Химиялық реакциялардың жүру заңдылыкргары туралы үгымпың қалыптасуы

заңдылықтары» қарастырылып, химиялық реакциялардың жылдамдығы, катализ және химиялық тепе-теңдік түсіндіріледі.

Химиялық реакциялар жылдамдығын қарастырғанда оқушылардың алдында екі мэселе тұрады:

0. 
   химиялық реакцияның жылдамдығы дегеніміз не, ол сандық жағынан қалай сипатталады?
   

0. 
   Химиялық реакцияның жылдамдығына қандай жағдайлар эсерін тигізеді, бұл әсердің мэнін қалай түсінуге болады?
   

Алғашқы мэселе оқушылардың физика пэнінен жэне осы кезеңге дейін химиядан алған біліміне сүйеніп шешіледі. Алдымен механикалық қозғалыстың жылдамдығьш ѳрнектеу формуласы жэне оның ѳлшем бірліктері туралы білім еске түсіріледі. Соған сэйкес реакцияның жылдамдығын ѳрнектейтін формуланы қорытып шығаруға тапсырма беріледі және нэтижесі талқыланады. Талқылау кезінде белгілі бір уақыт ішінде бастапқы заттардың массасы, бѳлшек сандары кеміп, түзілетін заттардың бұл кѳрсеткіштерінің артатынына коңіл аударылады. Массаның ѳзгеруін пайдалану қолайсыз, кесімді уақыт ішінде реакцияға қатысатын заттар концентрациясының ѳзгеруімен пайдаланудың тиімді екені жонінде қорытынды жасалады.

v = ^
Д/

Мүнда V - реакцияның жылдамдығы, АС -концентрациясының ѳзгеруі (Сі -Сг), At - реакцияның жүрген уақыты (іг - ti). Әдетте, заттардың концентрациясы - мольмен, кѳлемі - литрмен, уақыт секундпен кѳрсетіледі, демек реакция жылдамдығының ѳлшемі - 1 моль/ (л-с).

Теориялық жағынан қорытып шығарылған үғымды нақтылау үшін жаттығулар орындалады, мысалы: химиялық реакция А+В=2С сызбанүсқасына сәйкес жүреді. Юс ѳткеннен кейін А затының концентрациясы - 0,964 моль/л, 15 секундтан кейін 0,8 моль/л болады. Реакцияның орташа жылдамдығын есептеңіздер:

^ ^ ^ 0.96_moWb^ ,8moj ^ ^

Екінші мэселе - реакцияның жылдамдығына эсер ететін

жш-дайлар тэжірибе жүзінде шешіліп, сан жағынан қалыптасқан

^ы мны ң негізінде талданады.

Химиялық реакциялардың жылдамдығына эрекеттесуші заттар

табиғатының әсерін бақылау үшін зертханалық тэжірибе ѳткізіледі. Тэжірибеғе түз қышқылының жэне сірке қышқылының бірдей мѳлшері (концентрациялары мен келемдері бірдей) алынады, оларға мырыш металының саны бірдей түйіршіктерін салып, белінетін сутегі жиналады (Хвш, 1974, №2). Жиналған сутегінің кѳлеміне қарап, оқушылар түз қышқылы қүйылған ьщыста реакцияның шапшаң жүргенін байқайды. Барлық басқа жағдайлар бірдей болғандықтан, бүл айырмашылық қышқыл табиғатының ерекшелігімен түсіндіріледі.

Реакция жылдамдығының эрекеттесуші заттардың концентрациясына тэуелділігін түсіндіру үшін заттардың ауаға қарағанда таза оттеғінде күшті жанатыны еске түсіріледі. Бүған қосымша күкірттің бірдей мѳлшерін алып, келемдері бірдей ыдыстағы ауада жэне оттегінде жағып керсетеді. Күкірт ауада

V = K[A].[B]

формуласымен ѳрнектеледі, мұнда [А] - А затының концентрациясы,

0. 
   -В затының концентрациясы, К - жылдамдық тұрақтылығы, эрекеттесуші заттардың концентрациялары бірге тең жағдайға сэйкес келеді. Нақтылау үшін мысалдар келтіріледі: 2А + В = 2С сызбанұсқасына сэйкес жүретін реакцияның жылдамдығы А затының концентрациясын 4 есе арттырғанда қалай ѳзгереді? Реакцияның бастапқы жылдамдығы Vj = К[А^] • [В], концентрация ѳскеннен кейінгі жылдамдығы V2 = К[4А]^ ■[В].
   

Жылдамдықтың қатынасы: