Қ ұрастырушы: доцент, техн. ғыл канд. Ахметова Н. К



жүктеу/скачать 491.95 Kb.
бет2/3
Дата06.07.2016
өлшемі491.95 Kb.
#180954
1   2   3

Бақылау сұрақтар

1.Өнім сапасының критерийлері?

2. Өнімнің сапа деңгейі?

3. Сапанын талдап қорытылған көрсеткіші болып қандай көрсеткіштер болуы мүмкін?

4. Өнім сапасының кешенді қорытылған көрсеткішіне қойылатын талаптар?

3. Өнім сапасын бағалаудың кешенді әдісі?


6 тәжірибелік сабақ

Тақырыбы: Өнім сапасын сараптық бағалау әдістері. Органолептикалық көрсеткіштерді бағалау.

Мақсаты:

Студенттерді өнімнің сапа денгейін бағалау әдістерімен таныстыру; өнімнің сапа деңгейін сараптық әдіспен бағалау және сараптық бағалау нәтижелерін статистикалық әдістермен өңдеу бойынша тәжірибелік дағдылар беру.


Сараптық әдіс туралы жалпы түсінік. Сараптық бағалауды жүргізу тәртібі

Сараптық (эксперттік) әдіс – өнімнің сапа көрсеткіштерінің мәндерін сарапшылармен (эксперттермен) (технологтар, дизайнерлер, дегустаторлар және т.б.) алу.

Сарапшы – берілген мєселені шешуге құзыретті маман. Зерттеу объектісіне қатысты сарапшының құзыреттілігі – кәсіби құзыреттілігі, ал зертелетін мәселені сараптық шешімін қабылдау әдістемесіне қатысты – сараптық құзыреттілігі деп анықталады.

Сараптық әдіс – сарапшы-мамаңдардың тәжірибесін және интуициясын пайдалануда негізделген есептерді шешу әдісі.

Сараптық әдіс сапа көрсеткіштерін өлшеу және көрсеткіштердің салмақтылық коэффициенттерін анықтау үшін қажет.

Өнімнін сапа деңгейін бағалаудың сараптық әдісі сапа көрсеткіштерінің мәнін анықтаудың басқадай объективті әдістерін қолдануға мүмкінділік болмаған жағдайда пайдалануға болады.

Сараптық әдісті төмендегідей жағдайларда қолданады:


  • өнімнің сапасын жалпы бағалау үшін;

  • бағаланатың өнімді классификациялау үшін;

  • бағаланатың өнім қасиеттерінің номенклатурасын анықтау үшін;

  • өнім қасиеттерінің көрсеткіштерінің салмақтық коэффициентін анықтау үшін;

  • өнімнің сапа көрсеткіштерін органолептикалық әдіспен бағалау үшін.

  • Базалық үлгілерді және сапаның базалық көрсеткіштерінің мәнін таңдап алу кезінде;

  • дара және кешенді көрсеткіштердің жиынтығының негізінде сапаның қорытынды кешенді көрсеткішін анықтау кезінде;

  • өнімді аттестаттау және сертификаттау кезінде.

Сараптау объектісі – өнімнің жеке тұтынушылық қасиеттері немесе олардың жиынтығы болуы мүмкін.

Сапаны сараптау критерийлері жалпы және нақты болып бөлінеді.

Жалпы критерийлер – қоғамда қалыптасқан құныдылық ұғымдар және нормалар.

Нақты критерийлер – нормативтік құжаттарда белгіленген өнімнің сапасына қойылатын талаптар.

Өнімнің сапасың бағалау үшін сараптық топ құралады. Сараптық топтың құрамына біліктілігі жоғары және бағаланатын өнімді өндіру саласында арнайы дайярланған мамандар кіреді.

Сараптық топқа кіретін мамандардың саны орташа бағалардың қажетті дәлділігіне тәуелді жетіден жиырма адамға дейін болуі мүмкін. Сырттай сауал өткізгенде сарапшылардың саны шектелмейді.

Сараптық топ бағаланатын өнімнің сапа көрсеткіштері туралы ақпаратты алудың сараптық тәсілімен пайдаланады. Сараптық топтың шешімдері сарапшылардың бағаларын орташалау немесе сарапшылардың арасында сайлау жүргізу (комиссия тәсілі) негізінде қабылданады. Сараптық әдістің субъективтігін төмендету мақсатымен сауал эксперименттердің бірнеше түрін жүргізуі ұсынылады.

«Комиссия» сараптық әдісінде сайлау жүргізіледі. Біріншіден сарапшылар бір бірінен тәуелсіз баға қою керек. Қойылған бағаларды ашық талқылаудан кейін сарапшылар қайтадан бір бірінен тәуелсіз әрбір объектіге баға қояды. Түзетілген жеке бағалар бойынша сараптық баға есептеледі. Бұл жұмысты сараптық комиссиянын жұмыс тобы атқарады. Жұмыс тобы сарапшылардын арасында сауал жүргізуін ұйымдастырады, алынған нєтижелерді талдап сараптық комиссиянын қорытындысын құрастырады.

Сараптық комиссиянын жұмысының негізгі кезеңдерінін тізімі мен кезектілігі төменде көрсетілген:


  1. өнімнің сапасын сараптық бағалау бойынша жұмыстарды ұйымдастыруғажәне жүргізуге жауапты тұлғаларды белгілеу;

  2. сараптық және жұмыс тобын құрастыру;

  3. бағаланатын өнімнін сапа көрсеткіштерінін классификациясын жасау және номенклатурасын анықтау;

  4. сарапшылар арасында сауал жүргізу үшін анкеталар мен түсіндірме қолхат дайындау;

  5. бағалау және сарапшылардын арасында сауал жүргізу;

  6. сараптық бағаларды өндеу;

  7. өнім сапасының сараптық бағалау нәтижелерін талдау және дайындау.

Сапаны сараптық бағалау тәжірибесінде негізінде кешенді және жедел (оперативті) сараптау қолданады.

Кешенді сараптау - өнеркәсіппен сериялық шығарылатын біртекті өнім топтарынын сапасын зерттеу жєне бағалау үшін жүргізіледі. Бұл сараптау кезінде өнімді талдау және бағалауға жүйелі, кешенді тәсіодемені іске асырады. Кешендік сараптау кезінде бағаланатын өнімнін толық сипаттамасын ғана емес, сонымен қатар сараптаудың басқа түрлерін жүргізгенде пайдаллынатын ғылыми,әдістемелік және нормативтік материал алынады.

Жедел сараптау алдын ала µткізілген комплексты сараптау ж‰ргізгенде алынѓан мєліметтерге негізделеді.

Сапа деңгейін бағалаудың сараптық әдісінде өнімнін қасиеттерінін көрсеткіштері өлшемсіз бірліктерде анықталады.

Әдетте, сапаны сараптық бағалау екі әдістін біреуін пайдаланады: сапасы бойынша объектілерді ранг бойынша орналастыру әдісі және балдармен бағалау әдісі.
2 Ранг бойынша орналастыру әдісі

Сапаны бағалау нәтижелерін сарапшылар үлгілерді ранг бойынша орналастырған қатар түрінде ұсынады.

Сапаның қорытынды сандық бағаларын анықтау:


  • барлығ бағаланатың объектілерге ерікті түрде нөмір берілерді.

  • Сарапшылар объектілерді реттілік квалиметриялық шкаласына сәйкес ранг бойынша орналастырады.

  • Сарапшылармен құрастырылған ранг қатарлары салыстырылады.

Мысалы: 7 сараптық объектілері туралы 5 сарапшы өсу реттілік шкаласы бойынша ранг қатарларын құрастырды:

№ 1 сарапшы – Q5 < Q3< Q2< Q1< Q6< Q4< Q7

№ 2 сарапшы – Q5 < Q3 2< Q64< Q1< Q7

№ 3 сарапшы – Q3 < Q2< Q5< Q1< Q6< Q4< Q7

№ 4 сарапшы – Q5 < Q3< Q2< Q1< Q4< Q67

№ 5 сарапшы – Q5 < Q3< Q1< Q2< Q6< Q4< Q7

Объектінін ранг қатарындағы орны оның рангы деп аталады. Өсу шкала қатарында рангтың сандық мәні 1-ден m-ге өседі (m – бағаланатын объектілердін саны).

Берілген мысалда m=7.



  1. Сараптық бағалау объектілердің әрқайсысына рангтарының қосндысы анықталады:

Қарастырылған мысалда:
Q1 : 4+6+4+4+3= 21

Q2: 3+3+2+3+4= 15

Q3: 2+2+1+2+2= 9

Q4: 6+5+6+5+6= 28

Q5: 1+1+3+1+1= 7

Q6: 5+4+5+6+5= 25

Q7: 7+7+7+7+7= 35


  1. Рангтардың қосындылар негізінде талдап қорытылған қатар құрайды:

Q5 < Q3< Q2< Q1< Q6< Q4< Q7

Қарастырылған сараптау объектілер сапасынын талдап қорытылған сараптық бағасы, яғни олардың салмақтылық коэффициентеры төмендегі формула бойынша есептеледі:




n - сарапшылар саны;

m - бағалынатын көрсеткіштердін саны

Qi,j - i- сарапшымен j-көрсеткішіне берілген салмақтық коэффициенті (баллмен)

Ќарастырылған мысалға:




7

Сараптық бағалардың дәлділігін сарапшылар пікірлерінін келісімділігі бойынша анықтайды. Комиссияға кіретін сарапшылардың бағаларының дәл келу дєрежесі сараптаудың сапасын сипаттайды жєне конкордация коэффициентімен көрсетіледі:





S әрбір объектінін рангтерінін немесе балдарының орташа арифметикалық мәнінен ауытқулары квадраттарының қосындысы

n - сарапшылардың саны

m – бағаланатын объектілердің саны

Рангтердін олардын орташа арифметикалық мәнінен (Рср) ауытқұлары квадраттарының қосындысы (S) төмендегі формула бойынша анықталады:





- i- объектіне j-сарапшымен берілген баға (рангпен)

- i- объектіне j-сарапшымен берілген баға (рангпен)

- рангтердін орташа арифметикалық мәні
Конкордация коэффициентінін формуласынын толық жазуы:

W=0 – абсолютты келіспеушілік

W= 1 – пікірлердін толық дәл келуі


Сондықтан,
Қарастырылған мысалда рангатардың орташа арифметикалық мәні

=

Рангтердін орташа арифметикалық мәнінен ауытқулар квадраттарының қосындысы







Конкордация коэффициенті

Эксперименталды формальдау кезінде балдық бағалар мен эксперимент нәтижесінде алынған көрсеткіштердін мәндерімен арақатынасын белгілейді.

Өнімнің сапасын бағалаудың әлеуметтік әдісі де болады. Бұл әдіс, сараптық әдіс сияқты, бағаланатын өнімнін тұтынушыларының (арнайы сарапшылардың емес) арасында жүргізілген сауалдар нәтижелерінде негізделген әдіс. Сондықтан әлеуметтік әдісті сараптық әдістін бір түрі ретінде қарастыруға болады.

Бұл єдіс маркетингті әдіс болып табылады. Тұтынушылардың пікірлері арнайы конференциялар, көрмелер жүргізу және арнайы анкеталарды толтыру жолымен жүзеге асырылады.
Тапсырма: Таңдалған объектіге сараптық бағалау жүргізіп, алынған нәтижелерді өндеу және қорытынды жасау.
Бақылау сұрақтар


    1. Өнім сапасын бағалаудың сараптық әдісі?

    2. Өнім сапасын бағалаудың сараптық әдісі қандай жағдайда қолданылады?

    3. Өнім сапасын бағалаудың сараптық әдісін жүргізу тәртібі?

    4. Өнім сапасын сараптық бағалау критерийлері?

    5. Өнім сапасын сараптық әдіспен бағалау нәтижелерін өңдеудін статистикалық әдістері?

    6. Конкордация коэффициенті нені көрсетеді?

7 тәжірибелік сабақ

Тақырыбы: Өнімнің сапа көрсеткіштерін бақылау деректері бойынша гистограммалар құру
Мақсаты: Студенттерге өнім сапасын бақылау деректерін статистикалық әдітермен өндеу бойынша түсінік беру; берілген деректер бойынша гистограммалар құру бойынша дағдылар беру.
Гистограммаларды құру

Жиіліктер кестесін құру



Мысал. Детальдардың үлестірілуін (таралымың) зерттеу үшін 90 детальдың диаметрлері өлшенді. Өлшеу нәтижелері 1 кестеде берілген.

Осы деректер бойынша гистограмма құру қажет.



1 кесте

Бастапқы деректер



Таңдама нөмірі

Өлшеулер нәтижелері

1-10

2,510

2,517

2,522

2,510

2,511

2,519

2,532

2,543

2,525

2,522

11-20

2,527

2,536

2,506

2,541

2,512

2,515

2,521

2,536

2,529

2,524

21-30

2,529

2,523

2,523

2,523

2,519

2,528

2,543

2,538

2,518

2,534

31-40

2,520

2,514

2,512

2,534

2,526

2,530

2,532

2,526

2,523

2,520

41-50

2,535

2,523

2,526

2,525

2,532

2,522

2,502

2,530

2,522

2,514

51-60

2,533

2,510

2,542

2,524

2,530

2,521

2,522

2,535

2,540

2,528

61-70

2,525

2,515

2,520

2,519

2,526

2,527

2,522

2,542

2,540

2,528

71-80

2,531

2,545

2,524

2,522

2,520

2,519

2,519

2,529

2,522

2,513

81-90

2,518

2,527

2,511

2,519

2,531

2,527

2,529

2,528

2,519

2,521

1 кезең. Таңдамалы құлашыңды есептеу.

1 кесте бойынша ең көп және ең аз таңдамалы мәндерін алып құлашыңды R есептеу керек.

R = (ең көп байқаланатың мәң) – (ең аз байқаланатың мәң)

Ең көп байқаланатың және ең аз байқаланатың мәңді анықтаудың оңай жолы: бастапқы деректер кестесінің әрбір жолында ең көп және ең аз мәнін есептейді, одан кейін максимумның ен үлкенін және минимумның ен кішісін алады. Осы байқаланатың мәндердің максимумы мен минимумы болып табылады. Нәтижелерін 2 кестеге толтырады.
2 кесте

Құлашынды есептеуге арналған кесте



Үлгі нөмірі

Өлшеулер нәтижелері

Жолдағы max

Жолдағы

min


1-10

2,510

2,517

2,522

2,510

2,511

2,519

2,532

2,543

2,525

2,522







11-20

2,527

2,536

2,506

2,541

2,512

2,515

2,521

2,536

2,529

2,524







21-30

2,529

2,523

2,523

2,523

2,519

2,528

2,543

2,538

2,518

2,534







31-40

2,520

2,514

2,512

2,534

2,526

2,530

2,532

2,526

2,523

2,520







41-50

2,535

2,523

2,526

2,525

2,532

2,522

2,502

2,530

2,522

2,514







51-60

2,533

2,510

2,542

2,524

2,530

2,521

2,522

2,535

2,540

2,528







61-70

2,525

2,515

2,520

2,519

2,526

2,527

2,522

2,542

2,540

2,528







71-80

2,531

2,545

2,524

2,522

2,520

2,519

2,519

2,529

2,522

2,513







81-90

2,518

2,527

2,511

2,519

2,531

2,527

2,529

2,528

2,519

2,521







1-10

2,510

2,517

2,522

2,510

2,511

2,519

2,532

2,543

2,525

2,522














































2 кезең. Кластардың мөлшерін анықтау.

Кластардың мөлшерін анықтағанда максималды және минималды мәндерді енгізетін құлашыңдф еңі бірдей интервалдарға (аралықтарға) бөледі. Интервалдардың енің алу үшін құлашынды R 1,2 немесе 5 (10, 20, 50; 0,1, 0,2, 0,5, 0,01, 0,02, 0,05; және т.б.). Бірдей еңді интервалдардың саны 5 пен 20 аралығында болуы тиіс. Байқаулардың саны 100 және одаң жоғары болса интервалды аз ғылып алады, ал егер де 99 және одаң төмен болса интервалды кеңірек алады.


3 кезең. Жиіліктер кестесінің бланкін дайындау.

Жиіліктер кестесінің бланкі (3 кесте) дайындалады. Оған класты, орташа нүктесін, жиіліктердің белгілеуін, жиіліктерді толтырады.


4 кезең. Клас шектерің анықтау.

Интервалдардың шектері анықтағанда, оларға мәндердің ең аз және ең көп мәндері еңгізілуі тиісті. Интервалдың шектері жиіліктер кестесінің негізі болып табылады.

Біріншіден бірінші кластың төменгі шегі анықталады. Екінші және бірінші кластын арасыңдағы шекті анықтау үшін бірінші клас шегіне кластың еңі қосылады.

Одан кейін анықталған интервалды алдындағы мәнге қосып отырып екінші, үшінші және т.б. анықтайды.


5 кезең. Кластың ортасың есептеу.

Кластың ортасын келесідей есептеп оларды жиіліктер кестесіне еңгізеді:

Бірінші кластың орта нүктесі = бірінші кластың жоғарғы және төменгі шектерінің қосындысы/2;
Екінші кластың орта нүктесі = екінші кластың жоғарғы және төменгі шектерінің қосындысы/2;

........
Екінші, үшінші, төртінші және келесі кластардың ортасың төмендегідей де табуға болады:


Екінші кластың орта нүктесі = бірінші кластың орта нүктесі + кластың интервалы;

Үшінші кластың орта нүктесі = екінші кластың орта нүктесі + кластың интервалы;

..................
6 кезең. Жиіліктерді табу

Әрбір интервалға келетін мәндерді қиғаш сызықтарды пайдалана отырып бес-бестен топтап жийіліктерді жазады (3 кестеге):




Жиілікті есептеу

/

//

///

////

Жийілік

1

2

3

4


3 кесте

Жиіліктер кестесі



№№

Класс

Клас ортасы, х

Жиіліктерді есептеу

Жиілік, f

1













2













3













4













5













6













7













8













9















Барлығы










Жиіліктер кестесінең орташа және

орташа ауытқуларың есептеу
Қарастырылған мысал үшін, яғни 90 деталь үшін орташаны және орташа ауытқуың есептеу керек.
1 кезең. Есептеу үшін кесте дайындау қажет (4 кесте)

4 кесте


Жиіліктер кестесінең орташа және орташа ауытқуларың

есептеу кестесі



№№

Класс

Клас ортасы, х

Жиілік, f

u

uf

u2f

1



















2



















3



















4



















5



















6



















7



















8



















9








































2 кезең. Бланкіге кластардың шектерін, олардың орталарың және жиіліктерін толтыру керек.


3 кезең. Нольмен (u=0) максималды жиілік f сәйкес келетін класты белгілеп u бағанасына 0 деп жазыныз.
х пен u арасыңдағы қатынас келесі теңдеумен көрсетіледі:
u = (x - a)/h
a - u = 0 кластың ортасы;

h - класс интервалы.

4 кезең. uf бағанасына u және f көбейту нәтижелерін толтырыныз, ал u және uf көбейту нәтижелерін u2f бағанасына. Әр біреінің қосындысың анықтап тиісті ұяшықтарға толтырыныз.

∑ uf = u1 f1 + u2 f2 + …………………………………


∑ u 2 f = u1 2f1 + u2 2 f2 + …………………………………
5 кезең. Х келесі теңдеуді қолдана отырып есптеніз:
Х = a + h (∑ uf/n)
6 кезең. S-ті келесі теңдеуді қолдана отырып есптеніз:
S = h √ (∑ u 2 f - ∑ u 2 f/n) / (n-1)
жүктеу/скачать 491.95 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3



©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз
    Басты бет