Қ а з а қ с т а н тәуелсіздігіне 25
жүктеу/скачать 2.89 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- З. Ордабаева магистр Е. А. Бөкетов атындағыт ҚарМУ ӘБІЛҚАСЫМ ӘЗ-ЗАМАХШАРИДЫҢ «МУКАДДИМАТ ӘЛ-ӘДӘБ» СӨЗДІГІ (ХІІ Ғ.)
| Ш. Ш. Жалмаханов
ф. ғ. д., профессор ҚР ІІМ Б. Бейсенов атындағы Қарағанды академиясы Ж. Ағабекова ф. ғ. к., ассистент-профессор З. Ордабаева магистр Е. А. Бөкетов атындағыт ҚарМУ ӘБІЛҚАСЫМ ӘЗ-ЗАМАХШАРИДЫҢ «МУКАДДИМАТ ӘЛ-ӘДӘБ» СӨЗДІГІ (ХІІ Ғ.) МЕН ҚАЗІРГІ ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ КӨМЕКШІ МОРФЕМАЛАРДЫҢ ӨЗІНДІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ The article considers the scientific and theoretical ground for performing the historical com- parison of the auxiliary morphemes of the XII century Kipchak, Karluk and Oguz linguistic materi- als gathered in the four-language Az-Zamakhshari dictionary and the auxiliary morphemes of the modern Kazakh language. The authors come to the conclusion that medieval Turkic languages were the result of integration, while the modern Turkic languages are the result of the differentiation. Тіл атаулының басқа тілдермен, тілдік жазба ескерткіштермен қатыстылығын қарастыру- дағы басты мақсат – өз ара қатыстылығын, байланысын анықтау. Қатыстылығын анықтаудағы міндет – олардың тектестігін, туыс-туыс еместігін айқындау. Тілдер мен тілдердің, тілдер мен ескерткіштердің және ескерткіштер мен ескерткіштердің тектік байланысын айқындау үшін негізінен сипаттама, тарихи және типологиялық әдістер қолданылып, тілдің, тілдердің (ескерткіш, ескерткіштердің) фонетикалық, лексикалық және грамматикалық бірліктері са- лыстырылады, салғастырылады. Ал тілдердің (ескерткіштердің) тектестігі мен туыстығын айқындауда Расмус Раск «Происхождение исландского языка» атты еңбегінде: «Халықтардың пайда болуы мен олардың туыстық байланысын тануда тілден артық құрал жоқ. Тілдерді салыстыра зерттеуде тілдің ең сенімді саласы – грамматика, өйткені тілдердегі сөздер бір- бірімен ауысқанмен, жіктік, септік жалғауларының ауысуы мүмкін емес» [1, 88] дегеніндей, тілдің ең сенімді элементі грамматикалық көрсеткіштер, нақтырақ айтқанда, көмекші мор- фемалар. Демек тілдегі дыбыстар мен сөздер түрлі экстралингвистикалық факторлардың әсерінен өзгере, ауыса беруі мүмкін, ал жалғаулар мен жұрнақтар туыс тілдердің өзінде де өзгермейді, ауыспайды. Лингвистика тарихында тілдердің интеграциясы мен дифференциация, ішкі, сыртқы факторлар, туысуы мен туыстасуы кеңінен, түбегейлі қарастырылған мәселелер. Ресей білім-ғылымы тарихында үндіеуропа тілдерінің салыстырмалы грамматикасы, орыс тілінің тарихи грамматикасынан алғаш дәрістер оқыған Ф. И. Буслаев (1818–1897) «Отандық тілді оқыту туралы» деген мақаласында (1884): «Тілдерді салыстыру тілдік заңдардың айқын да ақиқат түсінігін бере алады, тек тарихи зерттеу ғана белгілі форманы генетикалық тұрғыда неге осылай қолданатынымызды түсіндіре алады» дейді [3, 25] (3. Березин Ф. М. История лингвистических учений. – Москва: Высшая школа, 1975.) «Сөздер мен заттар» бағытының негізін салушы, австриялық лингвист Г. Шухардт (1842–1927) «Тілдердің тоғысуы туралы мәселеге» атты еңбегінде тілдер арасында шекара болмайды, тілдердің тоғысуы тілдердің өзгеруіне және араласуына әкеп соғады деп есептеді [1, 143]. (Жалмаханов Ш. Ш. Тіл білімінің тарихы. – Қарағанды: ҚарМУ, 1999. – Б.88. – 203 б.) ХІХ ғасырдың соңы – ХХ ғасырдың басында тіл білімі тарихында Италияда пайда болған аре- алдық лингвистика (неолингвизм) бағытының көрнекті өкілі И. Шмидтің «толқындық теориясы», | 23 яғни тілдерді классификациялауда тілдердің географиялық орналасуын негізге алу, ерекше рөл атқарды. Шмидт географиялық көршіліктегі екі тілде жалпы тілдік қасиеттердің, белгілердің пайда болуына әкелетінін айтып, бұл құбылыс кейін «тілдердің туыстасуы» (сродства языков) деп аталып, «туыс тілдер» (родства языков) деген ұғымнан ерекшеленді. Тілдердің туыстасуы дегеніміз – екі немесе бірнеше тілдің көрші, жақын, аралас-құралас тұруынан жалпы белгілер мен қасиеттердің пайда болуы, яғни қазіргі «тілдік одақ» деген ұғымның негізі болды. Демек жоғарыда мазмұндарын баяндаған ғылыми-теориялық ойлардың негізгі идеяларын орта ғасырлардағы туыс түркі тайпала- рының тілдері бойынша да талдауға болады. Орта ғасырдағы түркі тілдері – интеграцияның, қазіргі түркі тілдері – дифференциацияның нәтижесі. жүктеу/скачать 2.89 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|