық және коммуникативтік аспектілер.
    
51. 
    Тілдік одақтар теориясы. Аймақтық лингвистика.
    
52. 
    Мәтінді тудыру және қабылдаудың психолингвистикалық теориясы.
    
53. 
    Тілдік сананы зерттеудің психолингвистикалық аспектілері.
    
54. 
    Психолингвистикадағы антропологиялық зерттеулер.
    
55. 
    Этносаралық коммуникация теориясының лингвофилософиялық негіздері.
    
56. 
    Қазіргі тіл біліміндегі гендерлік зерттеулер.
    
57. 
    Сөзжасам және гендер.
    
58. 
    Гендерлік тіл біліміндегі дискурстік бағыт.
    
59. 
    Гендерлік аспектідегі родтың грамматикалық санаты.
    
60. 
    Лингводидактикалық, психолингвистикалық және когнитивтік аспектілердегі тілдік тұлға теориясы.
    
61. 
    Филологиялық герменевтика.
    
62. 
    Әлемнің тілдік бейнесі.
    
63. 
    Лингвистикадағы концепт мәселесі.
    
64. 
    Мәтінді интерпретациялаудың қазіргі мәселелері.
    
65. 
    Тілдік жағдай және тілдік саясаттың типологиясы.
    
66. 
    Концептіні вербалдау мәселесі.
    
67. 
    Пор-Роялдың әмбебап грамматикасы. Психолингвистикалық әмбебаптылықтардың типологиясы.
    
68. 
    ХІХ ғ. екінші жартысындағы салыстырмалы-тарихи тіл білімі.
    
69. 
    ХХ ғ. семиотикалық теориясы. Ч.Пирс және Ф. де Соссюрдің тұжырымдарындағы белгілер типологиясы.
    
70. 
    Қазіргі тіл біліміндегі психолингвистикалық зерттеулер.
    
71. 
    Қазіргі тіл біліміндегі функционалдық бағыт.
    
72. 
    . Функционалдық грамматика мәселелері.
    
73. 
    ХХ ғ. тіл біліміндегі функционалдық-семантикалық бағыттар.
    
74. 
    Сепир-Уорфтың лингвистикалық қатысым гипотезасы.
    
75. 
    Тіл білімі тарихындағы антикалық дәуір.
    
76. 
    Көне үнді тілтанушылық дәстүр.
    
77. 
    Метафора теориясы. Қазіргі тіл біліміндегі метафораны зерделеудің негізгі бағыттары.
    
78. 
    Норма және узустың байланысу мәселесі.
    
79. 
    Тілдік вариативтілік мәселесі.
    
80. 
    Фразеология: зерттеудің семантикалық, прагматикалық және лингвомәдени аспектілері.
    
81. 
    Тілдік ойын: оны вербалдаудың әдіс-тәсілдері.
    
82. 
    Қазақ тілдік ойынның тарихы мен қазіргі қалпы.
    
83. 
    Мәтінді кодтау және декодтау мәселесі.
    
84. 
    Макротаңба: құрылымы, семантикасы, прагматикасы.
    
85. 
    Контрастивтік лингвистика және аударма: олардың байланысы.
    

«Менталингвистика» терминінің беретін мағынасы қандай?

A) Ішкі лингвистика

C) Жарты лингвистика

D)& Ойлау лингвистикасы

E) Ақыл лингвистикасы

*****

«Ат қою» теориясы алғаш қай елден бастау алады?

B) Үндістан

C)& Египет

D) Греция

E) Рим

*****

A) Варрон

B) Яски

C) Конфуций

E) Аристотель

*****

“Неміс тілі грамматикасы” еңбегінің авторы кім ?

B) Кристиан Раск

C) Франс Бопп

D)& Вильгельм Гумбольдт

E) Август Шлейхер

*****

A)& Қызметтен құралға.

B) Құралдан қызметке.

C) Пішіннен мазмұнға.

D) Дыбыстан фонемаға.

E) Морфемадан түбірге.

*****

Функционалды синтаксистегі басты санат:

B) Сөйлем мүшесі.

C) Форма.

D) Қиысу.

E) Бірқұрамды сөйлем.

*****

A)& Модальділік.

B) Зат есім.

C) Интонация.

D) Баяндауыш тұлғасы.

E) Қиысу.

*****

Сөйлемнің коммуникативтік мүшелерінің қатарын көрсетіңіз:

B) Субъект, байланыс, предикат.

C) Толықтауыш, пысықтауыш.

D)& Тема, рема.

E) Бастауыш, баяндауыш.

*****

A)& Етістік.

B) Баяндауыш.

C) Субьект.

D) Есімдер.

E) Пысықтауыш.

*****

Сөйлем толымсыздығы неге сүйенеді:

B) Синтаксистік қатынасқа.

C) Интонацияға.

D)& Контекске.

E) Бағыныңқылыққа.

*****

A)& Гумбольдт.

B) Соссюр.

C) І.Кеңесбаев.

D) В.Виноградов.

E) И.Сталин.

*****

Синкретизм сипаты:

B) Екі формада бір мағына.

C) Синонимдік қатынас.

D) Омонимдік қатынас.

E) Синтаксистік байланыс.

*****

A)& Коннотация

B) Интелектуализация

C) Стилизация

D) Фольклоризация

E) Денотация

*****

Интертекстуалдылық дегеніміз не:

B) Түпнұсқа мәтінге сілтеме жасау.

C) Мәтін мен жанрлық байланыс.

D) Шығарма атауының мәтінмен байланысы.

E)& Мәтін ішінде екі немесе одан да көп мәтіннің болуы.

*****

A)& Тақырып аты, эпиграф.

B) Тарау, бөлім.

C) Троптар.

D) Қайталаулар.

E) Метонимия, синекдоха.

*****

«Коммуникация» терминінің бастапқы мағынасы қандай:

B)& Жол.

D) Қатынас.

E) Құрмалас.

*****

A)& Антропоцентризм.

B) Грамматика.

C) Синтаксис.

D) Фонетика.

E) Әдеби тіл.

*****

Сөйлемнің тиянақсыз болуына ықпал етеді:

B) Мазмұн.

C) Дыбыс.

D) Сөз табы.

E)& Контекст.

*****

A) Дыбыстан.

B) Сөзден.

C) Морфемадан.

D) Сөз тіркесінен.

E)& Сөйлемнен.

*****

Өріс туралы алғашқы теориялық ойлар кімдердің еңбектерінде айтылды:

B) М.Қашқари, Әбу-Хайан.

C) Ф.де Соссюр, Бодуэн де Куртенэ.

D) Әл- Фараби, Әбу-Сина.

E) А.Йүгнеки, А.Байтұрсынұлы.

*****

A) Перифериядағы тілдік бірлік.

B) Өрісті құраушы кез-келген бірлік.

C)& Компоненттерге ұйтқы болатын ортақ мағыналы лексема, өзек мағыналы сөз.

D) Ең соңғы мағына.

E) Сөздердің байланысы.

*****

Өрістің шеті, шегі, белгілі бір өзіндік аясы бар ма:

B) Жоқ.

D) Мәтінде.

E) Аталғанның бәрі.

*****

A) Ассоциативті өріс.

B)& Морфосемантикалық өріс.

C) Семаникалық өріс.

D) Функционалды-грамматикалық өріс.

E) Грамматикалық өріс.

*****

Өрістің бірнеше түрі бар. Соның бәріне тән негізгі белгі не:

B)& Ұғымдық, мағыналық өзектестік.

C) Мағыналық, формалық байланыс.

D) Кемінде екі сөз тіркесінің болуы.

E) Құрмаласқа тән төрт белгінің өріс бойында болуы.

*****

A) Фонетика.

B) Лексикология.

C) Морфология.

D) Синтаксис

E)& Бәріне.

*****

Күрделі синтаксистік тұтастық пен мәтін арақатынасы қандай:

B) Жалпы мен жалқы.

C) Жақтылық пен жақсыздық.

D) Сөз бен сөйлем.

E) Сөз тіркесі.

*****

A) Абзац тыныс белгісі.

B) Сөйлемдер саны.

C) Мәтіндегі орны.

D)& Абзацтың субъективті фактор екендігі.

E) Лексикалық құрамы.

*****

Күрделі синтаксистік тұтастықты құраушы компонентті ата:

B)& Дербес сөйлем.

C) Жақты сөйлем.

D) Жақсыз сөйлем.

E) Атаулы сөйлем.

*****

A) Мәтін құрамында болуы.

B) Нүктенің қойылуы.

C) Бастауыштың қайталануы.

D)& Сөйлемнің актуалды мүшеленуі.

E) Баяндауыштың қайталануы.

*****

Анафора мен эпифораның мәтіндегі қызметі қандай:

B) Ойды қайталау.

C)& Параллельділік құру.

D) Сөйлем жасау.

E) Мәтін құру.

*****

A) С.Аманжолов.

B) Қ.Есенов.

C) Р.Сыздықова.

D)& Т.Қордабаев.

E) М.Серғалиев.

*****

Әлеуметтік лингвистиканың зерттеу объектісі:

B) Сөздік қор.

C)& Әлеуметтік топтың тілдік ерекшеліктері.

D) Тілдің әлемдік бейнесі.

E) Аймақтық тіл ерекшеліктері.

*****

A)& Таңба, таңбалар жүйесін.

B) Грамматикалық форманы.

C) Сөздің шығу тарихын.

D) Адам еңбегінің шығармашылық сипатын.

E) Әдет-ғұрып пен салт-дәстүрді.

*****

Референция дегеніміз:

B)& Баяндау.

C) Қабылдау.

D) Хабар алушы.

E) Хабар жіберуші.

*****

A) Код пайдалану.

B) Хабардың бағыты.

C)& Сөйлеу нәтижесі.

D) Тілдің қызметі.

E) Сөздің мағынасы.

*****

Типологиялық классификация бойынша қазақ тілі қандай тілдер тобына жатады:

B) Флективті.

C)& Агглютинативті

D) Биологиялық.

E) Тарихи

*****

A)& Сөйлеушілердің өздерінің сөйлеу тілі бойынша топтастырылуы.

B) Тілдік жағдай.

C) Халықтың әлеуметтік жағдайы.

D) Қоғамдағы саяси жағдай.

E) Ана тілде сөйлеу.

*****

Психолингвистиканың нысаны бұл:

B) Психологиялық ерекшеліктерді зерттейді.

C)& Сөйлеу мен адам жанының байланысы.

D) Лингвистика салаларын зерттейді.

E) Танымды қарастырады.

*****

A)& Ч.Осгуд.

B) В.Гумбольд.

C) Г.Пауль.

D) А.Шлейхер.

E) А.Потебия.

*****

Когнитивтік психология дегеніміз не:

B) Бұл психологияның саласы, адамның психикалық ерекшеліктерін зерттейді.

C) Бұл психологияның саласы, жеке адамның эмоция, ерік қуаттарын зерттейді.

D) Бұл психологияның саласы, танымдық жан қуаттарын зерттейді.

E) Бұл психологияның жалпы мәселелері.

*****

A) Психолингвистиканың пәнін зерттейді.

B) Жеке адам және оның іс-әрекеті туралы ғылым.

C) Жан құбылыстарын ғылыми тұрғыдан түсіну.

D) Дүниежүзі елдерінің мәдениетін оқыту.

E)& Тілдегі ұлттық ойлау қабілеттілігін оқытады

*****

Төмендегілердің қайсысы психолингвистиканы зерттеудің әдіс-тәсілдері:

B)& Лингвистикалық эксперимент.

C) Сұрақ-жауап.

D) Анкета.

E) Бәрі.

*****

A) Тұлғаның сезімдерінің дамуы мен қалыптасуын зерттейді.

B) Ол – психолингвистиканың дамуы жайлы ғылым.

C) Психолингвистикадағы өзгерістерді зерттейді.

D)& Тұлғаның күйреуі кезіндегі оның сөйлеу үдерісі барысында пайда болатын ауытқуларды зерттейді.

E) Тұлғаның жеке психикалық ерекшеліктері жайлы түсінік береді.

*****

А.В.Щербаның көрсетуі бойынша психолингвистиканың қандай аспектілері бар:

B) Сөз; сөз тіркесі; сөйлем.

C) Фонетика; лексикология; грамматика.

D) Фонема, морфема.

E) Аспектілерін көрсетпеген.

*****

A) Макроөріс.

B) Микро өріс.

C) Периферия.

D) Ядро.

E)& Ядро, орталық периферия.

*****

Төмендегі зерттеушілердің ішінен психолингвист ғалымдарды көрсетіңіз:

B)& А.А.Леонтьев, А.А.Залевская, В.П.Белянин.

C) Р.Декарт, Ж.Ж.Руссо, Дж.Бруно.

D) А.С.Пушкин, Ю.М.Лермонтов, Бодуэн де Куртунэ.

E) Р.М.Фрумкина, Дж.Локи, Аристотель.

*****

A)& Сөйлеу іс-әрекеті.

B) Когнитивтік психология.

C) Тілдік жүйе.

D) Гносеология.

E) Ономасеология.

*****

Функционалды синтаксистегі басты санат:

B) Сөйлем мүшесі.

C) Форма.

D) Қиысу.

E) Бірқұрамды сөйлем.

*****

A)& Модальділік.

B) Зат есім.

C) Интонация.

D) Баяндауыш тұлғасы.

E) Қиысу.

*****

Сөйлемнің коммуникативтік мүшелерінің қатарын көрсетіңіз:

B) Субъект, байланыс, предикат.

C) Толықтауыш, пысықтауыш.

D)& Тема, рема.

E) Бастауыш, баяндауыш.

*****

A)& Етістік.

B) Баяндауыш.

C) Субьект.

D) Есімдер.

E) Пысықтауыш.

*****

Сөйлем толымсыздығы неге сүйенеді:

B) Синтаксистік қатынасқа.

C) Интонацияға.

D)& Контекске.

E) Бағыныңқылыққа.

*****

A)& Гумбольдт.

B) Соссюр.

C) І.Кеңесбаев.

D) В.Виноградов.

E) И.Сталин.

*****

Синкретизм сипаты:

B) Екі формада бір мағына.

C) Синонимдік қатынас.

D) Омонимдік қатынас.

E) Синтаксистік байланыс.

*****

A)& Коннотация

B) Интелектуализация

C) Стилизация

D) Фольклоризация

E) Денотация

*****

Өрістің шеті, шегі, белгілі бір өзіндік аясы бар ма:

B) Жоқ.

D) Мәтінде.

E) Аталғанның бәрі.

*****

A) Ассоциативті өріс.

B)& Морфосемантикалық өріс.

C) Семаникалық өріс.

D) Функционалды-грамматикалық өріс.

E) Грамматикалық өріс.

*****

Күрделі синтаксистік тұтастық пен мәтін арақатынасы қандай:

B) Жалпы мен жалқы.

C) Жақтылық пен жақсыздық.

D) Сөз бен сөйлем.

E) Сөз тіркесі.

*****

A) Абзац тыныс белгісі.

B) Сөйлемдер саны.

C) Мәтіндегі орны.

D)& Абзацтың субъективті фактор екендігі.

E) Лексикалық құрамы.

*****

Күрделі синтаксистік тұтастықты құраушы компонентті ата:

B)& Дербес сөйлем.

C) Жақты сөйлем.

D) Жақсыз сөйлем.

E) Атаулы сөйлем.

*****

A) Мәтін құрамында болуы.

B) Нүктенің қойылуы.

C) Бастауыштың қайталануы.

D)& Сөйлемнің актуалды мүшеленуі.

E) Баяндауыштың қайталануы.

*****

Анафора мен эпифораның мәтіндегі қызметі қандай:

B) Ойды қайталау.

C)& Параллельділік құру.

D) Сөйлем жасау.

E) Мәтін құру.

*****

A) Психолингвистиканың пәнін зерттейді.

B) Жеке адам және оның іс-әрекеті туралы ғылым.

C) Жан құбылыстарын ғылыми тұрғыдан түсіну.

D) Дүниежүзі елдерінің мәдениетін оқыту.

E)& Тілдегі ұлттық ойлау қабілеттілігін оқытады

*****

Төмендегілердің қайсысы психолингвистиканы зерттеудің әдіс-тәсілдері:

B)& Лингвистикалық эксперимент.

C) Сұрақ-жауап.

D) Анкета.

E) Бәрі.

*****

A) Тұлғаның сезімдерінің дамуы мен қалыптасуын зерттейді.

B) Ол – психолингвистиканың дамуы жайлы ғылым.

C) Психолингвистикадағы өзгерістерді зерттейді.

D)& Тұлғаның күйреуі кезіндегі оның сөйлеу үдерісі барысында пайда болатын ауытқуларды зерттейді.

E) Тұлғаның жеке психикалық ерекшеліктері жайлы түсінік береді.

*****

А.В.Щербаның көрсетуі бойынша психолингвистиканың қандай аспектілері бар:

B) Сөз; сөз тіркесі; сөйлем.

C) Фонетика; лексикология; грамматика.

D) Фонема, морфема.

E) Аспектілерін көрсетпеген.

*****

A) Макроөріс.

B) Микро өріс.

C) Периферия.

D) Ядро.

E)& Ядро, орталық периферия.

*****

Мәтін ішінде кездесетін тек цитаталар қатарын дұрыс көрсет:

B)& Цитата, аллюзия, плагиат, реминценция.

C) Цитата, метафора.

D) Перифраза, монолог.

E) Диалог, метонимия.

*****

A) Ирония.

B) Цитация.

C) Теңеу.

D) Стилистикалық әдіс.

E)& Астарын ашу.

*****

Мәтін ішінде кездесетін тек цитаталар қатарын дұрыс көрсет:

B)& Цитата, аллюзия, плагиат, реминценция.

C) Цитата, метафора.

D) Перифраза, монолог.

E) Диалог, метонимия.

*****

A)& Басра, Куфа, Бағдат мектептері.

B) Мәскеу, Қазан мектептері.

C) Женева, Прага мектептері.

D) Лондон, Лейпциг мектептері.

E) натуралистер, психологтар, жас грамматистер.

*****

Қазақ тіл білімінде функционалды-семантикалық өрісті арнайы зерттеген ғалым:

B) Р.Сыздықова.

C) Т.Қордабаев.

D) О.Есперсен.

E)& З.Қ.Ахметжанова.

*****

A) Құрмалас сөйлем.

B) Жақсыз сөйлем.

C) Белгісіз жақты сөйлем.

D)& Күрделенген сөйлем.

E) Сабақтас құрмалас.

*****

«Сөйлем – түсінікті етіп айтылған хабар», - деген анықтама иесі:

B) М.Балақаев.

C) Аристотель.

D)& А.Байтұрсынов.

E) В.В.Винаградов

*****

A) Ішкі лингвистика

B)Сыртқы лингвистика

C)Жарты лингвистика

D)& Ойлау лингвистикасы

E)Ақыл лингвистикасы

*****

“Ат қою” теориясы алғаш қай елден бастау алады?

B)Үндістан

C)& Египет

D)Греция

*****

A) Варрон

B) Яски

C)Конфуций

E) Аристотель

*****

Бір объектіні алып, оның өзіне тән қасиеттерін сипаттау, ерекше белгілерін санамалап берілу қызметі баяндаудың қай түріне тән:

B) Ойталқы.

C) Диалог.

D)& Суреттеу.

E) Баяндау.

*****

A) Монолог.

B) Пролог.

C)& Диалог.

D) Суреттеу.

E) Әңгімелеу.

*****

Сөз мағынасын бірте-бірте күшейту не солғындату әдісін көркем әдебиетте қалай атайды:

B) Литота.

C) Гипербола.

D) Символ.

E) Метонимия.

*****

A) Тақырып аты, эпиграф.

B)& Цитата, аллюзия, плагиат, реминценция.

C) Цитата, метафора.

D) Перифраза, монолог.

E) Диалог, метонимия.

*****

Паратекстуалдылық дегеніміз не:

B) Мәтін мен жанрлық байланыс.

C) Мәтін ішіндегі цитаталар.

D)& Мәтіннің шығарма атауы, эпиграфымен байланысы.

E) Аллюзия, плагиат.

*****

A)& Тақырып аты, эпиграф.

B) Тарау, бөлім.

C) Троптар.

D) Қайталаулар.

E) Метонимия, синекдоха.

*****

Себеп-салдарлық, аналитико-синтетикалық, орындалымдық деңгейлері сөйлеу әрекетінің қай түріне тән:

B) Тыңдалым.

C) Айтылым.

D) Тілдесім.

E) Оқылым.

*****

A)& Тілдесім.

B) Айтылым.

C) Оқылым.

D) Жазылым.

E) Тыңдалым.

*****

Адамдардың бір-бірімен ой, идея, көңіл-күйімен алмасуы баса көрінетін тілдесімнің түрі:

B) Ықпалдық.

C) Қабылдамалық.

D) Әлеуметтік.

E) Эмоционалдық.

*****

A) Тыңдалым.

B)& Оқылым.

C) Жазылым.

D) Айтылым.

E) Тілдесім.

*****

Тілтанудағы антропоцентристік бағыттың бастауын көрсетіңіз:

B) Еліктеу.

C) Эмоция.

D) Тілдегі объективтілік.

E)& Тілдегі субъективтілік.

*****

A) Тану.

C) Ұқсастыру.

D) Қол жеткіу.

E)& Прагматикалық.

*****

«Тілдік тұлға» ұғымы қай салада қарастырылады:

B) Грамматика.

C) Синтаксис.

D) Фонетика.

E) Әдеби тіл.

*****

A) Ассоциативті өріс.

B)& Морфосемантикалық өріс.

C) Семаникалық өріс.

D) Функционалды-грамматикалық өріс.

E) Грамматикалық өріс.

*****

Бейвербалды тіл дегеніміз не:

B) Сөйлесу тілі.

C) Шартты белгілер тілі.

D) Мылқаулар тілі.

E) Брайл тілі.

*****

A)& Сөйлеушілер арасындағы тілдік қарым-қатынасты ұстап, сақтап тұру үшін қолданылатын байланыс.

B) Ым-ишараның қолданылуы.

C) Тілдің ұлттық көрсеткіш бола алуы.

D) Қарым-қатынасты орнату.

E) Тілдің көркемдегіш құрал ретіндегі рөлі.

*****

Соматикалық тілге не жатады

B) Мимика.

C) Тұрпат (поза).

D) Бет-әлпет құбылысы (выражение лица).

E)& Аталғанның бәрі.

*****

A) Диалекті.

B) Кәсіби сөз.

C) Жаргон.

D) Арго.

E)& Ортақ тіл.

*****

Әдеби тілдің ерекшелігі:

B)& Бір нормаға келтірілген.

C) Мәдениет тілі.

D) Өндіріс тілі.

E) Ұлттық тіл.

*****

A)& Сөйлеушілердің өздерінің сөйлеу тілі бойынша топтастырылуы.

B) Тілдік жағдай.

C) Халықтың әлеуметтік жағдайы.

D) Қоғамдағы саяси жағдай.

E) Ана тілде сөйлеу.

*****

Тілдік жағдаят дегеніміз:

B) Мағыналар “қоймасы”.

C) Тілдер мен оның нұсқаларының жиынтығы.

D) Тілдің өмір сүру формасы.

E)& Тілден тыс қалып-күй.

*****

A) Тілдік аспектілерді зерттейді.

B) Психологиялық ерекшеліктерді зерттейді.

C)& Сөйлеу мен адам жанының байланысы.

D) Лингвистика салаларын зерттейді.

E) Танымды қарастырады.

*****

Бихевиоризм нені оқытады:

B)& Мінез-құлық, жүріс-тұрысты.

C) Болмысты.

D) Тілдің әлемдік көрінісін.

E) Тілдегі ұлттық колоритті.

*****

A) “Жоғарғы - Мен”.

B) “Мен” – мен.

C) Ер адамдардың сөйлеу әрекетімен.

D)& Баланың ойлау қабілетімен.

E) Жоғарыда аталған барлық құбылыстармен.

*****

«Тіл білімінің жалпы теориясы»
Матаса байланысқан сөз тіркесін көрсетіңіз:

A) Жақсы сөз.

B) Жарыста жеңу.

C) Жақсы оқу.

D) Бос қалу.

E)& Күннің жылуы.

*****

Меңгеріле байланысқан етістікті сөз тіркесін көрсетіңіз:

B) Қатты күлді.

C) Беруге сараң.

D)& Қиындықта көмектесу.

E) Көздің қарашығы.

*****

A) Сөзжасам.

B) Морфология.

C) Психолингвистика.

D)& Құрмалас сөйлем.

E) Этнолингвистика.

*****

Қабыса байланысқан есімді сөз тіркесін табыңыз:

B) Тоқтаусыз сөйлеу.

C) Күннің сәулесі.

D) Естуге құмар.

E) Беске оқу.

*****

A)& Шылаулар арқылы байланыстыру.

B) Қосымшалар арқылы байланыстыру.

C) Сөз таптары арқылы байланыстыру.

D) Грамматикалық байланыс.

E) Меңгере байланыстыру.

*****

Қабыса байланысқан күрделі сөз тіркесін көрсетіңіз:

B) Маған жаны ашиды.

C)& Қатты таяқ жеді.

D) Бізді көрген жоқ. .

E) Мен туралы айтты.

*****

A)& Синтетикалық тәсіл.

B) Қосымшалар арқылы байланыстыру.

C) Сөз таптары арқылы байланыстыру.

D) Грамматикалық байланыс.

E) Меңгере байланыстыру.

*****

Меңгеріле байланысқан етістікті күрделі сөз тіркесін көрсетіңіз:

B) Көк көйлекті қыз.

C) Жұмыс істеуге ынталы.

D) Мінезімен сыйлы.

E) Күлімдеп қарап тұрды.

*****

A) Қорлау жетті, шырағым.

B)& Ақылды аңдап сөйлейді.

C) Әннің жайын әншіге айт.

D) Шын даңқты сүй.

E) Түсі игіден түңілме.

*****

Бірыңғай мүшелері толықтауыш болып келген сөйлемді белгілеңіз:

B)& Тау мен тасты су бұзады.

C) Асықпай, саспай сөйледі.