Қ ұрастырушы: доцент, техн. ғыл канд. Ахметова Н. К

Наубайхана екі тоқаш пісіруші А және В жұмыс істейді, олар екі екі пешпен пайдаланады (1 және 2 пеш). Кестеде 20 күн бойы жасалған тоқаштардың салмағы берілген. Күнде әрбір пештен 4 тоқаштаң кездейсок әдіспен алынып өлшеніп отырды. Мүмкін болатын шектері 200-225 г.

1. Келесі гистограммаларды құрыныз:

А) жалпы;

Б) А және В нан пісіруші үшін;

В) 1 және 2 пеш үшін
2. Мүмкін болатын шектерімен салыстыра отырып гистограммаларды зерттеніз.
Бақылау сұрақтар

1. 
   Өнім сапасын бақылау кезінде деректерді алу әдістері?
   
2. 
   Өнім сапасын бақылау нәтижесінде алынған деректерді өндеудін статистикалық әдістері?
   
3. 
   Гистограммалар, гистограмалар түрі? Гистограммаларды құру тәртібі?
   

1953 жылы Токио университетінің профессоры Каору Исикава бір зауытта сапа мәселесін талқылай отырып, инженерлердің пікірлерін диаграмма нысанында көрсетті. Осы кезде мұндай көзқарас алғашқы рет енгізілді деп саналады. Бірақ бұдан ертерек прфессор Исикаваның қызметкерлері осы әдіспен өздерінің ғылыми-зерттеу жұмысында факторларды реттеу үшін пайдаланатын. Диаграмманы тәжірибеде қолдана бастағанда, ол пайдалығын көрсетті және Жапонияның көптеген компанияларында кең тарады. Ол сапаны бақылау саласындағы терминологияға Жапонияның өнеркәсіптік стандартына (JIS) енгізілген болатын. Осы стандартқа сәйкес себептер және нәтижелер диаграммасы – сапа көрсеткіші және оған әсер ететін факторлар арасындағы қатынасты көрсететін диаграмма. Қазіргі күнде бұл диаграмма тек қана өнімнің сапасына ғана емес, сондай-ақ, басқа салаларда пайдалынады.

Себептер және нәтижелер диаграммаларды басқадай «балық қаңқасы» диаграммасы деп аталады, себебі ол балық қаңқасына ұқсас. Кейде оны «ағаш» немесе «өзен .....» деп атайды.

Сапа көрсеткішін анықтаныз.

Сапаның бір көрсеткішін таңдап алып оны таза қағаздың оң жағынан ортасында жазыныз. Солға қарай түзу сызық (қаңқа) жүргізініз, ал жазылған көрсеткішті тікбұрышқа орналастырыныз. Одан кейін сапа көрсеткішіне ықпал ететін басты себептерді жазыныз, оларды тікбұрыштарға орналастырыныз және «қанқамен» «қаңқанын ірі сүйектер» түрінде қосыныз.

Басты себептерге (ірі сүйектер) ықпал ететін екінші кезекті себептерді жазып, оларды «ірі сүйектерге» қосылатын «орташа сүйектер» түрінде орналастырыныз. Екінші кезекті себептерге әсер ететін үшінші кезекті себептерді себептерді жазып, оларды «орташа сүйектерге» қосылатын «ұсақ сүйектер» түрінде орналастырыныз.

Факторларды олардың маңыздылығы бойынша ранжирлеп сапа көрсеткіштеріне ең көп ықпал ететін ерекше маңызды болатын факторларды көрсетініз.

Бар қажетті ақпаратты жазып алыныз.

Бұл рәсімді тәжірибеде қолданғада қиыншылықтар болуы мүмкін. Сондықтан проблеманы «өзгерушілік» көзқарасынан қарастырған жөн. Мысалы, «ірі сүйектер» туралы ойлағанда, сапа көрсеткішіндегі өзгерістер туралы талқыланыз. Егер деректер өзгерістер бар екендігін көрсетсе, ол неге болады деп ойлап көрініз. Нәтижені өзгеруі факторлардың өзгерістерімен негізделуі мүмкін.

Себептер және нәтижелер диаграммасын нақты ақауға құру кезінде аптаның әрбір күнінде жіберілетін ақаулар саны әр түрлі болуын байқауға болады. Егер ақаулар дүйсенбі күні жиі жиберілетін болса келесі сұрақтарды қоюға болады: «Неге ақаулар аптаны басқа күндеріне қарағанда дүйсенбі күні жиі жіберіледі?»; «Олар неге пайда болады?». Бұл жағдай дүйсенбі күнін басқа күндерінен ерекшелендіретін факторларды қарастыруың талап етеді, ол нәтижесінде ақаудың себебін табуға әкеледі.

Сапа көрсеткіші және «ірі сүйектер», «ірі сүйектер» және «орташа сүйектер», «орташа сүйектер» және «ұсақ сүйектер» арасындағы қатынастарын зерттеудің әрбір кезеңдерінде ойлап талқылаудың осы әдісі қолдана отырып логикалық жолымен пайдалы себептер және нәтижелер диаграммасын құруға болады.

Диаграманы құрып болғаннан кейін, келесі кезең – оларды маңыздылығы бойынша үлестіру. Диаграммаға енгізілген барлық факторлар сапа көрсеткішіне міндетті түрде күшті ықпал етпеуіде мүмкін. Ең көп ықпал ететін факторларды ғана белгіленіз.

Диаграммада барлық қажетті ақпаратты көрсетініз: онын аталуы, өнімнің, процестін немесе процестер тобының аталуы, процесте қатысушылар атаулары, күнін және т.б.

Сапаның қандай көрсеткішін зерттейтінізді анықтаныз.

Осы көрсеткішке мүмкін ықпал (әсер) ететін себептердің көбірек санын табып алыныз.

Себебтер арасындағы қатынастарды қарастырыныз және оның элементтерін себеп-нәтиже қатынастар негізінде сапа көрсеткішімен байланыстыра отырып диаграмманы құрыныз.

Әрбір фактордың маңыздылығың белгіленіз және сіздің ойыныз бойынша сапа көрсеткішіне ен көоп әсер ететін негізгі факторларды көрсетініз.

Барлық қажетті ақпаратты жазып алыныз.

Мұндай көзқарас себептердің ең көп мүмкін болатын санын іздеу және оларды жүйелендіруімен сипатталады.

Себептерді іздеу үшін, қажет болса, белсенді талқылау жүргізу қажет. Бұл жағдайда қолданылатын тиімді әдістерінің бірі АҚШ-та А.Ф. Осборн ойлап тапқан «ми шабуылы».

Себептер және нәтижелер диаграммасын құру кезінде себептерді келесі кезектілікте қарастырып жүйеленірген дұрыс: «ұсақ сүйектен» «орташа сүйектерге» және «орташа сүйектерден» «ірі сүйектерге».

1) Қарастырылатын проблемаға қатысты факторларды бақылау және көп адамдарды сұрау (сауал жүргізу) жолымен анықтаныз.

Диаграммада көрсетілген факторлардың барлығынан сапа көрсеткішіне ең көп ықпал ететін факторды көрсету қажет. Егер диаграмманы құру алдынад бастапқы кезеңдерінде бір фактор ескерілмей қалса, кейнгі кезеңдерде ол еске түспейді. Сондықтан диаграмма толық болу үшін диаграмманы дайындау кезенінде талқылауға көбірек адамдарды тарту қажет.

2) Сапа көрсеткішін көрсету дәлділігі өте маңызды.

Егер сапа көрсеткішін абстракты түрде берілсе, диаграмада жалпы түсініктерде негізделе отырып құрылады. Себеп-нәтиже қатынас көзқарасынан диаграмма дұрыс болса да, нақты проблеманы шешу үшін диаграмманын пайдасы болмайды.

3) Қанша көрсеткіштерді зерттеу қажет, сонша диаграмма құрыныз.

Бір бұйымның салмағындағы және өлшемдеріндегі қателіктер әртүрлі диаграммалар көмегімен талдау қажет, себебі олардың құрылымдары бұл жағдайда әртүрлі болады. Барлығын бір диаграммаға еңгізу нәтижесінде диаграмма үлкен және өте күрделі болады. Мұндай диаграмма бойынша шешімдер қабылдау процесі қиын болады.

4) Өлшеуге болатын сапа көрсеткіштерің және факторларды таңданыз.

Диаграмманы құрғаннан кейін объективті деректер көмегімен себеп-нәтиже қатынастардың күшін бағалау керек. Бұл мүмкін болу үшін сапа көрсеткіші де, оған ықпал ететін факторларда өлшенетін болу керек.

5) Шаралар қабылдау керек факторларды таңдап алыныз.

Егер табылған себеп бойынша ешқандай іс-шаралар қабылдауға мүмкіншілік болмаса, проблема шешілмейді. Жетілдіру процесі тиімді болу үшін, себептерді бағынынқы себептерге бөлу керек.
Диаграмманы пайдалану бойынша кеңестер

1) Әрбір себептің маңыздылығын объективті мәндер немесе деректер негізінде белгіленіз.

Факторларды өз тәжірибе немесе білім көмегімен талдау маңызды, бірақ олардың маңыздылығың субъективті түсініктер негізінде белгілеу қауіпті. Факторлардың маңыздылығың деректер көмегімен объективті белгілеу - ғылыми және логикалық амал.

2) Себептер және нәтижеле диаграммасын қолданған кезде тұрақты түрде жетілдіріп отыруға ұмтылыныз.

Диаграманы пайдалану тексеру, жою, жетілдіруді талап ететін элементтерді және қосу керек элементерді табуға жәрдем етеді. Диаграмманы жетілдіру проблемаларды шешуге мүмкіншілік береді, сондай ақ өзініздің біліктілігінізді және технология бойынша білімінізді арттырады.
Бақылау сұрақтар

1. 
   Себептер және нәтижелер диаграммалары?
   
2. 
   Себептер және нәтижелер диаграммаларын құру тәртібі
   

1. Г.В.Дружинин Методы оценки и прогнозирования качества. – М.: Радио и связь, 1982. – 160 с.

2. В.Н.Романов. Прогнозирование развития метрологии. – М.: Изд-во стандартов, 1989. – 176 с.

3. Азгальдов Г.Г. Теория и практика оценки качества товаров. – М.: Экономика, 1989. – 256 с.

4. Гличев А.В. и др. Прикладные вопросы квалиметрии. – М.: Изд-во стандартов, 1985. – 190 с.

5. Федюкин З.К., Дурнев В.Д., Лебедев В.Г. Методы оценки и управление качеством промышленной продукции: Учебник. – М.: Филинъ, 2000.-328 с.

1. Огвоздин В.Ю. Управление качеством. Основы теории и практики: Учебное пособие. – М.: Дело и сервис, 1999. – 160 с.

2. Осипов Б.В., Мировская Е.А. Математические методы и ЭВМ в стандартизации и управлении качеством. – М.: Изд-во стандартов, 1990. – 168 с.

3. Солод Г.И. Основы квалиметрии: Учебное пособие. – М.:Изд-во МГИ, 1991. – 84 с.