Юрыдычны факультэт

“БІП-ІНСТЫТУТ ПРАВАЗНАЎСТВА”

індывідуальны залік

ЗАЛАТАРОВА ВОЛЬГА СЯРГЕЕЎНА, 3 курс (с/с), дзённае аддзяленне

8 029 707 87 46,

8 017 261 51 47

З самай далёкай старажытнасці адбывалася ўзаемадзеянне ўсіх еўрапейскіх народаў у сферы права. У яго працэсе адбываўся абмен звычаямі, прававымі нормамі і іх запазычанне. Аб гэтым сведчаць першыя пісаныя законы, якія дайшлі да нашага часу. Так, у міжнародным дагаворы 1229 года паміж Смаленскiм, Вiцебскiм, Полацкiм княствамi, Рыгай i Гоцкім берагам было ўказана, што яго галоўнай мэтай з’яўляецца ўпарадкаванне ўзаемаадносін, якія ўзнікалі непасрэдна ў сферы гандлю або былі цесна звязаны з ім (напрыклад, крадзёж, учынены мясцовым жыхаром у купца-замежніка; парушэнне нормаў маральнасці купцом-замежнікам і інш.) [2].

Прагрэсіўнымі рысамі Дагавора 1229 г. з'яўляюцца яго парытэтныя пачаткі: купцы-замежнікі маюць у краіне знаходжання аднолькавы прававы статус, што падкрэсліваецца ў канцы кожнага артыкула словамі: «Такую правду взятии Русину и Ризе и на Гойском березе» (арт.6).

Дагавор носіць ярка выражаны класавы характар, бо яго артыкулы ўсталёўваюць павышаную абарону жыцця вольнага чалавека ў параўнанні з рабом: згодна артыкулу 1, за забойства вольнага чалавека штраф складаў 10 грыўняў срэбра, а за раба - 1 грыўню срэбра.

У залежнасці ад спісу і рэдакцыі Дагавор мае 35 або 37 артыкулаў, якія змяшчаюць нормы крымінальнага, цывільнага, працэсуальнага і адміністрацыйнага права. Большасць артыкулаў прысвечана цывільнаму праву, у прыватнасці, дагавору куплі-продажу (арт.арт. 19, 21, 24-28, 30), пазыкі (арт.арт. 15-18, 35, 36).

Вялікая ўвага нададзена і крымінальнаму праву, нормы якога прадугледжваюць розныя віды пакаранняў (пакаранне смерцю, пазбаўленне свабоды, маёмасныя) за такія віды дзеянняў, як злачынствы супраць асобы, маёмасці і маральнасці.

Нормы працэсуальнага права прадугледжваюць парадак ўзбуджэння справы, віды доказаў і інш [4, с.21-22].

Неабходна адзначыць, што дагавор 1229 года паміж Смаленскiм, Вiцебскiм, Полацкiм княствамi, Рыгай i Гоцкім берагам, даваў:

1. 
   права вольнага праезду нямецкім і рускім купцам;
   
2. 
   права праезду нямецкім купцам не толькі ў Полацк, Віцебск і Смаленск, але і за межы Смаленска, рускім купцам - у Рыгу, на Готланд, у Любек і іншыя гарады;
   
3. 
   дазвол гандалю нямецкім купцам у рускіх гарадах, а рускім - у Рызе, на Готландзе, у Любеку і іншых гарадах Балтыйскага ўзбярэжжа любымі таварамі і ў любой колькасці, г. зн. і аптовы і рознічны гандаль;
   
4. 
   купцы маглі выносіць свае тавары на бераг у выпадку крушэння судна, і феадалы тых земляў, на берагі якіх выносіліся тавары купцоў, не мелі правы канфіскаваць іх, г. зн. берагавое права феадалаў не распаўсюджвалася на тавары купцоў [5].
   

Што датычыцца пошліны, то за праезд як рускіх, так і нямецкіх купцоў яна не спаганялася. Была ўсталявана толькі весчая пошліна (за ўзважванне тавара), якую павінны былі плаціць нямецкія купцы і толькі за ўзважванне набытага імі ў рускіх гарадах золата, срэбра і воску. Калі ж яны гэтыя тавары прадавалі, пошліна не спаганялася. Уводзіны весчай пошліны на срэбра і золата гаворыць аб тым, што рускія былі зацікаўлены ў захаванні і павелічэнні колькасці высакародных металаў.

У шэрагу выпадкаў у адпаведнасці з умовамі дагавора нямецкія купцы мелі некаторыя перавагі перад рускімі купцамі. Напрыклад, у крэдытным гандлі (калі рускі купец пазычаў грошы ў некалькіх крэдытораў, то ў першую чаргу ён абавязаны быў аддаваць доўг нямецкаму крэдытору), пры пераправе купцоў праз "поцяг" (рускія купцы перапраўляліся ў апошнюю чаргу, калі на "валоцы" былі іншыя, у прыватнасці, нямецкія купцы). Але гэта не змяняе зробленай тут высновы аб самастойнай лініі рускіх у гандлі з нямецкім купецтвам [5].

У цэлым Дагавор 1229 г. стварыў трывалую прававую аснову для развіцця гандлю, садзейнічаў яго пашырэнню, бо прадугледжваў такія прагрэсіўныя палажэнні, як забарона прымушаць купцоў-замежнікаў да ўдзелу ў ваенных паходах (арт.32), без згоды прыцягваць іх да такіх відаў доказаў, як паядынак, выпрабаванне жалезам (арт.9), а таксама абмежаванне ўжывання такога віду пакарання, як пазбаўленне свабоды (арт..4 - "у дыбу яго не сажати")[4, с.22].

Аналіз дагавора 1229 года дазваляе зрабіць выснову, што дагавор быў заключаны ў асноўным на роўных правах і выгадных для абедзвюх бакоў умовах.

З сярэдзіны XIII стагоддзя адносіны Рыгі з рускімі гарадамі ўскладніліся ўмяшаннем Літвы, якая падпарадкавала сабе Полацк і Віцебск. Гэтым тлумачыцца тое, што дагавор канца 40-х гадоў XIII стагоддзя быў заключаны Смаленскам без Полацка і Віцебска. Пазней і Смаленск трапіў часова ў залежнасць ад Літвы [1, с.33].

Спачатку паміж Рыгай і Літвою ўсталяваліся шырокія гандлёвыя сувязі. У 1253 годзе літоўскі князь Міндоўг даў рыжскім і ўсім нямецкім купцам у сваіх уладаннях вольны праезд па рэках і сухапутных дарогах, вызваліў іх ад пошліны і адмяніў берагавое права феадалаў на тавары купцоў, вынесеных на бераг пасля крушэння судна. Гандаль Полацка і Віцебска з Рыгай стаў праходзіць пад кантролем і ад імя Літвы.

У 1264 годзе была складзена грамата літоўскага князя Гердзеня аб заключэнні ім у якасці князя полацкага і віцебскага мірнага дагавора і ўсталяванні гандлёвых адносін з Рыгай і Готландам.

Відаць, да гэтага ж часу адносіцца другая грамата полацкага князя Ізяслава жыхарам Рыгі аб вольным гандлі і працягу мірных адносін. Год складання гэтай граматы не ўказаны. Яе прынята датаваць 1265 годам [5].

Абодва дакументы пацвярджаюць раней усталяванае права вольнага праезду для купцоў па Даўгаве і права вольнага гандлю нямецкіх купцоў у Полацку і Віцебску, а рускіх у Рызе, на Гоцкім беразе.

Зыходзячы з вышэй выкладзенага, можна зрабіць выснову:

• 
  галоўнае прызначэнне дагавора 1229 г., які быў заключаны паміж Смаленскім, Віцебскім і Полацкім княствамі, з аднаго боку, і Рыгай і Гоцкім берагам - з другога боку, заключалася ў замацаванні прававых нормаў, якія забяспечваюць нармальныя адносіны паміж заходнімі і ўсходнееўрапейскімі народамі на аснове ўзаемнасці і раўнапраўя. У Дагаворы прадугледжвалася сцвярджэнне мірных адносін, вызначаўся аб'ём адказнасці за крымінальныя злачынствы, парадак і чарговасць спагнання доўгу купцамі, парадак судаводства і інш. Такім чынам, ён уключаў у сябе нормы розных галін заканадаўства. Шматлікія нормы дадзенага дагавора дзейнічаюць і цяпер у розных краінах. Гэта гаворыць аб тым, што гісторыя кожнай дзяржавы з'яўляецца важным фактарам, які ўплывае на развіццё нацыянальнага заканадаўства;
  
• 
  у XIII-XIV стст. існавалі ўстойлівыя гандлёвыя і дыпламатычныя сувязі паміж беларускімі і нямецкімі дзяржавамі і купцамі, заснаваныя на раўнапраўных адносінах. Бакі, якія дамаўляліся, знаходзіліся прыкладна на адным узроўні эканамічнага, палітычнага і культурнага развіцця. Прычым кожны бок уносіў у дагавор нормы свайго звычаёвага права. Гэтыя акты служаць каштоўнымі крыніцамі пры вывучэнні старажытнага права, на падставе іх мы разважаем пра сацыяльна-палітычнае і эканамічнае жыццё людзей таго часу, пра ўзровень развіцця прававых адносін.
  

1. 
   Вішнеўскі А.Ф., Юхо Я.А. Гісторыя дзяржавы і права Беларусі ў дакументах і матэрыялах (са старажытных часоў да нашых дзён) .- Мн., 2003.
   
2. 
   Доўнар Т.І., Юрашэвіч І.М. Гісторыя дзяржавы і права Беларусі. Вучэбны дапаможнік. Мн.: 2005.
   
3. 
   Кузняцоў, І.М. Гісторыя дзяржавы і права Беларусі / І.М. Кузняцоў, В.А. Шалкапляс. - Мн.: Тесей, 2004.
   
4. 
   Полоцкіе граматы XIII - пачатку XVI ст.ст. / Сост. А. Л. Хорошкевич. Ч.1. м., 1977.
   
5. 
   Весці Акадэміі Навук Латвійскай ССР № 2 (163), 1961 г. Рыга.
   

Потребность в более совершенном правовом регулировании и эффективной организации экологической экспертизы требует постоянных научных исследований. Ввиду того что экологическая экспертиза, является исключительно важным элементом в процессе принятия проектных решений, которые могут радикальным образом повлиять на экологическое равновесие, генофонд и биологическое многообразие животного и растительного мира, я решила посвятить данную работу исследованию проблемы правового регулирования экологической экспертизы.

1) отражение многоаспектности; 2) целостности; 3) сущности; 4) содержания экологической экспертизы.

Эти отличительные признаки позволяют рассматривать правовое регулирование государственной и общественной экологической экспертизы в рамках единого механизма. Кроме того, они является основой для определения общего юридического понятия экологической экспертизы [3].

Одним из недостатков действующего национального законодательства следует признать отсутствие определения объекта экологической экспертизы. Приводимые немногочисленные виды объектов носят односторонний характер. В одних случаях - это оказывающий или испытывающий неблагоприятное экологическое воздействие хозяйственный, природный и иной объект, признанный подлежащим экологической экспертизе на предусмотренных законом основаниях» [5]. В других случаях - под ними понимаются документы, предшествующие производственно-хозяйственной, рекреационной и иной деятельности [4]. Я считаю, что ошибочно формулировать в качестве объекта экологической экспертизы документацию. Ведь экспертом изучается не сам материальный носитель информации, а содержание такой документации.

В качестве объекта экологической экспертизы следует определять не любую деятельность, способную оказать воздействие на окружающую среду, а лишь ту, которая может оказать на нее негативное воздействие. Это обусловлено сложностью проведения экологической экспертизы всех проектных решений, а также минимальным воздействием на окружающую среду при реализации некоторых из них. Однако такая избирательность предопределяет необходимость нормативного закрепления перечня объектов, подлежащих экологической экспертизе, и критериев, сложность выработки которых связана с многообразием условий и обстоятельств возможного осуществления проектных решений намечаемой деятельности.

Таким образом, под объектом экологической экспертизы следует понимать проектные решения намечаемой деятельности, реализация которых может оказывать негативное воздействие на окружающую среду, определяемое на основе установленных в законодательстве экологических требований [3].

Следует обратить внимание на принципы экологической экспертизы, под которыми понимаются основополагающие начала, несоблюдение которых ставит под вопрос не только эффективность экологической экспертизы, но и существование самого института.

В соответствии с Законом Республики Беларусь «о государственной экологической экспертизе» от 9 ноября 2009 г. № 54-З принципы делятся на основные и иные.

В группе основных принципов положения следует изложить о независимости экспертов при осуществлении ими своих полномочий, и приоритета сохранения экологического равновесия, генофонда и биологического многообразия животного и растительного мира.

Необходимо отметить, что в законодательстве Республики Беларусь не совсем удачно сформулированы основополагающие начала экологической экспертизы: их перечень не является исчерпывающим, наряду со специальными принципами закреплены общеправовые и межотраслевые.

1. 
   Первый уровень составляют наиболее конкретные цели: определение степени экологической опасности, определение достаточности и обоснованности мер по охране окружающей среды;
   
2. 
   Второй уровень составляет более общая цель: предупреждение возможности неблагоприятных воздействий намечаемой деятельности на окружающую среду и связанных с ними негативных последствий;
   
3. 
   Третий уровень образует самая общая цель: реализация конституционного права каждого на благоприятную окружающую среду [2].
   

Реализация данных предложений, обеспечит более эффективное правовое регулирование экологической экспертизы в Республики Беларусь.

1. 
   О государственной экологической экспертизе: Закон Респ. Беларусь, 9 ноября 2009 г. № 54-З
   

2. 
   Мороз О.В. Правовое закрепление принципов и целей экологической экспертизы / О.В. Мороз // Вестник Конституционного Суда Республики Беларусь. – 2007. –№ 1. С. 133 –142.
   
3. 
   Мороз О.В. Проблемы правового обеспечения экологической экспертизы/О.В. Мороз// Пром.-торговое право. – 2008. – № 5. – С. 80–86.
   
4. 
   Петров, В.В. Экологическое право России. / Петров, В.В. – М.: Издательство БЕК, 1996.
   
5. 
   Сапранова, О.Н. Правовое регулирование экологической экспертизы: Автореф. дис. канд. юр. наук./ Сапранова, О.Н. – М.: МГУ,1995