Уступ. Мне, Панасу, тут патрэбна
жүктеу/скачать 156.09 Kb.
|
| У с т у п .
Мне, Панасу, тут патрэбна Ўсё агледзець, бо – глядун: Бачу золата і срэбра, Для адных – паэт-пявун Для другіх – рыфмач заўзяты, У якога тут не так: І памер, маўляў, гарбаты, І праз рыфму пэўны брак… Не пайшлі б, браткі, вы долам! – Так я крытыкам скажу. Мой сусед Яцкоў Мікола1 - Ой, сябрук – вам далажу! У хату зойдзе, павітае, - Ад культуры чалавек! І гаворка ж залатая – Так і слухаў бы ўвесь век! Вось і ўчора надвячоркам, Як каровы ўжо прыйшлі, Клямку ён маю пашморкаў, Сеў, нібы Гарсія Лорка2, І, каб чулі ўсе Брылі3, З непадробленым імпэтам – Справу маеце з паэтам! – Распачаў аповед свой. З а п р а ш э н н е . “Ой, Панасе, я ж – герой! З беластоцкіх ажно Крынак4 Запрашэнне атрымаў! Справы ўсе свае адрынуў, Хоць зашмат, дарэчы, спраў, І паехаў. Бо пазваў – Божа ж мой! – Сакрат Яновіч5 - Найвядомы беларус! Нейкі вырашыў нанова Там зрабіць ён землятрус: З усяе – ого! – Эўропы Назапрошваў сябрукоў – Роднай мовы ўзвіць Акропаль, І - каб рэха ўсцяж вякоў!”6… Змоўк Мікола, нечакана Захлынуўшыся слязой… Вось яна, браткі. – абранасць! Во з кім побач! Божа ж мой!.. А Мікола мой тым часам Супакоіўся і зноў З успамінамі сам-насам, - Паплылі жывінкі слоў… М а с т а к о ў ц ы . “Ну, вядома ж, мой ты братка, Я без жонкі – нікуды: Ала7 трэба для парадку, Ёлкі-палкі-жалуды! Ды й наогул: за кардонам8 Йна ніколі не была – Не ўзнімалася з тым звонам І тым цветам не цвіла. Да таго ж, спяваць нам трэба: Мастакоўцы мы усё ж! Мы без песняў – як без хлеба! Нас заўжды на песні множ!9 Сам Яновіч нас паслухаў І сказаў: “Ого, аднак! Трэба копіі тых зрухаў, Бо Яцкоў, бач, не лайдак! Нават голас нейкі мае – Не бяда, што не Кабзон10! Вунь паэтаў як зганяе Пад утульны парасон!”… Нам Сакратава здзіўленне – Нібы той жывы бальзам. П а д р ы х т о ў к а . Усё зрабілі мы ў імгненне: “Дому Польскага”11 спеў брам, Візаў строгіх два дазволы, Пошук спонсараў – прыколы!12 – Запакоўка хатулёў І з Брылёў у Магілёў. А спякота - mamma mia13! Лета ўрэшце падплыло,- Сэрца аж спацела ные, Аж дыханне заняло. Але – трэба!.. Абшчапіўшы Непад’ёмны той хатуль, Мы туды, цягнік дзе свішча Й машыніст трымае руль. Ну, да Васі Навічонка14 Мы забеглі: ён – ого! – Даў даляраў незлічона – Цэлых трыццаць! І яго Мы за гэта помніць будзем І ў той Польшчы не забудзем – Нейкай жэсці трэба йму, А навошта – не майму. В а к з а л . Вось цягнік “Унеча – Гродна”15. Нумар “пяць” вагон. Натоўп. Як бы той народ гаротны Нам у плечы не натоўк!.. Зашчаміліся. Чакаем – Можа, Саша16 падбяжыць. Во – прабег! Крычым, гукаем – Аж стары вакзал дрыжыць. Падляцеў. Зубоў зіхценне – Нават тамбур пасвятлеў. А ў наступнае імгненне Засіпеў гудочны спеў, І дарога пачалася, - Дзе ты, Гродна? Сустракай!.. Апынуліся мы ў часе, Побач з намі – родны край. В а г о н . А ў вагоне тым плацкартным Шавяленне, ўздыхі, шум – Просты люд тут, без пагарды, У асяроддзі нейкіх дум. Пахапалі ўміг бялізну, Разбурчэўшыся пра кошт. Тут вам не саціялізма – Гэта там было ўсё грош!.. І, паклаўшыся на лаўкі Хто куды, хто як, хто дзе, Загарнуліся ў сон даўкі, - Ну, і мы ў той грамадзе. А, тым часам, грукацела Ноч пад нашым цягніком – Безаглядна і нагбом У гісторыю ляцела… Ля Гародні навальніца Над вагонамі кружыцца Пачала дажджом кудлатым У бліскучых, звонкіх латах. С у с т р э ч а . Вось і горад. “Здаць пасцелі!” Мітусня, як і заўжды. Стоп, машына! Паляцелі!.. Гляньце: Дзіма!17 Ой, гады Не бяруць яго, халера, - Усё такі, які і быў: Хударлявы, як фанера, Вагі граму не набыў! Сын яго, Ілля18, адразу З рук хатуль пачаў ірваць: “Дзядзька, дай сюды, зараза! Буду я дапамагаць!”… Ад вакзалу, нібы танкі, Ля ракі Гараднічанкі19, Уздоўж цагляных сараёў Мы прабраліся дамоў. Ледзь да пятага паверху Той “хрушчобы”20 дапаўзлі; Я з натугі аж заперхаў, - І нашто нам хатулі?.. Шэсць гадзін. І сон пануе У кватэры той. Сядзім. Нам гарбату прапануюць. П’ём. Маўчым. У столь глядзім. Тут і людзі паўставалі: Серафімаўна - “Марго”21,- Яе ведаў нават Сталін! Гэта ж, братка, ого-го! І Наталля, жонка Дзімы. І дачка іх Вольга тут – Нас вітаюць, ходзяць міма, Бо адзіны тут маршрут. Ш п а ц ы р . Ну, а потым па Гародні Паглядзець пабеглі мы – Як жыве тут люд заходні І якія тут дамы. Дзіма – за экскурсавода: Паказаў і расказаў Пра палацы і згароды, І пра рэха даўніх спраў. І навошта ў медыцыну Ён папёрся – не пайму. От гісторыкам бы – грымнуў! Краю роднаму свайму Ён прыйшоўся б даспадобы… Дактароў жа – да хваробы, Як усюткіх прусакоў Ці настырных тых гракоў. Калі мовіць аб паходзе – Спадабаўся Гродна нам: Ёсць тут чыннасць у народзе, Уяўленне ёсць аб згодзе І - сталічны нейкі гам. Старажытных забудоваў – Каб мы так усе жылі!.. Гэта ў нас пад Магілёвам Абаронцамі былі Кожны трэці ці чацвёрты – Немцы усё й расцёрлі ў пыл22. І навошта быць упёртым, Каб затым парваць стос жыл?.. Ды затое хутка будзе Магілёў Героем!23 Вось! Зажывуць тады ж там людзі! Вечна будзе весялосць!.. На кладзішча завярнулі Паглядзець, як справы тут, - Нешта, штосьці, дзесьці чулі, Як убачылі – капут: Ні адзінай агароджы! Як так можна – не пайму! Мо, няма на гэта грошай? Мо, жывуць тут па-свайму?.. Кветкі, чыннасць, цішыня І - нябёсаў вышыня… Дзень каціўся ў цёплы вечар. Быў маленькі шчэ размах: Завітаў да нас з далечы Чорны, стомлены Манах24… З о н а . …Раніцой, з суседкай Галяй Мы на гродзенскім вакзале У чарзе і не стаялі: “Вам да Кузніцы?25” - “Вядома!” Пад вакзальнай столлю гоман. І нарэшце дзверы зоны Адчыніліся, і мы, Быццам з плену ці турмы, Ламануліся на волю. Там – знаёмае да болю: І ліхія пагранцы, І ў цывільным малайцы, І вачасты мытнік строгі: “Ой, з якое ж вы аблогі? З Магілёву? Быць не можа! Што схавалі? Добжэ, добжэ!26 Ну, праходзьце – там цягнік!” І пачаўся наш адлік Той вандроўкі непаўторнай… К о д а . Ой, Панас, - вось так мажорна У жыцці шчэ не было! Эх, куды ж нас занясло!.. Ну, аб гэтым, братка, потым – Замарыўся нешта я. Заўтра рана на работу – Спраў там розных дах..я. Давідзэня!”27 І ў хвіліну Па Брылях прашамацеў. Завядзе яшчэ ў маліну! Ой, пачуецца той спеў!.. 22 – 24 ліпеня 2003 г. 29 жніўня 2005 г. З а ў в а г і і т л у м а ч э н н і . 1 Мікалай Адамавіч Яцкоў – дырэктар Брылеўскага сельскага Дома культуры Магілёўскага раёна. 2 Гарсія Лорка Федэрыка (1898-1938), іспанскі паэт і драматург. Адна з галоўных ідэй яго паэтычнай творчасці – магчымасць дыялога паміж людзьмі, кожны з якіх уяўляе асобны свет. Растраляны франкістамі. На беларускую мову яго творчасць перакладаў Р.Барадулін. 3 Вёска ў Магілёўскім раёне Магілёўскай вобласці. 4 Мястэчка ў Беластоцкім ваяводстве (Польшча), недалёка ад поль- ска-беларускай мяжы. Вядома тым, што там нарадзіўся, жыве і працуе пісьменнік Сакрат Яновіч. 5 Сакрат Яновіч нарадзіўся 4 верасня 1936 г. у мястэчку Крынкі Беластоцкага ваяводства (Польшча) у сям’і шаўца, Канстанціна Яновіча, які меў таксама і трохгектарную гаспадарку. У школе спрабаваў пісаць вершы па-польску і па-руску. У 1950 годзе ад- правіўся з Крынак у “вялікі горад Беласток”, дзе закончыў электра- тэхнікум (1955), а затым (завочна) аддзяленне беларускай філало- гіі Настаўніцкага інстытута (1962). Працаваў журналістам у штоты- днёвіку “Ніва”, кіраваў аддзелам галоўнага праўлення Беларускага грамадска-культурнага таварыства. У 1973 годзе завочна закончыў факультэт польскай філалогіі Варшаўскага універсітэта. Пратэсту- ючы супраць бюракратызацыі ўлады, быў вымушан пайсці на “чор- ную работу” – рабіў кладаўшчыком, тэхнікам бяспекі працы, што ўзбагаціла яго жыццёвымі назіраннямі. Быў старшынёй Клуба Саюза польскіх пісьменнікаў у Беластоку (1976-1981). У апошнія гады ўсё больш займаецца палітычнай дзейнасцю, змагаецца за роўныя правы беларусаў Беласточчыны з палякамі. Адзін з заснавальнікаў Беларускага незалежнага выдавецтва (1981-1987). Старшыня партыі Беларускае дэмакратычнае аб’яднанне (з 1990 г.). Як празаік С.Яновіч дэбютаваў у 1956 г. на старонках беларускага штотыднёвіка “Ніва”. Аўтар зборніка апавяданняў і мініяцюр “Загоны”, аповесці “Сярэбраны яздок”. У перакладзе на польскую мову выйшлі яго кнігі прозы “Вялікі горад Беласток”“Забыцці”, “Сцяна”, “Самасей”, “Малыя дні”, “Трэцяя пара”, а таксама напісанае для палякаў эсэ “Беларусь, Беларусь”, якое выклікала вялікую палеміку, прыцягнула ўвагу да патрэб беларусаў Польшчы. Проза С.Яновіча вызначаецца філасафічнасцю, глыбокім псіхалагізмам. 6 “Беларускі Трыялог” – сустрэчы аўтараў штогодніка “Annus Albaruthenicus” (“Год Беларускі”) у мястэчку Крынкі Беластоцкага ваяводства (Польшча). Штогоднік выдае С.Яновіч. Больш падра- бязна аб гэтым – у публікацыі часопіса “КРАЙ – KRAJ. Polonica- Albaruthenica – Lithuanica” (г.Магілёў) № 3-4 (11-12) 2003 г.:
Адно з іх, гарачае і няспыннае, б’ецца на Беласточчыне ў стара- жытным мястэчку Крынкі на вуліцы з легкакрылай назвай Саколь- ска ў доме, дзе жыве дзіўны чалавек – Сакрат Яновіч. Што гэта – дзівацтва ці сапраўдная мужнасць – быць беларусам, біцца за беларускасць, кідацца па-донкіхоцку на змрочныя ветракі абыякавасці і бяспамяцтва?! Але ж Сакрат Яновіч – вельмі разум- ны Дон-Кіхот. Ён спачатку ўважліва глядзіць, думае, разважае, уладкоўвае ў руцэ цяжкое кап’ё, прымерваецца і толькі потым, ра- загнаўшыся, дакладна пацэліць у патрэбнае месца. Ён заўсёды ведае што рабіць і як рабіць. І робіць! Сакрат Яновіч – жывы прык- лад таго, як думка, рэч нематэрыяльная, змяняе хаду гісторыі. Кажуць. што імя адбіваецца на лёсе чалавека. Старажытны Са- крат таксама пільна ўглядаўся ў будучыню… Па нашаму ж Сакра- ту ўсё проста: без беларускай нацыянальнай ідэі не адбудзецца ад- раджэння Беларусі. Аднак любую ідэю – а тым больш нацыяналь- ную – трэба адшліфоўваць, аграньваць, рабіць з бясформеннага алмазу непаўторны брыльянт. Тут намаганнямі аднаго толькі чала- века, нават такога апантанага, як Сакрат Яновіч, не абыйсціся: трэ- ба калектыўны розум, талака. І не проста пасядзець, пагаманіць “за жыццё” дый разысціся – тут трэба. каб думкі клаліся ў друкаваныя радкі. Напісанае ж – застаецца! Так нарадзіўся “Annus Albaruthenicus” (“Год Беларускі”) – часо- піс еўрапейскага кшталту, які скіраваны ў Еўропу. А з ім узнікла чатыры гады таму і “Villa Sokrates”, каб выхаваць народжанае дзі- цё і правесці яго праз гады сталення. Стратэгія задумкі была простая і ясная: калі ты хочаш быць, па- трэбна, каб цябе ведалі. Беларусь – частка Еўропы, значыць, бела- рушчыну трэба ўводзіць у Еўропу. Сакрат Яновіч да сёняшняга дня не можа зразумець, як гэта ў дзесяцімільённай Рэспубліцы Беларусь ні ў каго не ўзнікла такая задума, недарагая, заснаваная выключна на аўтарытэтах. Даць трыбуну еўрапейскім інтэлектуалам, дасведчаным у беларускай культуры, на аснове незвычайнай, на першы погляд, канцэпцыі: беларускае не па-беларуску, а небеларускае па-беларуску. Найперш як праява экспансіі беларускага, а ўжо потым – еўрапеізацыі беларусаў. Жывым дадаткам да “Году Беларускага” паўсталі і “Беларус- кія Трыялогі” – сустрэчы аўтараў штогодніка, якія звычайна адбы- ваюцца на маляўнічым хутары Лапічы ля Крынак. Ад Лапічаў да беларускай мяжы крыху больш за кіламетр, таму няма адчування адарванасці ад Беларусі: вось яна – побач. І ў гэтай геаграфічнай невыпадковасці свой сэнс: пра беларускае лягчэй гаварыць, адчува- ючы на патыліцы дыханне Беларусі. Свет пабачылі ўжо тры нумары яновічава дзіцяці. У ліпені гэтага года адбыўся ўжо чацвёрты “Беларускі Трыялог”, патронам якога ўпершыню з’явілася афіцыйная асоба – маршалак Беластоцкага ваяводства Януш Кжыжэўскі. Здаецца, такі рэверанс у бок Сакрата Яновіча, змучанага думкамі аб тым, дзе знайсці фундатараў, невы- падковы: Польшча збіраецца ў Аб’яднаную Еўропу, а там існуюць пэўныя і жорсткія правілы павагі і падтрымкі нацыянальных мен- шасцей. Для польскіх улад Сакрат Яновіч як той выратавальны круг – вось, маўляў, мы беларусаў падтрымліваем! Нават прэс- тыжная еўрапейская прэмія імя Анджэя Дравіча – і тая ў белару- са!.. У гэтым годзе ў спякотныя ліпеньскія дні на лапіцкім узмежку сустрэліся вядомы сацыёлаг Рышард Радзік з Універсітэта імя Ма- рыі Кюры-Складоўскай у Любліне, прафесар Эльжбета Чыквін з Беластоцкага універсітэта, доктар Майкл Флемінг з Оксфардска- га універсітэта, прафесары Андраш Золтан і Лаяш Пальфальві з Будапештскага універсітэта, перакладчыкі Чэслаў Сэнюх з Варша- вы, Генрык Берэзка з Берліна і Ян Бурлыка з Гродна. І мне з ма- ёй жонкай Алай на гэтай сустрэчы была адведзена свая роля: кож- ны вечар Трыялога аздабляць канцэртам з песень на вершы вядо- мых беларускіх паэтаў. І былі тры незабыўныя дні: ад раніцы даклады і творчыя дыс- кусіі, удзень вандроўкі па святых месцах крынкаўскага наваколля з абавязковымі захапляльнымі аповедамі Сакрата Яновіча: у круш- нянскай мячэці – пра польскіх татараў, у гжыбаўшчыцкай царкве – пра гісторыю праваслаўя ў гэтым былым кутку Беларусі, у Суп- расльскім манастыры – пра доўгі шлях, што вядзе да храма, ля старажытных муроў крынкаўскай жыдоўскай бажніцы – пра былое і незваротнае… А ўвечары, крыху змораныя за дзень сябры Трыя- логу па-апостальску рассаджваліся за доўгім сталом, запальвалі свечкі, і над лапіцкімі прыцемкамі ўзляталі песні на вершы Гілеві- ча, Законнікава, Бураўкіна, Акуліна. А калі аднойчы ўсе дружна падхапілі гілевіцкую “Песню бярыце з сабой…”, падумалася: абавязкова возьмуць! І панясуць яе, беларускую песню, па еўра- пейскіх шляхах. Бо адгукнуліся на вокліч Сакрата Яновіча, паве- рылі яму і пайшлі побач з ім…
7 Ала Міхайлаўна Яцкова – жонка Міколы Яцкова. 8 “Кардон” – дзяржаўная граніца, мяжа. 9 Маецца на ўвазе, што Мікола і Ала Яцковы актыўна займаюцца песеннай творчасцю: ён, як кампазітар (больш за 800 песен на вер- шы беларускіх і рускіх паэтаў), яна, як паэт (напісала 12 песен). Таксама з’яўляюцца і выканаўцамі створаных песен.
10 Кабзон Іосіф Давыдавіч (н. 11.09.1937 г.), расійскі эстрадны спявак. Народны артыст Расіі, Украіны, СССР. Прафесар. З 1959 года саліст Усесаюзнага радыё. Прапагандыст і першы выканаўца песень А.Пахмутавай, А.Астроўскага, А.Фельцмана, Я.Фрэнкеля, Э.Калманоўскага, М.Тарывердзіева і інш. У Міколы Яцкова ёсць мара – каб Іосіф Кабзон выканаў штосьці з яго песень.
11 “Дом Польскі” належыць Магілёўскаму аддзяленню грамадскай арганізацыі “Саюз палякаў на Беларусі”. Быў адкрыты ў 1996 г. на сродкі Асацыяцыі польскай садружнасці г.Варшавы. Займаецца культурна-асветніцкай дзейнасцю. Тут дзейнічаюць клубы – мола- дзевы, жаночы, скаўцкая дружына, суполка польскіх урачоў. Аказ- вае кансультацыі тым, хто мае сумесны бізнэс с палякамі. Ёсць свой відэаклуб, дзе праглядваюцца мастацкія фільмы, атрыманыя з відэатэкі пры Амбасадзе Рэспублікі Польшча ў Беларусі. право- дзяцца заняткі па вывучэнню польскай мовы. “Дом Польскі” пры- мае ўдзел у штогадовых выездах 12 кастрычніка на месца бітвы з
цюшкі ў пасёлак Леніна Горацкага раёна. Займаецца бясплатным аздараўленнем у Польшчы магілёўскіх дзяцей, якія вывучаюць польскую мову. Тут адзначаюцца рэлігійныя каталіцкія святы.
12 Маецца на ўвазе тое, што Мікола Яцкоў паспрабаваў знайсці спонсара: папрасіў Уладзіміра Ільіча Мажорава, старшыню Брылеўскага сельскага Савета, напісаць пісьмо на імя Аляксея Аляксеевіча Кірыленкі, які ў той час працаваў генеральным дырэктарам холдзінга “Аблхарчпрам”. Аляксей пісьмо тое ўзяў, абяцаў дапамагчы. а потым паведаміў, што Пётр Фёдаравіч Тараймовіч з Аблсельгаспроду, які курыраваў той холдзінг, не згадзіўся на такую растрату дзяржаўных грошай. 13 З італьянскай мовы: “Мама мая!” ці, можа, “Матухны светы!” 14 Васіль Сцяпанавіч Навічонак – даўні сябра Міколы Яцкова, “хросны бацька” Яцкова-паэта: у верасні 1984 г. выпусціў на ста- ронку магілёўскай раённай газеты “За камуністычную працу” першую нізку вершаў маладога паэта. Працаваў у аддзеле культуры Магілёўскага райвыканкама, на магілёўскім радыё, галоўным редактарам абласнога тэлебачання. Зараз галоўны рэдактар газеты “Веснік Магілёва”.
15 Цягнік № 391 “Унеча – Гродна”: прыбыццё на станцыю Магілёў 17.37, адпраўленне з Магілёва ў 18.00, прыбыццё ў Гродна ў 6.11. 16 Аляксандр Шумскі – старэйшы сын Алы Яцковай. 17 Дзмітрый Віктаравіч Рыбкін – урач-тэрапеўт. Нарадзіўся і вырас у Гродна. Скончыў Гродзенскі медыцынскі інстытут. Працаваў у Крычаве, і ў гэты періяд пазнаёміўся з Міколам Яцковым. 18 Ілля Рыбкін – сын Д.Рыбкіна. 20 Народная мянушка дамоў, якія шырока пачалі будавацца пры М.С.Хрушчове, калі было абвешчана “Наша мэта – камунізм!” і пачалося шпаркае перасяленне людзей з баракаў і камуналак у асобныя кватэры з акрэсленым наборам камунальных паслуг. 21 Маргарыта Серафімаўна Дружыніна-Рыбкіна – маці Д.Рыбкіна, вядомы ў Гродна медык і педагог. 22 Маецца на ўвазе, што ў перыяд з 3 па 26 ліпеня 1941 г. савец- кія войскі і апалчэнцы гераічна абаранялі Магілёў. З 6653 гарад- скіх будынкаў былі разбураны ці спалены 3220.
23 Гаворка пра тое, што Магілёву трэба даць зорку Героя за абаро- ну 1941 г. , ідзе даўно – яшчэ з тых брэжнеўскіх часоў, калі Смален- ску, Туле, Наварасійску далі званні “Героеў”, а Магілёву “кінулі” толькі ордэн Айчынай вайны I ступені. Апошнім часам размовы ў гэтым накірунку ўзмацніліся. І можа так стацца, што прэзідэнт А.Лукашэнка сваім указам узаконіць заваяваны статус Магілёва і выправіць даўнюю гістарычную недакладнасць.
24 Маецца на ўвазе набытая ў краме і дружна распітая бутэлька малдаўскага віна “Чорны манах”. 25 Кузніца Бяластоцкая – горад на польска-беларускай мяжы, неда- лёка ад Гродна, праз які праходзяць асноўныя патокі беларускіх дробных бізнэсоўцаў, якія імкнуцца ў Беласток. 26 “Dobrze” (польскае) – “Добра”. 27 “Do widzenia” (польскае) - “Да пабачэння”. жүктеу/скачать 156.09 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|