1. 1Адамгершлік сананы қалыптастырудың әдістері мен механизмдері
АДАМГЕРШІЛІК САНА ЖӘНЕ АДАМГЕРШІЛІК ТӘРБИЕ
жүктеу/скачать 60.61 Kb.
|
| 2. АДАМГЕРШІЛІК САНА ЖӘНЕ АДАМГЕРШІЛІК ТӘРБИЕ
2.1 Адамгершілік сана мәселесiнiң педагогикалық – психологиялық әдебиеттерде зерттелуі «Адамға бірінші керегі – білім емес, Тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың қас жауы, ол келешекте оның өміріне апат әкеледі», – дейді Әл-Фараби. Адамгершілік сана бойынша тәрбие адам тағдырын ойлайды, болжайды, адамның рухани өмірінің көптеген негіздерін сақтайды, тәрбие алыс-жақын адамдармен, қоршаған ортамен қарым-қатынас орнатады. Ұл өсиеттерді сақтап, ұрпақтан-ұрпаққа жеткізіп отырады. Адам өмірінің материалдық жағдайы ғана емес, білім де адам өмірінің қажетті шарты болып табылады. В.Соловьев адамгершілік құндылықты: «Адамдық – бір адамның екінші адамға бере алатын нәрсесі емес, ол адамның өз тәжірибесі арқылы ғана қол жеткізе алатын ішкі күйі» деп атап көрсетеді. Тәрбие мәдениеті өмірдің өзі сияқты күрделі және көп қырлы. Еңбек тәрбиесі, патриоттық тәрбие, эстетикалық тәрбие, адамгершілік тәрбие, экологиялық тәрбие, дене тәрбиесі. Бұл тәрбиенің барлығының өзегі – адамгершілік тәрбиесі, бірақ ол жалғыз жұмыс істемейді, ол тәрбиенің осы түрлерімен, демек, тәрбиенің барлық түрлерімен, соның ішінде адамгершілік, адамгершілік мәдениеті мен қасиеттерімен бірге қалыптасады. Адамгершілік қасиеттер жеке тұлғамен анықталады және адамгершілік принциптерді құрайды. Мораль (орысша мораль) – қоғамдық өмірдің объективті заңдылықтарына сәйкес адамдар арасындағы қарым-қатынастарды реттеуге негіз болатын талаптарға жауап беретін белгілі бір моральдық шарттарды білдіретін ұғым. Халық ағарту ісінің қарқынды дамуы бүгінгі таңда мектептердегі оқу-тәрбие жұмысын жылдан-жылға дұрыс ұйымдастыруды талап етеді. Ата-бабаларымыздың сан ғасырлар бойғы ұлы тарихында жас ұрпақты тәрбиелеудің, өзіндік әдет-ғұрып, салт-дәстүрін қалыптастырудың бай тәжірибесі бар. Әдет – ми қыртысындағы физиологиялық динамикалық стереотиптің көрінісі. Олар ми қыртысының оңтайлы қозу аймақтарында ғана емес, тежелу аймақтарында да кездеседі. Міне, сондықтан да әдеттер тұлғаның жағымды қасиеттерін тәрбиелеуде ерекше маңызды. Ежелгі үнді мақалы: «Ексең – орарсың, ексең – орарсың, ексең – орарсың», – дейді. Әдет – адам мінез-құлқының негізі.Мінез-құлық әдет негізінде қалыптасады. Макаренко жақсы мінез-құлық әдеттерін қалыптастыру қажеттігін атап көрсетті . Адамгершілік сана адам күш-жігерінсіз дамытуға болады. Белгілі бір мағынада белгілерді бірнеше топқа бөлуге болады. Олар: моральдық немесе этикалық (әрқашан адал, достарына адал, үлкендерге тіл алғыш, т.б.). Мәдени мінез-құлық (сыпайылық, үлкенді сыйлау, дұрыс сөйлеу, т.б.). Гигиеналық әдеттер: (таза жүру, қол жуу, т.б.) еңбек, психикалық әдеттер. Атақты ағылшын драматургі В.Шекспир «Жақсы әдет – жақсылыққа апаратын періште» деген екен. Д.Ушинский: «Жақсы әдет – өсу үшін ақша береді, оның жемісін адам өмір бойы көреді, жаман әдет – қарыз, адам өмір бойы сол қарыздың өсуінен зардап шегеді», – дейді. Моральдық әдеттер екі қарама-қарсы күшке ие. Біреуі жақсылыққа, екіншісі жамандыққа. Адамгершілік сана – оқушылардың бойында белгілі бір мінез-құлық қасиеттерін қалыптастыруға және олардың бір-біріне, отбасына, басқа адамдарға, мемлекетке, Отанға қатынасын анықтайтын мінез-құлық нормалары мен ережелерін сіңіруге бағытталған педагогтардың мақсатты қызметі. Адамгершілік тәрбиесі кез келген қоғамда болған. Бұрынғы Кеңес Одағында адамгершілік тәрбиесі дұрыс болмады деп айта алмаймыз. Адамгершілік сана кейбір аспектілері заман талабына сай өзгереді. Өйткені, білім – әлеуметтік құбылыс. Адамгершілікті сана мемлекет қайраткерлері, ғалымдар, ұстаздар, басшылар, кейбір ізгі адамдар уағыздаған. Олар ізгілік, парасаттылық, сана, сезім, сана, әдептілік, амандық, адалдық, шыншылдық, т.б. Адамгершілік тәрбиесі мен сана – біртұтас тәрбие процесінің негізі. Адамгершілік адамгершілік, әдептілік, имандылық арқылы анықталады. Адамгершілік, әдептілік, имандылық – имандылықтың қан тамыры. Сондықтан адамгершілік тәрбиесі солардан бастау керек деп есептейміз. Мораль (латынша maralis, қазақша-салт) – қоғамдық болмыстың этикалық санасын (ізгілік, мейірімділік, әділдік, мінез-құлық, әдет-ғұрып, т.б.) көрсететін қоғамдық сананың бір түрі. Мораль – адамдардың бір-біріне және қоғамға деген жауапкершілігі мен қарым-қатынасын анықтайтын қоғамдық өмір ережелерінің, адам мінез-құлық нормаларының жиынтығы. Моральдың табиғаты экономикалық және әлеуметтік құрылыммен анықталады, өйткені оның нормалары белгілі бір топтың, әлеуметтік топтың, адамдардың мүдделерін көрсетеді. Ал қоғамда әртүрлі көзқарастар болғандықтан, мүдделер қайшы келеді, әртүрлі мораль қатар өмір сүреді [1]. Бүгінгі жағдайда бұрынғы кеңестік моральдың кейбір түрлері өзгерді. Адамгершілік өмірдің барлық саласында – еңбекте, тұрмыста, саясатта, ғылымда, отбасында, әртүрлі қарым-қатынаста адамның мінез-құлқын, іс-әрекетін, көзқарасын, санасын реттейді. Мораль этикамен байланысты. Этика – философиялық ғылым, қоғамдық сананың бір түрі, қоғамдық қатынастардың бір түрі. Этика (грек, қазақша-әдет-ғұрып, мінез-құлық) – адам өмірінің маңызды жақтарының бірі болып табылатын адамгершілік, оның пайда болуы мен дамуы, әртүрлі қоғамдық құрылымдардағы адамгершіліктің алуан түрлері мен нормалары туралы ілімдер жүйесі. Этикаға нормативтік этика (этикалық норма) және моральдық теория кіреді. Этикалық норма – жалпы ережелер немесе тыйымдар арқылы адамның ұқсас мінез-құлқын реттейтін моральдық принциптің бір түрі. «Этикалық нормалар ешкімнің жарлығымен немесе үкімет шешімімен жасалмайды, олар дәстүр мен қоғамдық пікір негізінде стихиялы түрде қалыптасады.Этикалық нормалар жалпыға бірдей, таптық сипатта болады. Әрбір азаматты саналылыққа тәрбиелеуде, адамгершілік тәрбиесінің теориясы мен тәжірибесін дамытуда этикалық нормалар мен мораль теориясының маңызы зор. Этикалық нормалар мораль теориясына негізделген мораль түрлеріне бөлінеді: ұжымдық, гуманистік, қамқорлық, белсенді мораль. Адамгершілік тәрбиесі – бұл мұғалімдердің оқушылардың бойында мінез-құлық қасиеттерін қалыптастыруға және олардың бір-біріне, отбасына, басқа адамдарға, мемлекет пен үйге қатынасын анықтайтын мінез-құлық нормалары мен ережелерін үйретуге бағытталған мақсатты іс-әрекеті. Адамгершілік тәрбиесі әр қоғамда болған. Бұрынғы Кеңес Одағы кезінде адамгершілік тәрбиесі дұрыс болмады деп айта алмаймыз. Моральдың кейбір аспектілері уақыт өте өзгереді. Өйткені, білім – әлеуметтік құбылыс. Олар мейірімді, парасатты, сезімтал, дана, байқағыш, шыншыл, шыншыл және т.б. Адамгершілік тәрбиесі – біртұтас тәрбие процесінің негізі. Адамгершілік адамгершілік, әдептілік, имандылық арқылы анықталады. Мораль, адамгершіліктің өзі: Адамгершілік сана адамгершілік мұраттарға бөлінеді. Адамгершілік тәрбиесінің түбірі – имандылық, әдептілік, имандылық. Бұл қасиеттерді баланың бойына жастайынан сіңіру керек. Бірақ мораль, этика, мораль өзгеріске ұшырайды. Сондықтан ұстаздар мен ата-аналар балаға бұл өзгерістерді дер кезінде түсіндіріп отыруы қажет. Әрбір азаматтың санасын арттырып, адамгершілік тәрбиесінің теориясы мен тәжірибесін дамытуда этикалық нормалар мен мораль теориясының маңызы зор. Этикалық нормалар мораль теориясына негізделген мораль түрлеріне жіктеледі: ұжымдық, гуманистік, қамқорлық, белсенді мораль. Кеңес заманында ұжымдық мораль бірінші орында тұрды. Енді бірінші орында белсенді, белсенді мораль тұр. Ол жеке адамның жұмыстағы және күнделікті өмірдегі іс-әрекетімен анықталады. «Менде ең болмаса өгіздей күш бар» деген қағида осыдан шығады. Моральдың екі жағы бар: мен үшін және команда үшін. Әрбір өнегелі азамат қоғам өміріне қайшы келетін келеңсіз құбылыстармен (мансапқорлық, қулық, бағынбау, зұлымдық, жемқорлық, әділетсіздік, т.б.) тікелей күресіп, келеңсіз әрекеттердің алдын алуы керек. Гуманистік мораль шынайы адамгершілік қарым-қатынасты, ынтымақтастықты, ізеттілікті, адалдықты, кішіпейілділікті, кішіпейілділікті, мейірімділікті уағыздайды. ұжымдық мораль. Моральдың бұл түрі бүгінде шағын ұйымдарда, корпорацияларда, серіктестіктерде, жеке шаруашылықтарда, т.б. орын алады. Нағыз ұжымдық моральдың ұраны – «Тамақ ішсең де, отбасыңмен бірге же» немесе «Біріміз бәріміз үшін, бәріміз біріміз үшін». Бұл қағида өзімшілдікпен, менмендікпен, өзімшілдікпен үйлеспейді, ұлттық және ұжымдық мүдделерді біріктіреді. Әрбір қоғамда барлық адамдарға ортақ ежелгі моральдық-этикалық нормалар бар. Бұл халықтың ұлттық дәстүрлері. Олар ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып, жастарға үлкен әсер етеді. Мораль адамның мінез-құлқын, санасын реттейді, қарым-қатынас мәдениетін қалыптастырады. Бірақ өмірде қиянатшылар жетерлік. әсіресе қазіргі заманда нашақорлық, жезөкшелік, алдау, бағынбау, жауыздық т.б. Мораль – қоғамдық сананың бір түрі. Ол адамдардың қарым-қатынасынан туындайды: ол моральдық немесе моральдық емес әрекетпен анықталады. Немесе оны адамгершілік, азғындық дейміз. Моральдың өзі адамгершілік санаға, адамгершілік мұраттарға бөлінеді. «Адамгершілік немесе моральдық сана адамның қарым-қатынасынан, эмоционалдық әрекетінен, мінез-құлқынан көрінеді. Адамгершілік жастайынан ата-ананың үлгі-өнегесінде, туған-туыстарының, достарының ықпалымен және мектептің тікелей қадағалауымен қалыптасады. Мысал ретінде адамдардың бір-біріне және қоғамға деген жауапкершілігі мен қарым-қатынасын айқындайтын үлгілі, мағыналы, тәрбиелік ережелерді келтіруге болады»[4]. Ол адамгершілік сезімдерден, ұяттан, ұяттан басталады. Сезім мен ар-ождан өзінің сипатын жоғалтпайды. Адамгершілік, олар әрқашан имандылыққа ұмтылады. Мұндай адамда адамгершілік идеал (идеал, мақсат) болады. Осы мақсатқа жетуге тырысады, жақсы адамға еліктейді. онымен дұрыс күресе білуі керек Адамгершілік санасы мен мінез-құлқын дамыту тек сезім, ар-ұят, ұят, ерік, жігер ғана емес, адамгершілік дағдыларды да қажет етеді. Бірінші сұраққа қорытынды. Адамгершілік сана мен тәрбиесінің түбірі – имандылық, әдептілік, имандылық. Бұл қасиеттерді баланың бойына жастайынан сіңіру керек. Бірақ мораль, этика, мораль өзгеріске ұшырайды. Сондықтан ұстаздар мен ата-аналар балаға бұл өзгерістерді дер кезінде түсіндіріп отыруы қажет. жүктеу/скачать 60.61 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|