1 Автомобиль жол құрылысының техника экономикалық негіздемесі

ПК36+25 аралығында жобаладым. Жолдың белгілері сияқты белгімелер жолдағы қозғалысты қауіпсіздандыруға жүргізушілерді хабарландырып түру үшін арналған. Белгілер ГОСТ 13508-74 және ГОСТ 23457-79 байланысты алынады. Белгілердің екі түрі болады, олар: горизонталды және вертикалды. Белгімелерге цифрлардан тұратын әр түріне өзіндік нөмірі берілген. Бірінші цифрі - группаның нөмірі (1-горизонталды немесе 2-вертикалды) екінші - группадағы нөмірі, үшіншісі - белгіменің типі. Горизонталдық белгілерге жолдағы жазулар, сызықтар, бағыттағыштар және т.б. Горизонталды белгілер бойлық және тік болуы мүмкін. Вертикалды белгілерге көпірдегі, жол өтпедегі, бордюрдағы, қоршаулардағы, белгіленген столбілердегі және т.б. жолдың элементтеріндегі болатын белгімелерін айтамыз.

Жолдың жүру бөлігінің бойындағы белгімелерінің ведомості

Кесте 7.1.3

Жол құрылыс жұмыстары белгілі бір дәрежеде адам организміне деген құрылыста қауіпті әсерді азайту басшылардың негізгі алдына қойған мақсаттарының бірі. Мұны мынадай жағдайларда нормативтік документтерді жақсы меңгеру, осы өндіріс еңбекті қорғауды жоғары дәрежеде ұйымдастыру арқылы шешуге болады.

Жұмысы барысы кезінде адамға қауіпті (жарақат алуы) және зиянды (ауру тудырады) жағдайлар болуы мүмкін.

Қауіпті және зиянды өндірістік факторлар 4 топқа бөлінеді: физикалық, химиялық, биологиялық және технологиялық.

Қауіпті физикалық факторға мыналар жатады: әр түрлі жүктерді жоғары көтеріп араластыратын құрылғылар, жан-жағы қоршалмаған, ашық жылжымалы қондырғылар, тасымалдаушы механизмдер, айналдыратын және араластыратын қондырғылар, жоғары температура.

Химиялық қауіпті және зиянды өндірістік факторлар адам организміне ететін әсеріне қарай мынадай түрлерге бөлінеді: улану, жаралану, сепсибилизирлі (аллергиялық аурулар), концерогенді (ісік ауруларын тудыратын), мутогенді (жыныс клеткаларына әсері). Бұл топқа түрлі газ бен булар, бензол мен толуолдың көмір оттегі, улы шаң-тозаңдар.

Биологиялық қауіпті және зиянды өндірістік факторға мыналар жатады: микроорганизмдер (бактерия, вирус) және микроорганизмдер (өсімдік және жануарлар) бұлардың әсерімен жарақат және аурулар пайда болуы мүмкін.

Психологиялық қауіпті және зиянды факторларға мыналар жатады: нервнопсихологилық ауырлық (нервке күш түсу), есту және көру мүшелерінің шаршауы.

Жол құрылыс алаңының микроклиматты түрлі

температуралар жиынтығы бойынша анықталады: ауаның

ылғалдылығы, ауа қозғалуы, ортаның температурасы және жылудың таралуы. Микроклимат өлшемдері адам организмінің жылу алмасуы, жұмысқа қабілеттілігі, денсаулығы бойынша анықталады. Жұмыс орындағы температура ортадағы бистеорологилық жағдайды анықтайтын негізгі факторлардың бірі болып табылады. Жоғарғы температурада жұмыс істеу адам организміне кері әсер етеді. Жоғары температурада жұмыс істеген кезде адам денесінен көп мөлшерде тер бөлініп шығарады, бұл организмді құрғатып жібереді, жүрек қан тамырларының жұмысын нашарлатады, тыныс алуы жетіспейді, басқа органдар мен системаларға да кері әсер етеді.

Жоғары температураның адам организміне ұзақ уақыт бойы әсері, әсіресе жоғары ылғалдықтағы әсері адам организмінде жылулық көп мөлшерде жиналуына әкеліп соғады. Сонымен қатар өте төмен температурада жұмыс істеу де адам организміне кері әсер етеді, қолмен аяқты, бетті үсітеді, организмдегі зат алмасу процесін бұзады. Ұзақ уақыт жұмыс істеу белгілі бір ауруға әкеліп соғады.

Жол құрылыс алаңындағы шу және оның адам организміне әсері.

Жол қүүрылыс алаңында шудың ұзақ уақыт бойында әсер етуі шу ауруына әкеліп соғады.

Шу - гигиеналық фактор ретінде дыбыстар жиынтығы, адам орпганизміне жағымсыз әсер етіп және оның жұмыс істеуге , демалуына мүмкіндік бермейді.

Физикалық түрғыдан кең таралған толқын. тәрізді қозғалмалы орта (газды, сүйық, қатты). Әрбір қозғалғыш дене шудың көзі болып табылады. Уақыттың сипаттамасы бойынша шу әрқашан болып, сегіз сағат бойы үзіліссіз болып тұратын , өзгермейтін және үзіліссіз емес болып бөлінеді.

Қазіргі таңда көптеген мәліметтер жиналуда шудың адам органиміне тигізетін зияны туралы. Күшті шудың ұзақ уақыт бойы әсер етумен дыбыс есту органдарының жұмысы бұзылады - сосын дыбыс есту нашарлайды.

Шудың адамның дыбыс есту мүшелерінің, жұмысының нашарлауынан бүрын оның орталық нерв системасының жұмысын бұзады. Бірінші адамның есте сақтау қабілеті нашарлайды, апетиті, көңіл-күйі нашарлайды. Жұмысшы адамдарда жұмыс теліпі, сапасы және жұмыс өнімділігі төмендейді.

Шудың әсерінен адам ішек-қарын жолдарының зат алмасу процестерін (витамин, углевод, май, түз алмасу) және жүрек қан тамырлары системасының қызметінің бұзылуына әкеп соғады. Дыбыс қозғалысы тек есту органдары арқылы ғана әсер етпейді ол сүйекке де әсер етеді. Осылай адамның орталық нерв мүшелерінің бұзылуы, жүрек кан тамырларының бұзылуы, белгілі шу ауруына әкеліп соғады. Шуға қарсы күрестің методтары.

Жол құрылысында шуға қарсы шаралар техникалық және медициналық сипатта жүреді. Оның негізгілері:

- шудың себептерін жөндеу және жол құрылыс процесс жүріп жатқан жерде, оны бэсеңдету құрал-жыбдықтарды дүрыс орналастыру;

- шу болатын жерді бөлек орналастыру және дыбыс, тербеліс қорғаныш және дыбыс, тербеліс жұтатын заттарды пайдалану;

жұмыс орындағы жаңғырған дыбыстардың дыбыс энергиясын тығыздап төмендету;

- жекеленген қорғаныс заттарын пайдалану, шу кезіндегі жұмыс уақытын дүрыс пайдалану;

- медициналық сипаттағы профилактикалық шаралар.

Жол құрылысында тербеліс және тербелістің адам организміне әсері.

Тербеліс дегеніміз нүктелер қозғалысы немесе механикалық система, бұл арқылы белгілі бір уақыт аралығында бір денененің ары-бері жүруі.

Тербелістің пайда болу себебі машинаның, агрегаттың жұмыс істеуі кезіндегі тең емес күштердің әсері, негізгі көзі әрлі-берлі қозғалыстың система жәнеде бір-біріне тең емес айналатын масса. Кейде тербеліс бір-біріне соғылатын тиісті ілгіштердің күшінен және түрлі механизмдерден пайда болады. Бұл жағдайдағы дисбаланстың артықтығы күштердің теңсіздігіне, яғни тербеліске әкеліп соғады. Дисбаланс себебі денені айналдыратын материалдың теңсіздігінен, дене массасының орталыққа дәл келмеуінен, жылудың бірдей болмауынан бөлшектің деформациялануьшан.

Адам денесі қозғалғыш элементтерден тұратын массалар жиынтығы және жеке өзіне тән жиілігі бар кезде бөлігі, құрсақ және бас бөліктеріне -4-6гц, бас иыққа байланысты - 25-ЗОГц тең, көбінде ішкі органдардың жеке жиілігі 6-9 Гц тең. Жалпы тербеліс 0,7 Гц-ден аз жиілігі ауытқу болғанымен тербеліс аударуына ұшыратпайды:

Басқаша тербеліс теңіз тербеліс ауданына әкеліп соғады. Жұмыс орнындағы қозғалыс жиілігі адамның ішкі органының жиілігіне жақын болса, онда механикалық жарақат немесе жара болуы мүмкін. Жалпы тербелістің көп әсері, тербеліс жылдамдығының жоғарылығы, тербеліс ауруына әкеліп соғады, бұл ауру нерв системаларымен байланысты. Бұл кезде бас ауырады, бас айналады, үйқысыздық пайда болады, жұмысқа қабілеттілігі кемиді, жүрек соғысы бұзылады.

Тербеліс әсерінің ерекшеліктері жиілік спектрі бойынша анықталады, оның шегі жоғары деңгейдегі тербеліс энергиясы.

Төмен интенсивті жергілікті тербеліс адам организміне жағымды әсер етуі мүмкін сонымен қатар орталық нерв жүйесінде.

Ал жоғарғы интенсивті тербеліс керісінше тербеліс-патология ауруына ұшырауы мүмкін.

Төмен жиіліктегі тербелісте ауру белгілері 8-10 жылда біліне бастайды, тербеліс жиілігі жоғарғы болса 5 және одан да аз уақытта біліне бастайды.

Тербелістің адам организміне әсері

Кесте5.1

Тербелістің толқу амплитудасы, мм		Тербелістің жиілігі Гц		Әсерлік нәтижесі
0,015 дейін		әр түрлі		Организмге әсер етпейді
0,016-0,050		40-50		Нерв жүйелерін қоздырушы, дағдырушы (депрессия)
0,051-0,100		40-50		Негізгі (орталықты) нерв
			жүйесінің өзгеруі және жүректе, есту органдарында
" 0,101-0,300	150-150		Ауруы мүмкін
0,101-0,300	150-250		Тербеліс ауруға апарады

Тоқтың электр өрісінің өндірістік жиілігі.

Электр өрісінің өндірістік жиілігі болып жоғары және өте жоғары кернеудегі электр тасымалдайтын сымдар сонымен қатар ашық бөлгі құрылғылар.

Ұзақ уақыт бойы электр өрісінің әсері жекеленген қауіпсіздікке, есте сақтау қабілетінің нашарлауына, әлсіздікке, бостандыққа солғындыққа үйқының бұзылуына әкеліп соғады. Әсер ететін электр өрісінің кернеулігінің рұқсат етілген шамасы - 25кВ/м-ге тең. 50 Гц электр өрісінен сақтануға мынау жатады: - қорғаныс заттарының жылжымалы түрі (палатка, төбенің жылжымалы түрлері, зонттар және т.б.).

Жекеленген қорғаныс заттарына мыналар жатады: қорғаныс костюм, куртка және шалбар, комбинезон, экрандалған бас киім.

Металл - жылы мезгіліне арналған каска, арнайы аяқ киім, электр өткізбейтін табаннан болмаса түгелімен электр өткізбейтін заттан жасалған аяқ киім.

Жұмысшыға қауіпті электр өрісі радиожиілігі 60-300 Гц-тен және электр өрісі өндірістік жиілігі 50 Гц тең. Электр өрісінің өндірістік жиілігінің көзі болып электр құрылғылардың тоқ жүретін бөлімдері (тоқ жүретін сымдар, индукторлар, электромагниттер). Электр өрістің адам организміне ұзақ уақыт бойғы әсері нерв жүйесінің функциональдық жағдайын және жүрек-қан тамырлары системасының жұмысын бұзады. Бұл орындалған жұмыс операцияларының сапасыздығынан жүрек түсының ауруынан, қан қысымының және пульстың өзгеруінен байқалды.

Ультракүлгін сәулелер.

Ультра сәулелер (УФ) - бұл көзге көрінбейтін электрмагнитті сәулелер. Электромагнитті спектрде жарық пен рентген сәулелерінің арасында орналасады.

Күн сәулесіндегі УФ сәулелердің биологиялық әсері адам организміне зиянды емес. Бәрімізге белгілі адам организміне күн сәулесі жеткіліксіз болса адам организмдегі физиологиялық тепе-теңдік бұзылады да жарық жетіспеушілігі пайда болады.

УФ - сәулелердің әсерінен организмнің ауруға қарсы түру қабілеті күшееді, аз ауырады, суыққа төзімділігі артады, суықтап ауырмайды, әлсіздік болмайды, жұмысқа қабілеттілігі артады.

УФ-сәулелердің өндірістегі көздері (электр доғалары, сынапты-кварцті жанары, автоген жалыны) қатты және созылмалы ауру тудыруы мүмкін.

Бәрімізге белгілі бұл газдың құрамында түрлі жағымсыз иісті заттар бар және ол қауіпті туғызуы мүмкін, әсіресе УФ сәулелерін бөлетін ПКРУ жұмыстарын жүргізгенде, нашар желдетілген немесе жабық жұмыс орындарында УФ сәулелеріне қорғаныс заттарына мыналар жатады: қорғаныс экраны және көз бен терінің қорғаныс заттары.

Қорғаныс заттарына тағы да кремдер жатады, бұл құрамында шағылыстыратын ингредиенттері бар, мысалы бензофенон.

Көзді сақтауға айнасының құрамында қорғаныс оксиді бар арнайы жасалған көзілдіріктер сонымен қатар жай көзілдіріктердің өзіде толқын ұзындығы 315мм аспайтын ультракүлгін сәулелерден қорғайды. Сонымен қатар ол медицинада пайдаланылады.

Бірлік күштері мен жылдам агрегат және машиналарды пайдаланудың көбейуіне байланысты шу деңгейінде өсуде, сонымен қатар ультрадыбыс аймақ жиілігінде.

Ультрадыбыс адам организміне негізінен бір орыннан ультрадыбысты құралдар арқылы белгілі бір ортада бөлшектердің әсерінен ультрадыбысты тербеліс пайда болған кезде әсер етеді. Ультрадыбыстың ұзақ уақыт бойы стистемалық, ауа арқылы таралатын әсері, адамның нерв, қан тамырлары, эндокринді системасында, есту мүшелерін өзгеріске ұшыратады.

Адам организміне әсер ететін жол құрылысында зиянды токсикологиялық механизмі (улану).

Жол құрылысында улануға жетістіктерін құрылыс зияндарымен улану механизімен түсіндіріледі, бұл қалай, неге жарақат тудырады және адам организмін уландырады.

Мүшелер мен үлпалардың бір-бірімен байланысы және оның біртүтас күрделі системасы - адам организмі болып табылады, олардың өзгерісі бүкіл организмге түгелдей әсер етеді. Адамның барлық мүшелерінің функциясы, қызметі химиялық заттардың көмегімен жекеленген қалқан бездерінде жүзеге асып отырады. Өз кезегінде жекеленген қалқан бездерінің функциясы гипофиз түзе отырып атқарылады. Бұл адам организмдегі іштей интенсивті зат алмасу, сонымен қатар оның ішкі ортамен түрақты зат алмасуы, тіршілікті ұстап түруға керекті жағдай болып табылады. Организммен қоршаған ортаның зат алмасуына ас қорыту, тыныс алу органдары, осылар арқылы организм ауа, тамақ қабылдайды және түрлі организмдергі қалдықтарды бөліп шығарады.

Тыныс алу органдары арқылы улану адам организміне өте қауіпті болып табылады.

Тыныс алу органдарының жүқа қабаты ауыздан бастап, мұрын, жұтқыншақ арқылы ауаны өзіне тартып жұтатын қасиеті бар.

Зиянды заттардың көп бөлігі терең тыныс алу жолдары арқылы жақ сүйегін, тіс еніп тұратын қуысы (альвеола) арқылы өкпеге өтеді оның беті шамамен 130м² тең. Уланудың 95% жуығы зиянды заттардың өкпенің тыныс алатын бетінде ингаляциялық жолмен жүреді. Организмге енген зиянды заттар қан арқзылы барлық мүшелермен үлпаларға тарайды. Сондықтан бір мүшенің жұмысының бұзылуы зиянды түрде бүкіл организм функциясын бұзады. Өндірістік процесстегі сау адамның зат алмасуындағы бір заттың құрамының өзгерісі оның басқа да органының зат алмасуына және оның ойдағыдай жағдайына әсер етпейді, қатысы жоқ деп айта алмаймыз. Адам организмдегі улы заттардың әсері осыған байланысты зат алмасудың тізбекті участогына байланысты улы қосылыстардың әсерімен қалыпты процесс бұзылады, аз болмаса көп мөлшерде уланады организмнің күрделі ферментті системасына әсер ететін химиялық қосылыс, ең улы зат болып табьылады. Жол құрылысындағы шаң (тозаң).

Жол құрылысындағы шаң - бұл жүқашашыранды бөліктер, қатты денелерді механикалық ұсақтау кезінде (майдалағанда, турағанда кескенде материал беттерін өңдегенде); тасымалдағанда, араластырғанда, ұсақталған материалды қораптағанда пайда болады.

Шаң отын жанғанда, әр түрлі химиялық прпоцесстер негізінде пайда болады.

Пайда болуына байланысты шаң органикалық және бейорганикалық шаң болып бөлінеді. Бейорганикалық шаңға өсімдік және жануарлар шандары сонымен қатар синтетикалық заттардың шаңдары жатады. Органикалық шаңға металлды және минералды шаңдар (асбест, цемент) жатады. Бірақ шаңды бұлай жіктеу оның гигиенасы жағынан бағалауға жеткіліксіз. Бұл үшін оны жіктеу оның шашырауына (дисперстігіне) пайда болуына, аэрозол дизентеграциясы және аәрозол конденсациясына байланысты. Аәроозол дизентеграциясы қатты заттарды ұсақтағанда мысалы: ұсақтағыш заттарда диірмендерде, бүрғылағанда пайда болады. Ол микроскопиялық бөліктерден, микроскоппен қарағанда шаңның ірі-ірі әр түрлі формасынан тұрады ( сынықтар түрінде). Аэрозол конденсациясы - бұл металлды салқындатқанда қатты затқа айналған, металл буынан тұрады және мұның размері аэрозол дизентеграциясының майдалауы болады.

Қауіпті шаңға оның бөліктерінің өлшемі 5 мкм дейін жететін шаң жатады, оның бөліктері өкпеде жоқ сүйегінің қуысқа еніп тұратын бөлігі арқылы түрып қалады және бір бөлігі болмаса түгелімен қан лимфасында ериді. Үлкен өлшемдегі бөліктері жоғары тыныс алу жолдарында түрып қалады. Ол демалғанда, жөтелгенде сыртқы шығып кетеді. Улы заттардың адам организміне әсерінің деңгейі қауіпті 4 топқа бөлінеді:

1 - төтенше қауіпті зат;

1- жоғары қауіпті зат;

2- өте қауіпті зат;

3- жеңіл қауіпті зат.

Шаңның суда және тері түздарында ерігіштігінің жағымды және жағымсыз жақтары бар. Егер шаң улы болмаса онда оның әсері теріні механикалық жарақаттайды, мүндай шаңның ерігіштігі - жағымды фактор, ол өкпеден тез жоқ болып кетеді. Ал улы шаң кезінде ерігіштік жағымсыз әсер алдырады, еріген улы зат қанға өтіп кетеді.

Қауіпті заттардың организмге әсерінің деңгейін жіктеу

Кесте 5.2

Көрсеткіштер		Қауіп	класстардың
		нормалары
	1	2	3	4
Жұмыс орындағы ауадағы
зиянды заттардың мүмкіндік	0 ,1	0 Д-1,0	1 ,1-10,0	10 ,о
шектік концентрациялар (МШК),	төмен			ас
мг/м3				там
Асқазанға кіргенде орташа	. 1	1	1	50
өлтіретін дозасы, мг/кг	5 төмен	5-150	51-5000	00 ас
				там
Теріге түскенде орташа	1	1	5	25
өлтіретін дозасы, мг/кг	00	00-500	01-2500	00
	төмен			ас
				там
Ауадағы орташа өлтіретін	5	5	5	50
дозасы, мг/кг	00	00-5000	001-	000
	төмен		50000	ас
				там
Инголяциядан уланудың мүмкіндік коэффициенті, (ИУМК)	3 00 жоғары	3 00-30	2 9-3	3 төмен
Үшкір әрекеттің зонасы	6 ,0	6 ,0-18,0	1 8,1-54,0	54 ,0
	төмен			ас
				там
Үнемі әсер ететін дозасы	1 0,0	1 0,0-5,0	4 9-? 5	2, 5