у у э э (Э э – téměř vždy přízvučný!) КкМмТтД д

16. Práce s novou slovní zásobou:

a. Napište slova s opačným významem

Адпачынак - ___________________________

Хворы - ________________________________

Добры - ________________________________

Xуды - _________________________________

Халодна - _______________________________

Учора - _________________________________

Зараз - __________________________________

Цудоўны - ______________________________

b. Doplňte slovní spojení vhodnými slovy

(______________) кавы

(______________, _______________, ______________) з воўны

(______________, _______________) з цукрам

(______________,______________) з цэглы

(______________) з маслам

(______________, _______________, ______________, ______________,) з дрэва
c. Doplňujte další slova

бык, ________________________________________________ (živočichové)

хустка, ______________________________________________(oblečení)

кава, ________________________________________________ (nápoje, jídlo)

вуха, ________________________________________________(části těla)

прыгожы, ___________________________________________ (povaha, vzhled člověka)

шалфей, _____________________________________________ (rostliny)

стол, _________________________________________________ (nábytek)

жонка, _______________________________________________ (rodinní příslušníci)

жоўты, _______________________________________________ (názvy barev)

хутка, ________________________________________________ (příslovce)

два, __________________________________________________ (číslovky)

d. Utvořte příslovce od přídavných jmen podle vzoru

Vzor: Вонкавы – вонкава,

Прыгожы – прыгожа

Гарачы - __________________, дрэнны - _______________, звычайны - ______________, цудоўны - ________________, наіўны - ________________, разумны - __________________, роўны - _______________, халодны - _____________, хуткі - ______________ .

e. Zkuste vytvořit souvislý text, který bude obsahovat co největší množství slov z uvedené slovní zásoby (viz č. 15).

Дж, дж

дождж, джджысты, адраджэнец, дрожджы, нараджэнне, хаджу

déšť, deštivý, obrozenec, kvasnice, narození, chodím

Samohlásky E e, Ё ё, Ю ю, Я я a měkké souhlásky
Samohlásky E e, Ё ё, Ю ю, Я я se můžou číst dvojím způsobem:

1. 
   jako dva zvuky (viz níže);
   
2. 
   jako jeden zvuk: e se vyslovuje jako [э] , ё jako [о], ю jako [у], я jako [а]. Písmena е, ё, ю, я se vyslovují jako [э], [о], [ у], [а] vždy v pozici po souhlásce. Předchozí souhlásku přitom е, ё, ю, я, stejně jako i, změkčují (неба ‚nebe‘, пяты ‚pátý‘, мёд ‚med‘, мюзікл ‚muzikál‘).
   

Pro změkčení předchozí souhlásky se používá také ь, kterému neodpovídá žádný zvuk, slouží pouze pro označení měkkosti: конь ‚kůň‘, соль ‚sůl‘, гусь ‚husa‘, спаць ‚spát‘, скрозь ‚skrz, všude‘

Čtěte a vyslovujte měkké souhlásky:

1. Přečtěte a napište psací azbukou

Н н

Не, раніца, да пабачэння, няма, немагчыма, сумненне, нічога, няма за што, няма мне даравання, няма сумнення, кастрычнік, канешне

Ne, ráno, na shledanou, není, není možné, pochybnost, nic, není zač, není pro mne odpuštění, nejsou pochybnosti, říjen, samozřejmě

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

М м

Мілы, у мяне, меню, меншы, мяса, паміж, мяккі, чай з мятай, мёдам

Milý, u mne, jídelní lístek, menší, maso, mezi, měkký, čaj s matou, medem

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Б б

Робіш, зрабіў, белы, безэ, бісквіт, бясконцы, беларус, бязрукі, рабіна, разбіў, абед

Děláš, udělal, bílý, pusinky (druh sušenek), piškot, nekonečný, Bělorus, nešikovný, jeřabina, rozbil, oběd

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

П п

Пяты, пятніца, першы, пераканаў, пернік, пісаў, пірог, піва, не пярэч, піў, хлопец

Pátý, pátek, první, přesvědčil, perník, psal, koláč, neodporuj, pil, chlapec

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Čtěte dialog

М, В: Здароў, Пётра!

П: Міла і Ваня! Добрай раніцы!

М: Ты куды, Пётра? Зараз жа занятак!

П: Занятак? Што за занятак?

В: Грэчаская мова. Практыка.

П: Той занятак нудны.

В: А іспыт складаны.

П: Не пераканаў, Ваня!

М: Выкладчык строгі.

П: Не рабі з камара каня, Міла. Нічога страшнага. Ну, да заўтрага! А дванаццатай футбол!

В: Бывай, Пётра!

3. Přečtěte a napište psací azbukou

В в

Прывітанне, вечар, да вечара, вішня, віскі, вядома, вясна, вячэра, увесну, кавярня

Vítám, večer, uvidíme se večer, višně, whisky, určitě, jaro, večeře, na jaře, kavárna

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Л л

Гандаль, колер, люблю, пакуль, калі, калі ласка, але, сумленне, сумленна, вельмі, вельмі слушна, нельга, нельга не пагадзіцца, ніколі, куфаль, лёгка, лета, улетку, лістапад, люты, большы, меліса

Obchod (prodej), barva, mám rád, zatím, kdy, prosím, ale, svědomí, svědomitě, velmi, velmi správně, nelze, nelze nesouhlasit, nikdy, sklenice, lehce, léto, v létě, listopad, únor, větší, meduňka,

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Х х

Хіба, хібіў, хірург,хістанне, хітры, хіхікаць, хімік, хіпі

Chyba (snad), byl v rozpacích, chirurg, kolísání, dovedný (mazaný), hihňat se, chemik, hippie

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Čtěte dialog

Міла і Ваня былі на занятках. Паміж заняткамі ў іх быў вольны час.

В: Пётра вельмі слушна заўважыў, што занятак гэты нудны. З ім нельга не пагадзіцца.

М: Так, нудны і бясконцы, але што зробіш.

В: Хіба што заскочым да кавярні?

М: Выдатна! Гэта нам дапаможа прачнуцца!

В: Во тут нядрэнна.

М, В: Прывітанне.

А. Добры вечар. Меню, калі ласка.

М: Мне, калі ласка, каву капучына. І безэ.

В: А мне чай і вішнёвы пірог.

А: Добра.

В: Ой, Міла, заўтра першага кастрычніка?

М: Так, першага кастрычніка.

В: Мілачка, няма мне даравання. Пачакай тут. Зараз буду.

...

М: Ой, кветка! Ваня, так міла! Што за нагода?

В: З днём нараджэння, Міла.

М: Шчыры дзякуй, толькі...

В: Што толькі?

М: Толькі гэта ажно першага лютага.

А: Чай, кава, вішнёвы пірог і безэ, калі ласка.

5. Přečtěte a napište psací azbukou

З з

Зялёны, зямля, зёлкі, зіма, узімку, зіхатлівы, пазяхаў, зерне, падземны, марозіва

Zelený, země, bylinky, zima, v zimě, třpytivý, zíval, zrní, podzemní, zmrzlina

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

С с

Сёння, сіні, сюды, сябе, вяселле, убачымся, серада, сем, восем, усё, не сярдуй, сястра, месяц, запрасіў, сябар, восень, увосень, вясёлы

Dnes, tmavě modrý, sebe, svatba, uvidíme se, středa, sedm, osm, vše, nezlob se, měsíc, pozval, kamarád, podzim, na podzim, veselý

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Ф ф

Фільм, фіранка, фестываль, фігура, фірма, філе, філолаг, фільтр

Film, záclona, festival, postava, firma, filé, filolog, filtr

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________
6. Čtěte dialog

Сёння серада. Пасля працы Васіль і Ганна дамовіліся сустрэцца ў кавярні, у сем вечара. Сустрэча адбылася толькі ў восем, бо Ганна спазнілася. Сястра ёй нечакана падкінула пляменніка Ромку.

– Не сярдуй, Васілька, у мяне не атрымалася хутчэй.

- Нічога не здарылася, усё нармальна. Калі ласка, сядай.

- Дарэчы, Ромка, павітайся.

- Прывітанне, Ромка. Такі мілы малыш! На, Ромка, аловак, асадкі і аркуш. Малюй, добра? Толькі не на гэтай сіняй кнізе.

- Што новага, Васіль?

- Што новага? Перш-наперш, вяселле Даны і Ромы прызначана на верасень - праз месяц. Нас запрасілі.

- Выдатна!

- Але вось навіна! Наканец-та мне прафесар пазычыў кнігу іншага прафесара. Гэта кніга па квантавай электрадынаміцы. Вельмі, вельмі займальна! Ганна! (Ганна пазяхнула).

- Так, вельмі займальна. Давай купім марозіва.

- Канешне, прабач, я захапіўся сваім аповедам. Момант.

- Ромка, Хочаш марозіва? Ромка! Ты што? Не малюй на кніжцы! На кніжцы нельга!

(Васіль вярнуўся з марозівам)

- На кніжцы!? Толькі не на кніжцы! Ромка!
7. Přečtěte a napište psací azbukou

К к

Кепскі, лёгкі, кірунак, кіпеў, кіно, высокі, нізкі, кілбаса, кірмаш, кітаіст, кішэня, блакітны

Špatný, lehký, směr, vřel, kino, vysoký, nízký, salám, tržnice, sinolog, kapsa, modrý

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Г г

Гібкі, гід, герб, гепард, гітара, гісторык, герой, географ, гіпс

Pružný, průvodce, erb, gepard, kytar, historik, hrdina, geograf, sádra

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

8. Čtěte text

Вада закіпела. Дана заварыла гарбату. Па пакоі паплыў лёгкі водар ліпавага цвету. Дана чакала Ніну. Сяброўкі збіраліся ў кіно. Дана прымерыла спадніцу блакітнага колеру. Было прыгожа. Толькі кішэня на швэдры не пасавала. Хутчэй бы прыйшла Ніна: сяброўка абяцала, што раскажа пра свайго новага хлопца. Ганна казала, што той хлопец кітаіст і вялікі знаўца кітайскай паэзіі, што колісь той хлопец вельмі добра граў на скрыпцы, росту, па словах Ганны, хлопец высокага. А Іва казала, што хлопец Ніны геабатанік, росту нізкага і колісь добра граў, але не на скрыпцы, а на гітары.

Všimli jste si, že pro označení měkkých zvuků se používají stejné grafémy jako pro označení zvuků tvrdých: біў ‚bil‘– быў ‚byl‘, мыла ‚mýdlo‘– мілы ‚milý‘, пара ‚pára‘– пёры ‚peří‘ apod. Výjimku tvoří souhlásky Д д, Т т. Tvrdému zvuku [д] odpovídá měkký [дз‘] (při psaní se označuje дз), tvrdému zvuku [т] odpovídá [ц‘] (při psaní se označuje ц). Například хата ‚dům‘– у хаце ‚v domě‘, вада ‚voda‘ – у вадзе ‚ve vodě‘, катаць ‚vozit‘ – каціць ‚vézt‘, год ‚rok‘– у годзе ‚v roce‘.

Tomuto jevu se říká dzekanně (změna [д] v [дз‘]) a cekanně (změna [т] v [ц‘]).

Jak vysvětlit takový rozpor? Tvrdý zvuk [дз] pro běloruštinu není příznačný a vyskytuje se pouze v některých slovech polského původů (ксёндз ‚kníže‘, нэндза ‚bída, nouze‘). Tvrdé ц [ц] je historicky tvrdý zvuk, měkký protějšek a s měkkým zvukem [ц‘] není geneticky příbuzné: цырк ‚cirkus‘, царква ‚kostel‘, цэлы ‚celý‘ srov. цёплы ‚teplý‘, цемра ‚tma‘, ціхі ‚ticho‘.

Kromě [ц] existuje ještě několik zvuků, které nemají měkké protějšky: jsou to především [ж], [ш], [дж], [ч], [р], [ц] a také [ў].

Pozor!

Zapamatujte si 6 historicky tvrdých zvuků: [ж], [ш], [дж], [ч], [р], [ц].

9. Přečtěte a napište psací azbukou

Дз дз

Ксёндз, нэндза, дзень, у годзе, дзякуй, дзе, гадзіна, будзь, будзьце, будзьце ласкавы, адзін, дзевяць, дзесяць, тыдзень, панядзелак, дзяўчына, дзяўчынка, нядзеля, поўдзень

Kněz, bída, den, v roce, děkuji, kde, hodina, buď, buďte, buďte tak laskavý, jeden, devět, deset, týden, pondělí, dívka, děvčátko, neděle, půlden/jih

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Ц ц

Пяць, шэсць, бывайце, цяжкі, цёплы, цёмны, цень, цябе, дазволь запрасіць цябе

Pět, šest, mějte se, těžký, teplý, temný, stín, tebe, dovol, abych tě pozval

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Další příznačný fonetický jev je to, že з, с, ц, дз se změkčují pod vlivem následující měkké souhlásky. Jejich asimilace se graficky nepředává, ale přestože po nich nenásleduje ь, vyslovovat se musí měkce: снег ‚sníh‘, чацвер ‚čtvrtek‘, радасць ‚radost‘, мюслі ‚müsli‘, змест ‚obsah‘, дзме ‚fouká‘, снеданне ‚snídaně‘. (Podle tzv. klasického pravopisu pro označení této asimilační měkkosti se ь používá, zmíněná slova by se podle tohoto pravopisu měla psát takto: сьнег, чацьвер, радасьць, мюсьлі, зьмест, дзьме, сьнеданне).
9. Čtěte dialog. Vyslovujte správně měkké souhlásky

- Алё, прывітанне, будзьце ласкавы, запрасіце, калі ласка Насцю.

- Хвіліначку.

- Так, слухаю.

- Прывітанне, Насця, гэта Дзіма.

- Вітаю, Дзіма, рада чуць.

- Што чуваць, Насця? Як прайшоў дзень?

- Дзень быў вельмі цяжкі, давялося працаваць дзевяць гадзін. Зараз трэба выпіць цёплага малака і ў ложак.

- Каця, а што ты робіш заўтра?

- Заўтра ў мяне вольны дзень, да працы не трэба.

- Тады дазволь запрасіць цябе ў шэсць гадзін на канцэрт.

- З задавальненнем. Дзякуй, я з радасцю пайду.

- Выдатна, тады заўтра ў пяць гадзін сустрэнемся ля твайго дома. А пакуль дабранач.

• 
  Да заўтрага.
  
• 
  
  

10. Skloňování osobních zájmen ты, мы, вы

11. Položte otázku a odpovězte na ni podle vzoru. Pište celé věty

Vzor: Валодзя ўчора пазваніў (ты, мы, вы). Каму ўчора пазваніў Валодзя? Валодзя пазваніў табе, нам, вам.

1. Той падручнік Алесь атрымаў ад (ты, мы, вы).

2. На (ты, мы, вы) можна разлічваць.

3. Выкладчык размаўляў з (ты, мы, вы) пра новы семінар.

4. Вольга аддзячыла (ты, мы, вы) за паслугу.

5. Іва даўно хацела з (ты, мы, вы) пазнаёміцца.

6. Паміж (ты, вы) і (мы) няма таямніц.

7. Алег быў з (ты, мы, вы) у тэатры.

8. Бацькі часта думалі пра (ты, мы, вы).

9. Сабака да (ты, мы, вы) прызвычаіўся.

10. Сябры кпілі з (ты, мы, вы).
12. V cvičeních, dialozích а textech, které jste přečetli, se vyskytla tato slova. Pokuste se vzpomenout, co znamenala a dopište český ekvivalent. Označte přízvuk