05В011000 «Физика» мамандығы бойынша оқитын 3 курс студенттеріне арналған

Газ разрядты лампы дегеніміз не?

Балласт реостаттың қызметі қандай?

Солғын разрядтың доғалық разрядка ауысу шарты кандай?

Не себепті газ разрядты прибордын электр өрісінде оң, иондардың жылдамдығы электрондардың жылдамдығымен салыстырғанда өте аз?

Металдағы, вакуумдағы, плазмадағы өткізгіштік электрондар арасындағы принципиальды айырмашылық қандай?

Кері жағу дегеніміз не?

Вакуумдық триод пен тиратрондағы тордың функцияларының айырмашылығы неде?

Жұмыс кезінде иондық приборларда газ неге жарқырайды?

Катодтық кемудің шағын аймағында не себепті өрістің кернеулілігі күшті болады?

Әлемде плазманың таралуына мысалдар келтіріңіздер.

Газдағы электр разряды Ом заңына бағына ма?

Кондукторына жанып тұрған шырпыны жақындатқанда электроскоп не себепті разрядталады?

Сутегін иондау үшін электрон қандай орташа жылдамдык алуы керек?

Сынап атомын иондауға қабілетті электрондық ең аз жылдамдығы қандай?

Ксенонның иондану энергиясы 12,1 эв. Кернеулігі 100 в/м

Лорентц күші дегеніміз не?

Кернеулік сызығына перпендикуляр бағытта ұшып, электрон біртекті электр өрісіне кірді. Электрон өрісте қандай траектория сызады?

Қернеулік векторымен доғал бұрыш жасап ұщып, электрон электр өрісіне кірді. Электронный өрістегі траекториясы қандай? Өрістен ұшып шыққандағы траекториясы ше?

Зарядталған бөлшектің біртекті магнит өрісінде тұйық шеңбер бойымен қозғалу шарты кандай?

Протон біртекті магнит өрісінде бұранда сызық бойымен козғалады. Оның бастапқы жылдамдығы Кернеулігі 1 в/м өрістегі электронғa кандай күш әсер етеді? Электронға қандай үдеу беріледі?

Вакуумдағы электр өрісі электрон ұшып өтетін тесігі бар параллель екі металл пластинка арқылы жасалады (45-сурет).

Электронға А, Б, В аймақтарында қандай өpic (үдетуші және баяулатушы) әсер етеді?

Пластинкалар арасындағы өрістің кернеулігі қандай? Ток көзі кысқыштарындағы кернеу 10в, пластинкалардын ара қашықтығы 0,1 м.

Электрон жылдамдық бағытын кері өзгерткенше қанша жол жүреді? Электронның бастапқы жылдамдығы (бірінші пластинканың тесігінен өту кезіндегі) 106 м/сек.

Электрон тепе-тең күйде болу үшін, электр өрісі кернеулігінің бағыты және шамасы қандай болу керек?

Электрон 25в потенциалдар айырымын жүріп өтті. Егер оның бастапқы жылдамдығы ноль болса, онда оның ақырғы жылдамдығы қандай? Осы жылдамдықты екі есе арттыру үшін потенциалдар айырымы қандай болуы керек?

Бастапқы жылдамдығы жоқ альфа-бөлшек потенциалдар айырымы 100в электр өрісін жүріп өтті. Онын ақырғы жылдамдығы қандай (46-сурет)?

Бөлшектің салмағынан оған өрістің әсер ететін күші неше есе артық? Бөлшек 0,01 м жолды қанша уақытта жүріп өтеді?

Протон біртекті электр өрісіне 10 км/сек бастапқы жылдамдықпен, кернеулік векторына 60° бұрыш жасай ұшып кірді (47-сурет). Өрістің кернеулігі Е = 1 в/м. Протонның 0,0001 секундтан кейінгі жылдамдығын және қозғалыс бағытын табыңыздар. Протон қандай үдеу алады? Ол қандай траекториямен қозғалады?

Индукциясы 0,01 тл магнит өрісінде электрон радиусы 0,5 см шеңбер бойымен қозғалады. Оның сызықтық және бұрыштық жылдамдығы қандай?

Электрон біртекті магнит өрісіне индукция сызығына перпендикуляр бағытта 107 м/сек бастапқы жылдамдықпен ұшып кіреді. Оған магнит өрісі қандай күшпен әсер етеді? Ол қандай траекториямен қозғалады?

Электрон потенциалдар айырымы 900 в электр өрісінен магнит өрісіне өтіп, онда радиусы 0,01м шеңбер бойымен қозғалды. Өрістің магнит индукциясы векторьның мәні қандай?

Индукциясы 0,2 тл біртекті магнит өрісіне электрон индукция сызығымен 30° бұрыш жасай, 1760 км/сек бастапқы жылдамдықпен ұшып кірді. Электрондық магнит өрісінде сызатын спиралінің радиусын және адымын табьңыздар.

Қазіргі кезде электрондық өнеркәсіп техникалык мәліметтері, конструкциясы, үлкен-кішілігі, атқаратын қызметі жағынан бір-бірінен айырмашылығы көп сан түрлі электрондық, иондық, шала өткізгіштік приборлар шығарады. Олардың қай-қайсысының болса да жұмысының негізіне, алдыңғы тарауда қарастырылып кеткен физикалық процестер мен құбылыстар алынады. Енді төменде солардың ең мол таралған түрлерімен, олардың қайсыбірінің техникада және ғылымда қолданылуымен жүйелі түрде танысайық.

1. Екі электродты электрондық лампы

Екі электродты электрондық лампыны (диодты) алғаш 1904 жылы ойлап тауып, осьндай лампы конструкциялаған, ағылшын ғалымы Дж. Флеминг болды. Ал енді конструкциясы одан әлдеқайда жетілдірілген отандық радиолампылар жасап шығаруда орыс ғалымы профессор М.А. Бонч-Бруевичтің (1888—1940) еңбегі аса зор. Бүл тамаша ғалым радиотехниканы дамытуда аса зор роль атқарған Нижегород радиолабораториясын басқарды. Жаңа туып келе жатқан радиомен хабар таратудың тамаша мүмкіндігін көрегендікпен көре білген В. И. Ленин Нижегород лабораториясының жүмысына бағыт сілтеп, оның жұмысын үнемі қадағалап отырды. В. И. Ленин 1920 жылы 5 февральда М. А. Бонч-Бруевичке жазған белгілі хатында «Қағазды, «жол

алыстығы» дегенді білмейтін Сіз жасап жатқан газет ұлы іс болмақшы. Осы және Сіздің баска да жұмыстарыңызға көмек көрсетуге уәде етемін» - деген болатын.

Вакуум диод шыны немесе металл баллоннан тұрады, оның ішінде екі электрод бар - анод және катод (48-сурет). Баллоннан ауа сорылып алынады, онда қалдық ауаның қысымы 10^-6 – 10^-7 тордан аспайды. Ауаны мұндай аса сирету қажет болатыны біріншіден, ауаның молекуласы электрондардың катод пен анод арасында орын ауыстыруын қиындатады, ал ауадағы оттегінің қалдығы қызатын қыл сымды тотықтырып, оны тез күйдіріп жіберуі мүмкін, екіншіден, электрондардың катодтан шығу жұмысын өте нашарлатып жібереді. Сонымен бірге электрондар мен газ бөлшектерінің соқтығысуы нәтижесінде оң иондар пайда болады да, олар катодты атқылап, оның активтендіруші қабатын бұзады.

Лампының вакуумын жақсарту максатымен оны жасаған кезде, балон ішіне химиялық жұтқыш геттер (барий, магний немесе олардың қосындысын) енгізеді. Лампының электродтарын айнымалы магнит өрісінде құйынды токпен қыздырады, сонда геттер буланады да, баллон қабырғасына айна сияқты жарқыраған (магний) немесе күйе тәріздес күңгірттенген дақ (барий) жабысады.

Бұл қабат ауа қалдықтары мен лампы жанған кездегі электродтардан бөлінетін газды жұтады.

Лампыны электр жүйесіне қосу қызметін контактілік сирақтар (штырьлар) атқарады, олар арқылы лампы лампылық панельге орнатылады (49-сурет). Лампылардың дұрыс орнатылғанын арнаулы кілтпен немесе штырьлардың симметриялы орналаспауынан біледі. Цокольсіз де және штырьсыз да лампылар болады (50-сурет). Штырьсыз лампы-лар жоғары және аса жоғары жиілікті тербелістер жағдайында қолданылады.

Электрондық приборлар жайындағы анықтама-

аралықтарда (справочниктерде) лампы злектродтарының қайсысының қай штырьға немесе қай шығысқа қосылғанын көрсететін лампы цокольдемелері келтіріледі.

Екі электродты лампылар айнымалы токты түзету үшін қолданылады, өйткені олардың вентильдік қасиеттері бар. Вентиль деп электр тогын тек бір бағытта өткізетін (анодтан катодқа қарай) приборды айтады.

Лампыны айнымалы ток тізбегіне қосқанда (51-сурет) жүктік резистор (Яж) арқылы тек оң жарты периодты ток қана өтеді. Бүл ток бағыты жағынан тұрақты да, шама жағынан айнымалы, сондықтан оны толықсыма ток деп атайды.

Түзеткіш диодтар кенотрондар деп аталады. Аса қуатты кенотрондарда жанама қыздырылатын оксидті катодтармен қоса, жуан қыл сымды тура қыздыру катоды (жылулық инерцияны арттыру үшін) пайдаланылады.

Радиоаппаратураларда жоғары жиілікті токтарды түзету үшін қолданылатын лампыларды детекторлық деп атайды. Олар шағын қуатты болады.

Диод өзінің параметрлерімен сипатталады. Ол кыздыру кернеуі, қыздыру тогы, рұқсат етілетін кері кернеуі (лампы изоляциясы әлі де бұзылмаған жағдайдағы), анодта шашырау қуаты, диодтың ішкі кедергісі, рұқсат етілетін анодтық максимал ток және характеристиканың тіктігі, міне, осының бәрі диод лампының параметрлері.

Электрондармен атқылағанда анод қызарып қатты қызады. Бұл кезде анодтан газ бөлініп шығады да, вакуум нашарлайды, ал ток тым көп болған жағдай-да, анод балқып та кетуі мүмкін. Сондықтан анодтың әрбір типі үшін рұқсат етілетін қуаттың тағайындалған шамасы (шашырату қуаты) бар, онда анод бұзылмай-ақ қабылдаған жылулық энергиясын шығарып үлгіреді. Анодтағы рұқсат етілетін шашырату қуаты оның материалына және анодтың ауданына байланысты. Мысалы, ақ никельден жасалған анод үшін ол 0,5-4,5 вт/см², қара никель үшін 2,3-6,2 вт/см², молибден үшін 4-6 вт/см², тантал үшін 7-9 вт/см², мыс (сумен суытылатындарында) 25-30 вт/см².

Анодтан жылуды жақсы әкету үшін оның беттік ауданын арттырады (қырлы етіп жасайды), қара түр береді, ал қуатты диодтарда - танталды, мысты және графит анодтыларда - арнаулы ағып өтпелі ауамен немесе сумен суыту қолданылады. Сумен суытылатын бірінші қуатты лампыны совет ғалымы М. А. Бонч-Бруевич 1919-192 1 жылдарында жасап шығарған.

Диодтың және оның жұмысын сипаттаушы маңызды параметрлер - характеристиканың тіктігі меншікті кедергі болып саналады.

Диодтың ішкі кедергісі деп (айнымалы ток үшін) анодтық кернеудің өсімшесінің анодтық ток өсімшесіне қатынасын (қыздыру кернеуі өзгермеген жағдайда) айтады:

R=U/I (иқ = const болғанда) (29)

Ішкі кедергіні диодтың вольт-амперлік характеристикасы бойынша (оның түзу сызықты бөлігіндегі мәні бойынша) табуға болады (52-сурет).

Диодтың ішкі кедергісіне не кері шама характеристиканың тіктігі деп аталады, яғни:

S=1/R

Диодтардың ішкі кедергісі жүздеген омнан бірнеше мыңдаған ом жетеді.

Мысалы:

2. Газотрон

Газотрон - бұл газ разрядты екі электродты лампы. Прибор аноды және қыздырылатың катоды бар шыны баллоннан тұрады. Бұл сынап буымен немесе инертті газбен толтырылады. Газотрондарда оксидті қабыршақпен қапталған тура және жанама қыздыру катодтары қолданылады. Анод никельден, юлаттан, графиттен жасалады.

53-суретте төмен вольтті екі электродты аргонмен толтырылған ВГ-176 газотроны диодты лампы деп атайды.

Газотронның вентильдік қасиеті бар. Онда ток анодтан катодқа қарай ғана өтеді (аздаған кері токты практикада есептемесе де болады).

Мұнда да, қалыпты диод сияқты, қызған катод электрон шығарады, ал олардың он зарядталған анодқа қарай ұшатыны белгілі. Анодтық кернеуді жағу кернеуі деп аталатын кернеуге шейін арттырғаңда газдың иондануы басталады да, доғалық разряд пайда болады, иондану кезінде пайда болған злектрондар да анодқа қарай ұшады.

54-суретте айнымалы ток тізбегіне қосылған газотронның тогы мен кернеу шамасын көрсететін график берілген. Оң жарты период кезінде анодтық кернеу жағукернеуі мәніне дейін өседі, ал одан кейін кенет төмендеп, ток көзінің кеміп бара жатқан кернеуі өшу кернеуіне жеткенше, өзгеріссіз қалады.

Анодтық ток жағу кезінде кенет пайда болады да (аздаған электрондық ток ескерілмейді), доғалық разряд өшкен кезде тоқтайды.

Теріс жарты периодта анодтық тізбекке ток өтпеуі керек. Алайда, анодтық кернеудің таңбасы өзген жағдайда лампы баллонында әлі де болса электрондар мен иондар саны өте көп те, олар бірден рекомбинацияланып үлгірмейді. Электрон бұл кезде анодтан тебіледі де, оң зарядталған катодқа қарай, ал он, иондар теріс зарядталған анодқа қарай қозғалады, алғашқы кезде аздаған кері ток жүреді де, кейін нольге дейін тез кемиді.

Газотронда кернеудің кемуі одан өтетін токтың шамасына байланысты емес және иондану басталар кездегі кернеуге тең болады.

Газотрондардың типтеріне қарай бұл кернеу 12- 18 в болады. Прибордың ішкі кедергісі аз, сондықтан ол күшті токты түзете алады. Газотрондардың пайдалы әсер коэффициенттері өте жоғары, ол 90%-тен астам болады.

Сынапты газотрондарды эксплуатациялау кезінде мынадай ережелерді сақтау керек:

а) Жұмыс температурасы төмендеп кетпеуі керек, өйткені ол кезде сынап буының тығыздығы азаяды; осы себептен лампының ішкі кедергісі өседі, өрістің кернеулігі артады, иондар зор жылдамдық алады да, катодты атқылап, оны бұзады.

ә) Катодтың аса қызып кетуіне жол бермеу керек. Ол аса қызып кетсе, активті қабат буланады да, эмиссия кемуіне әкеп соғады.

б) Катодты жеткілікті қыздырмау да қауіпті. Ол жеткілікті қыздырылмаса, эмиссия тогы, плазмадағы зарядтарды тасушылардың концентрациясы азаяды, прибордың ішкі кедергісі артады, мұның өзі анодтық кернеудің артуына әкеп соғады, газдың оң иондары қосымша үдеу алып, катодты интенсивті атқылап оны бұзады.

в) Газотронды түзеткішпен жұмыс істегенде мыналарды ескерген жөн: ең алдымен қыздыру кернеуін қосады да, катод қызғаннан кейін ғана анодтық кернеу береді. Бұл ережені сақтамағанда, катод жеткілікті қызбауы мүмкін.

Егер анодқа тез өсетін анодтық теріс кернеу беретін болсақ, онда анодқа қарай қозғалған оң зарядталған иондар жеткілікті мелшерде кинетикалық энергия алып, анодты атқылайды да, одан электрондарды жұлып шығара бастайды. Бұл электрондар анод пен катод арасындағы газды иондайды. Анодтың теріс потенциал кезіндегі доғалық разрядының пайда болуын кері жағу деп атайды. Мұндайда лампы айнымалы токты түзетпейді және оның істен шығуы мүмкін.

Газотрондардың әрбір типтерінің паспорттарында оларға рұқсат етілетін кері кернеудің шамасы көрсетіледі. Газотрондардың маркирленуіне мысалдар келтірейік: ГГ1-0,5/5 - газбен толтырылған газотрон, түзетілген ток 0,5 а-ге дейін, рұқсат етілетін кері кернеуі 5 киловольт ГР1-0,25/1,5 - «Р» әрпі сынаппен толтырылғанын білдіреді, басқа цифрлары мен әріптері мысалдағы мәндерді білдіреді.

Қазіргі кезде газотрондарды көбіне бір анодты етіп жасайды және оларға сынап буының орнына инертті газдардың қоспасын, мысалы, ксенон мен криптон қолданылады, ал мұндай газотрондар көбіне жоғары вольтты түзеткіштерде пайдаланылады.

Газотрондардың кенотрондарға қарағанда мынадай артықшылықтары бар: ішкі кедергісі аз болғандықтан, шығыны да аз болады, лампыдағы кернеудін кемуі аз, тіпті оның анодтың ток шамасына тәуелсіз дерліктей болатындығы, габариті кіші болса да, түзе-тілген тогының шамасы көп болады.

Алайда, ғазотронның мынадай кемшіліктері де бар: катодтың аса қызуға және әсіресе жете қызбауға өте сезімталдығы, анодтық кернеуді қосар алдында бірнеше минут бойы катодты қыздыру тогымен алдын ала қыздырып алу қажет болатындығы.

3. Неондық лампы

Неондық лампы суық катодты газ разрядтық прибор (солғын разряд лампысы) болып табылады. Неонмен толтырылған шыны баллонда (55-сурет) екі электрод (қуыс цилиндрлер, дискілер, цилиндр және стержень түрінде) болады. Ол электродтар молибденнен, цирконийден, сондай-ақ цезий немесе барий қапталған активтендіруші қабаты бар никельден жасалады. Жағу кернеуі лампылардың типтеріне қарай 30 в-тан 180 в-ка дейін же теді.

Неондық лампылар кернеу индикаторлары ретінде және генераторлар схемаларында пайдаланылады.

Ток тұрақты болғанда газдың қызыл сәулесі теріс электрод, ал айнымалы ток кезінде газ екі электрод жанында да жарқырайды. Сонымен бірге неондық лампылар автоматика схемаларында және аз қуатты ток көзінің кернеуін стабильдеу тұрақтандыру үшін қолданылады.

Неондық лампылар атқаратын қызметіне қарай маркирленеді: СН-сигналдық неондық лампы, МН - миниатюр, ФН - фазалық, УВН - көрсеткіш. Мысалдар: СН-2, МН-4, УВ

4. Шала өткізгішті диодтар

Қазіргі кезде кремний, германий диодтары, селен вентильдері кеңінен қолданылады. Жалпы шала өткізгішті диодтар нүктелік және жазық болып келеді.

Жазық диодтар электрондық-кемтік ауысуда үлкен ауданды камтиды, сондықтан олар күшті токты түзете алады. Сумен суытылатын диодтар да болады, олар бірнеше жүз ампер токты түзете алады.

56-суретте жазық диодтың құрылысы көрсетілген. Онда металл корпус ішінде электронды өткізгіштікті германий кристалы бар. Оған индий балқытылып құйылған, ол германийге кірігіп, шала өткізгіштің кемтіктік типінің аймағын жасайды.

Жазық диодтардың әжептәуір электрод аралық сыйымдылығы болады, сондықтан оларды жоғары шала өткізгіш деп атайды

Жиілік кезіндегі жұмысқа қолдану: 2 -болат контакт шектелген. Нүктелік диодта шала 5 -шығатын ұштары өткізгіштің жұмыстық ауданы шағын, ал меншікті сыйымдылығы мардымсыз, сол себепті де олар жоғары жиілікте жұмыс істей алады.

Нүктелік диодта (57-сурет) үшкірленген вольфрам сым электронды типті германий немесе кремний плас-тинкасына тиіп тұрады. Приборды жигнактағаннан кейін оны формалайды, яғни аз уақыт күшті ток жі-береді. Сонда шала өткізгіш атомдарынан электрон-дар бөлініп шығады және нүктелік контакт жанынан кемтіктерге бай аймак, пайда болады.

Кремнийлі диодтар, германийлі диодтарға кара-ранда, аса жоғары температураларда жұмыс істейді (таблицаны қарацыздар), алайда таза кремний алу қиын.

103. ГОСТ 10862-64 бойынша, шала өткізгішті диодтар былай маркирленеді: бірінші элемент - әріп немесе цифр қандай материал екенін көрсетеді (Г немесе 1 - германий, К немесе 2 - кремний, А немесе 3 - галий. арсениді); екінші элемент - Д әрпі - диод, белгілеудің үшінші элементі - сан прибордың атқаратын қызметін және оның электрлік қасиетін көрсетеді (мысалы, 301-ден 399-ға дейінгі сандармен төмен жиілікті қуатты диодтар белгіленеді).

Қайсыбір шала өткізгіштік приборлар ескі маркирленуін сақтаған, мысалы, Д7А, Д9Ж, Д1Г т. т.

Түзеткіш тетіктерде селенді вентиль кеңінен қолданылады. Мұндай вентильдер селеннің жұқа қабатымен қапталған болат немесе алюминий негізден тұрады (58-сурет). Селеннің үстіне катодтық қорытпа (қалаиы, кобальт және висмут қоспасы) қондырыл.ады. Селен мен катодтык қорытпаның бөліну шекарасындағы негізгі заряд тасушылардың диффузиялануы нәтижесінде электрондық - кемтіктік ауысу пайда болады. Вентильдің негізі - анод, ал катодтық қорытпа - катод болып табылады.

Шала өткізгіштік диодта айнымалы ток тізбегінде р-п ауысудың кері кернеу кезінде негізгі «сорылуы» кері салдарынан ліктей болуы мүмкін (59-сурет) кері ток импульсы аз, оны электрондық лампылармен салыстырғанда шала өткізгіштік приборлардың бір артықшылығы:

шағындығы, қыздыру ток көзшің жоқтығы, үнемділігі, п.э.к. жоғарылығы, коректендіруші ток көзі кернеуінің төмендігі. Бұлардың кемшіліктері деп мыналарды айтуға болады: жұмыс сапасының темпе-ратураға тәуелділігі, тіпті бір прибордың езінің параметрлерінің турліше болып келуі, кері ток бола-тыны, электродтар аралық сыйымдылықтың (жазық диодтарда) елеулі болуы.

Шала өткізгіштік диодтардың негізгі параметрлері: түзетілген максимал ток, руқсат етілетін максимал кернеу, жұмыстық температура, жұмыстық жиілік, меншікті сыйымдылықтың шамасы. Параметрлердің кейбіреуі мына таблицада келтірілген (салыстыру үшін)

5. Түзеткіштер

Біз кенотронның, газотронның, шала өткізгіш-тік диодтьщ түзеткіштік әрекетімен таныстық. Міне, бұл приборлардың барлығы да электр схемаларында көбіне бір ғана жалпы шартты белгімен белгіленеді (60-су-рет). Сонымен бірге идеал түзеткіш элемент (вентиль) токты текбірға-на бағытта - анодтаи катодқақарай өткізеді, ал кері ток нольге тең деп есептелінеді.

Қарапайым түзеткіштің схемасы 61-суретте көрсетілген. Күштік трансформат кернеуді керекті шамаға дейін алдынала жоғарылату немесе төмендету қызметін атқарады. Яж- жүктік резистор (ток қабылдағыш), В - вентиль. Вентильдің бір жақты өткізгіштігі арқасында резистор (Rx) арқылы ток тек бір жарты периодта ғана өтеді.

Сондықтан түзеткіш бір жарты периодты деп аталады. Мұндай түзеткіш арқылы алынған ток толықсыма ток, яғни шама жағынан айнымалы, бағыт жағынан тұрақты. Ал ондай токтың тұрақты және айнымалы құраушылары бар екеніне көз жеткізу үшін мынадай тәжірибе жасаймыз: 62-суретте көрсетілгендей етіп тізбек құрастырамыз. RM резисторына тізбектей, тек тұрақты токқа ғана әсерленуші магнето-электрлік системалы амперметр, ал айнымалы ток өткізетін конденсаторға тізбектей айнымалы ток амперметрін қосамыз. Сонда екі прибор да тізбекте ток бар екенін көрсетеді. Былайша айтқанда, толықсыма ток, тұрақты құраушыдан басқа, гармоникалар деп аталатын толып жатқаң айнымалы құраушылар жиынынан тұрады. Біз тек қана бірінші гармониканы есепке аламыз, өйткені қалғандарының амплитудасы өте мардымсыз.

Түрақты қүраушыны түзетілген токтың орта мәні деп атайды (бұл кернеуге де қатысты). Толықсыма токтың орташа мәні деп онымен эквивалент түрақты токтың сондай өткізгіш арқылы уақыт бірлігі ішінде өтетін электр мөлшеріне тең шамасын айтады. Бір жарты периодты түзетуде токтың орташа мәні:

I=I/2 (31)

Мұндағы Iм - түзетілген ток амплитудасы (63-сурет). Әрбір вентиль рүқсат етілетін кері кернеумен сипатталады. Сондықтан әрбір түзеткіштің қандай ең үлкен кері кернеу шығаратынын білу аса маңызды.

63-сурет. Толықсыма токтың орташа мәні.

64-сурет. Екі жарты периодты түзеткіштіқ схемасы және түзетілген токтың графигі.


63-суреттегі схема үшін ол трансформатордың, екінші реттік обмоткасының э.қ.к. амплитудасына тең, яғни:

U=E

бар: егер, мысалы, оң жарты не теріс.

65-сурет. Екі жарты периодты түзеткіштің көпірлік схемасы арқылы диодта ток (1) вентиль арқылы өтсе, онда теріс жарты периодта ток (2) вентиль өтеді. Мұнда түзетілген токтың орташа мәні бір жарты периодты тү-зетілген токқа қарағанда екі есе артық, яғни: