1 -тарау ќылмыс ќїрамы
Қылмыс құрамы және қылмысты дәрежелеу
жүктеу/скачать 317.5 Kb.
|
| 1.3. Қылмыс құрамы және қылмысты дәрежелеу
Қылмысты дәрежелеу деп қылмыс жасаған адамның әрекетін немесе әрекетсіздігін қылмыстық кодекстің ерекше бөлімінің, кейбір жағдайда жалпы бөлімнің нормалары бойынша толық және кең көлемде нақты қылмыс құрамьның белгілерін анықтау болып табылады. Жасалынған қылмыстың шынайы жағдайларын дәл және толығымен анықтау - бұл қылмысты дұрыс дәрежелеудің негізгі талабы. Қылмыстық әрекетті дүрыс дәрежелеу қылмыстық құқық қағидаларын, сонымен қатар заңдылықты жүзеге асыруды қамтамасыз етеді, ал қылмысты дұрыс дәрежелемеу әділділік қағидасын бұзады, демек, кінәлінің жауаптылығы дұрыс көзделмейді. Әділділік, жазаның мақсаты тек қылмысты дұрыс дәрежелегенде ғана нәтижеге жетеді. Қылмысты дәрежелегенде қателесу ауыр зардаптарға әкеліп соғады (негізсіз ауыр жаза тағайындау, ұзақ мерзімге бас бостандықынан айыру). Мысалы, кінәлі адам өзінің жеке бас араздықтарына байланысты бір адамға жеңіл түрде дене жарақатын салды, ал оның істеген іс-әрекетін бүзақылық үшін қате дәрежелеген болсақ, онда кінәлі адамға үш жылға дейін бас бостандығынан айыруға жаза тағайындалады (ҚР ҚК 257- б. 1-ші бөлігі), ал денсаулыққа қасақана жеңіл түрде зиян келтіргені үшін (ҚР ҚК 105- б.) бір жылға дейін мерзімге түзеу жұмыстарына, не үш айға дейінгі мерзімге қамауға жазаланады. Қылмысты дұрыс дәрежелеу қылмыс жасаган адамның құқықтарының сақталуына кепілдік береді. Қылмысты дұрыс дәрежелеу дегеніміз - бүл қоғамға қауіпті іс-әрекетті қамтитын қылмыстың заңды толық қолдану және қылмысқа дұрыс қылмыстық-құқылық баға беру. Қайсібір әрекетті дұрыс дәрежелеу үшін ең алдымен кінәлінің істеген әрекетімен толық және түрлі жағынан танысуға қажетті болатын барлық шын мәніндегі жағдайларды, кінәлінің кім екенімен және қылмыс істелген уақытындағы жағдайлармен толық танысу керек, өйткені қылмысты дәрежелеудің өзі кінәлінің істеген қоғамга қауіпті әрекеттерінің сипатына, кінәлінің жеке басына, оның қылмысты істегені үшін қылмыстық жауапқа тартылып отырған әрекетінің қандай жағдайда істелуіне байланысты. Егерде қылмыстық кодекстің Ерекше белімнің қайсы тарауын болмасын зерттегенде, оның ішінде бір-біріне барлық белгілері сай келетін қоғамға қауіпті деп тапған екі қылмысты әрекетті таппайсыз. Сондықтан қылмысты дұрыс дәрежелеу үшін әрбір жеке қылмыстың белгілерін білу айрықша қажет болып табылады. Мұны білу қылмысты бір-бірінен ажыратуға, оларды бір-бірімен араластырмауға, сөйтіп қылмысты дәрежелегенде қате жібермеуге мүмкіншілік береді. Қылмыстың жеке құрамдарын зерттегенде, әрбір қылмыстың неге қарсы бағытталғанын, оның қандай мүддені бұзатындығын, кімге немесе неге зиян келтіру мүмкіндігі барлығын анықтау қажет. Сонымен қатар қылмыс құрамының барлық элементтері бойынша шынайы жағдайларды қылмыстық-қүқықтық нормалармен салыстыру керек. Жалпы ереже бойынша дәрежелеу процесі ең алдымен қылмыстың объектісі мен объективтік жағын анықтаумен басталып, субъектісі мен субъективтік жағын анықтаумен аяқталады. Барлық жағдайлар қылмыстың заңға қарастырылған қандайда болмасын қылмыс құрамының элементтері мен белгілері сәйкес келгенде ғана қылмыстық іс-әрекет дұрыс дәрежеленген деп табылады. Қылмыстық іс-әрекетті дәрежелеудің қорытындысы, қылмыстық-құқықтық нормаға сәйкес қылмыс құрамы бар деген қорытынды маңызды қылмыстық іс жүргізу құжаттарын, соның ішінде сот үкімі мен айыптау қорытындысында көрсетіледі. Оларда қылмыс жасаған тұлганы қылмыстық жауапкершілікке тартуға және жазалауға мүмкіншілік беретін, қылмыстық-құқықтық нормаларды реттейтін қылмыстық заңның баптарын дәл көрсету жолымен қылмысты дәрежелеу жүреді. Айта кететін жағдай, әрекетті дәрежелеу кезінде, анықталған қылмыс құрамының барлық белгілері көрсетілген, ҚР ҚК -тің Жалпы және негізгі бөлімдеріндегі баптар дәл көрсетілуі керек. Соның ішінде құрамның ерекше белгілері, құрам түрлері, негізгі, ауырлататын және жеңілдететін мән-жайлар, ҚР ҚК -тің Негізгі бөлімінің баптарының тармақтары көрсетілсе, онда оларды дәрежелеу барысында еске алынуы керек. Айталық, тонау адамдар тобының алдын-ала сөз байласуы бойынша жасалса, олардың істеген іс-әрекеті ҚР ҚК-нің 178-бабы 2-ші бөлімі "В" тармағымен дәрежеленуі тиіс, ал азғырушы, көмектесуші немесе үйымдастырушы болса олардың қылмыстық әрекеті ҚР ҚК -гің Жалпы бөлімінің 28-бабына сілтеме жасай отырып дәрежеленуі тиіс. Егерде пайда табу мақсатымен қасақана кісі өтіру барысында орындаушымен бірге көмектесуші болса, онда соңғысының ісгеген қылмыстық әрекеті ҚР ҚК -тің 28-бабы 5-ші бөлігі және 96-баптың 2-ші бөлігі "И" тармағымен дәрежеленуі керек. Қасақана кісі өлгіру барысында орындаушы өзінің көздеген мақсатына жете алмаса, оның әрекеті қасақана кісі өлтіруге оқталғандық болып табылады (мүндай әрекет ҚР ҚК -тің 24-бабы 3-ші бөлігі жэне 96-баптың тиісті бөлігі, тиісті тармақтары бойынша дәрежеленеді). Қылмыстық әрекетті дәрежелеудің маңызы ерекше. Қандайда болмасын қылмыстық іс-әрекетке сәйкес қылмыс құрамын анықгау дәрежелеу жолымен жүзеге асады, онда соңғысы қылмыс жасаған түлғаны қылмыстық жауаптылыққа тартуға, кінә тағу үшін, сотқа беру, жаза тағайындау, я болмаса қылмыстық жауаптылық пен жазадан босату үшін құқықтық негіз болады. Барлық жағдайларда қылмысты дұрыс дәрежелеу дегеніміз соттардың, прокурорлық, тергеу жәнеи алдын-ала анықтау органдарының жұмыстарының заңдылығын сақтау болып табылады.Қылмысты дұрыс дәрежелеу ерекше криминологиялық маңызға ие, себебі, соның негізінде қылмыстық құрылымның дұрыстығы анықталып, қылмыстың алдын - алу жэне ескерту шаралары жасалынады. Сонымен қатар ол ҚР-дағы жасалынған қылмыстардың жағдайын, деңгейін, оның динамикасын, жалпы және жекелеген қылмыстардың түрлерін дұрыс анықтауға мүмкіндік береді. жүктеу/скачать 317.5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|