1- дәріс Тақырыбы: Психофизиология пәніне кіріспе Сұрақтары: Психофизиология пәні. Жүйке жүйесінің ролі мен маңызы
жүктеу/скачать 144.64 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Жан – жаққа бағдар жасаудың жолы
| Ee – шартты тітіркену
Eine – шартсыз тітіркену N – шартты тітіркенуге бірінші жауап R – шартты жауап Осы құбылыс барлық эволюциялық дамуында байқалған. Классикалық схема шартты рефлексі келесіде ауыстырылады (сурет 2). Бірақта белгілеп кетуге болады, жаңа жауап R» бірінші жауап R шартсыз тітіркенумен ұқсаспайды, ол ақырғымен бапйланысқан, байланыс құрылыстың осы тітіркенуді жақсылап қабылдау немесе қашу дайындығын белгілеген. б) Шарттылау құбылыстарында екі аспектіні белгілеуге болады, онда жоғарыда көлсетілген негативтік үйрену формасы суреттелген, үйрену немесе қабілеттенуге бейім. Таңдану екі немесе бірнеше тітіркенудің таңдау реакциясы Иеркстің (1917) аппаратының қолдануымен пайда болған, ол жан-жануарларды психологиялық зерттеуге қолданылады, шарттылау жағдайларына жақын. Аппарат (сурет 3) камерадан тұрады, екі шетінде отсека бар, ол арнайы шығатын орталық камерамен қосылған. Отсекада екі дифференциялдық тітіркену бар. Біреуінде дәмді приманка орналастырылған, басқасында тітіркенуге арналған электрикалық тоқ қойылған немесе бос болады. Тәжірибе барысында дифференциялдық тітіркендіргіштер ауыстырылады. Осы жағдайда абсолюттік немесе шартсыздық тітіркену(тамақ, электрлік соққы) және шартты тітіркену ( жарық, дыбыс және т.б) спецификалық жауапты реакция шақыртатындарды белгілеуге болады. Ереже бойынша тамаққа жақындау кезінде оны жейді, екінші жағдай қашуда және жүгіруде. Дифференциялдық тітіркену реакциясы бір қалыпты бағытты таңдауға негізделеді. Осы бағыт «абсолюттік» тітіркенулердің орналасуына және тітірекнулерден шақырылған реакциясына тәуелді. Жан – жаққа бағдар жасаудың жолы жануарларды үйрету көбінесе барлық бақылау және эксперименттері лабиринт жағдайымен байланысқан. Қиындығы таңдау жағдайына ұқсас, онда екіге бөлінген жолда жауап таңдауы пайда болады (сурет 4). Сондай – ақ (таңдау жағдайына ұқсас, онда еіге бөліген жолда) әр пункті таңдау кезде, қашу немесе жақындау бағыты локализациямен бір қалыпты белгіленеді, ал лабиринттің спецификалық сенсорлық мінездемесін шартты мінездемеге жатқызуға болады. Тамақты шартсыз тітіркендіргіштерге жатқызуға болады, әдетте ол жеу және жақындау реакциясын белгілейді, көрсетеді,ал лабиринттің спецификалық сенсорлық мінездемесін шартты мінездемеге жатқызуға болады, ол жақындау және бағыт реакцияларын таңдайды. Осы екі типтік жағдайда – таңдау және лабиринт аппараты – реакция болады, ол қайталаған ситуацияда пайда болады және бекітіледі, оны шартсыз тітіркену (тамақ, тоқтық соққысы), шартты реакция сияқты қарастыруға болады, ол шартсыз тітіркендіргіштен (объектіге жақындау, объектіден алыстау) шақырылады. Кейбір жағдайларда жан – жануарларда жаңа реакциялар пайда болып және ақырындап бекітіледі. Осы реакцияладың формаларын шартты реакцияға жатқызуға болады. а) Осы типтің ренакциясы Миллермен және Конорскимен (1928,1934,1937) классикалық шартты рефлекстардан қарағанда, олар «шартты рефленкстің II типі» деген атағын алды. Сол жағдайда: есту тітіркенуі, мысалы: роялдық дыбысы, тітіркену арқылы жасалған қимыл белгілі сан рет көрсетіледі; иттің аяғын жұлқылаған кезде, қозғалу реакциясын шақырса, егерде осы реакция екінші тітіркенумен ериді, мысалы: тамақтан. Авторларға сәйкес жаңа типтің пайда болуы жалпы классикалық шартты рефлекстің схемасына сәйкес өтеді Ас тітіркенуі шартсыз болып орындайды, ол сілекей бөлінуін шақырады, ал есту бірлігін ( роял дыбыс) және кинетикалық (қимыл орындауы) тітіркендіргіштері сілекей реакциясында басында күрделі киын ашртты тітіркендіргіштері пайда болады. Сол кезде екінші шарттылау біріншісінң негізінде құралады: есту тітіркенуі шартты болады да, қимылды жауапты шақырады. Сол кезден бастап қимылды реакция сілекей реакциясының кеүрделі шартты тітіркендіргіштерінің бөлігі ғана болмвй, сондай-ақ тыңдау тітіркендіргіштерінің шартты реакциясы болады. Конорский мен Миллер ойынша, екінші типтің шартты ренакциясының ерекшеліктері біріншіден ол приориоцептивтік тітіркенуді шақыру керек, екіншіден шартсыз тітіркенудің тосу немесе қашу шарты болу керек. б) Скиннердің (1935,1937,1938) суреттерінің және анализдерінің ситуациясы үлкен эксперименттік зертремеге баста болған, жалпы Миллер мен Конорскийдің ситуациясына сәйкес. Оны келесі мысалмен көрсетуге болады: қамауға алынған тышқан, есігі рычагпен жабылған, тышқан рычагты басып үйренеді, егерде ол реакция тамақ алуға әсер етсе. Осы кезде Скиннерге сәйкес «операнттық» типтің рефлексті ісі болады, яғни осындай рефлекс спецификалық тітіркенумен байланыспаған. Бұл рефлекғс шартылау типі R мен мінезделікке онда тітіркену (шартсыз) жауабымен байланысқан, «респоденттік» типінің рефлексінен қарағанда, яғни спецификалық тітіркендіргішпен байланысқан және классикалық шарттылауға мінезделген немесе шарттылау типі S, онда тітіркену (шартсыз) басқа тітіркенумен шартты байланысқан. Шарттылаудың екі типтерінің негізгі айырмашылығы: операнттық шарттылау немесе шартсыз тітіркену жауапты реакцияның уақытымен сәйкес келеді, ал респондентте басқа тітіркендірілген. Классикалық типтің шарттылауы «респонденттік» тәртібінде болады. «операнттық» тәртібінде «шартты» тітіркену айталықтай болмайды.Екінші айырмашылық біріншімен байланысқан, Скиннер және тағы басқа авторлар (Хилгард, Маркис 1940) белгілеген: классикалық шарттылау жауапты реакцияға қарағанда тәуелсіз беріледі, ал операнттық шарттылау жауапты реакцияға қосылады, сол кезде ас жануарға рычагті басқандай болады. Сол байланыста шарттылау типі R операнттық тәртіпті шақырады. в) Жан – жануарларды үйрету ситуациялары Скиннердің немесе Миллердің, Конордың схемаларына келеді. 1-ден барлық ситуациялар жатады, онда жануар бір нәрсемен жұмыс істеу керек, есікті немесе жәшікті ашу (педальға басу т.б), 2-ден барлық ситуациялар қимылдар, жануарға белгісіз, үйренбеген.Үйрету феномендерінің пайда болуы және бекітілу реакциялары тез арада болған жоқ. Басқа үйрену формаға қарағанда жаңа шарттарға адаптациялану формасы болады, онда реакцияның белгілі формасы шұғыл және тез пайда болады, дұрыс адаптациясы «тез» жетеді де және оның ақырындап жақсылауы байқалмайды№ 1.Үйрету – жаңа тәжірибені меңгеру немесе жаңаға дағдылану. 2.Оқыту – белгілі бір нәтижеге жеткізетін үрдіс (процесс) Провотворовтың көз-қарасындағы анықтама бойынша үйрету яғни жануарлардың белгілі бір сыртқы әсерлерді қабылдау қабілеті: Сыртқы әсерлерді олардың арнайы конфигурацияларын «ұстап тұру» (есте сақтау) Сырттан келген ықпалды «ұстап тұру» арқылы нәтижелі жауап әрекетін қолдану Алғашқы және соңғы ықпалдарды салыстыра отырып, белгілі әрекеттерді ажыратып жаңа нәтижелерге жету. Зорина – үйретуді былайша анықтайды: үйрету – бұл жаңа тәжірибенің арқасында қалыптасатын бейімделуші өзгерістер. Ал Фабри – үйретудің негізін комплексті процестердің нәтижесі, сыртқы және ішкі тітіркендіргіштердің салыстырылуы, бағалануы ретінде қарастырады. Әрекеттерді салыстыра нәтижесін тексере отырып, қалыптасатын іс-әрекет деп қарастырады. Үйрету мен инстинктер бір-бірімен тығыз байланысты. Үйрету бұл белгілі бір құбылыс инстинктің қорытынды фазасындағы қозғалысқа ықпал ететін құбылыс және дрессировка құбылысында ең негізгісі болып табылады. Үйретудің түрлерін топтастыру (О. Меннинг, Г. Томас, Дж. Терс). Топтастырудың түрлері мынандай болып бөлінеді. І. Ассоциативсіз үйрету - (үйретудің ең қарапайым формалары) 1) үйрену немесе бейімделу 2) сенситизация ІІ. Ассоциативті үйрету: классикалық шартты белгілер(КШБ); инструменталды шартты белгілер(ИШБ). жүктеу/скачать 144.64 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|