1-билет Гольджи аппаратының құрылысы жǝне қызметі, оның синтездегі, сеĸрет шығарудағы жǝне ĸлетĸаға басқа заттарды өтĸізудегі рөліне анықтама беріңіз
Клетка орталығы мен микротүтікшелерге анықтама беріңіз
жүктеу/скачать 161.36 Kb.
|
| 3. Клетка орталытын 1875 ж. Гертвиг ашкан. Екінші жылы 1876 ж. Эдуард ван Бенеден аскарида *умырткаларынын митоз процесін зерттеген кезде боліну фигурасынын жиегінде кішкене жумыр денешіктерді байкап, оларды «полярлы, немесе орталык денешіктер» деп атаган. Кейін Э. ван Бенеден мен Бовери клеткалар белінген кезде орталык денешіктін белінетінін жоне пайда болган денешіктердін арасында беліну уршырынын пайда болатынын аныктаган. Клетка орталыгы барлык жануарлар клеткаларына тэн. Жогары сатыдаты осіміктер мен томенгі сатыдагы саныраукулактарда жане кейбір карапайымдарда болмайды. 1891 ж. Гейденгайн гистологиялык препараттарды бояудын темір гемотоксилинмен бояу эдісін ашканнан кейін, клетка орталыгы, центросома, немесе центросфера, деп аталган жумыр массасынын ортасында орналаскан екі хромофильдік орталык денешіктерден-центриольдардан туратыны аныкталды. Центриольдар тобын Гейденгайн микроцентр деп белгілеген, ал екі центриольдан туратын топ-диплосома деп аталган. Клеткалык орталыктын бундай турі интерфазалык клеткада болады, ал митоз кезінде центросоманын манында саулелі зона - астросфера пайда болады. Клетка ортальтынын нозік курылысын электрондык микроскопиялык зерттеулер аныктады. Центриоль днаметрі 0,1-0,5 мкм, узындыгы 0,3-0,6 мкм цилиндр тарізді денешік, кабыргас бір-біріне параллель орналаскан микротутікшелердін 9 триплетінен турады. Эр турлі клеткалардагы тутікшелердін саны туракты болады. Триплетін бірінші микротутікшесінін (А-микротутікше) диаметрі 25 нм шамасында, 13 глобулалык суббірліктен тураты кабыргасыны калындыгы 5 нм. Триплеттін узындыгы центриольдін узындырына тен. Екінші жане ушінші (В жане С) микротутікшелер А-микротутікшесінен озге, атап айтканда, уштары уштаспайды, он бір суббірліктен турады жане оздерінін коршілеріне тыгыз жанасып жатады. Центриольдін курамында микротутікшелерден баска бірнеше косымша курылымдар болады. микротутікшеден «туткалар» деп аталатын осінділер тарайды. Олардын бірі (сырткисы) коршілес триплеттін С-микротутікшесіне карап турады, ал екіншісі (ішкісі) цилиндрдін центріне карайды. Центриоль цилиндрінін орталык белігінде, арбанын донгелегіне уксас курылым болады. Бул курылым диаметрі 25 нм орталык «телке» мен триплеттердін эркайсысынын А-микротутікшесіне бір-бірден жаласатын тогыз шабактан турады. Центриольдін. ішіндегі бундай курылымдар онын проксимальдік уштарында орналаскан, дистальдік ушынын ішінде болмайды. Кайсыбір турлерде толкелер кездеспейді немесе онын орнын аморфтык зат алып жатады. Центриольдін микротутікшелер жуйесінін формуласы 9+0 немесе (9×3) +0. Интерфазалык клеткаларда бір-біріне перпендикуляр орналаскан екі центриоль болады. Эрбір жеке центриольді курылымсыз немесе жінішке талшыкты матрикс коршап турады. Электрондык микроскоппен зерттегенде жарык микроскопымен байкалатын центросфераныц саулелі зонасы микротутікшелерден туратыны аныкталды. Интерфазалык клеткаларда центриольдар ядромен жэне ядролык мембранамен байланысып турады. Центриольдардын ядромен байланысын микрофиламенттер мен аралык филаменттер камтамасыз етеді. Центросферада оны цитоплазмадан беліп туратын мембрана болмайды, сол сиякты онда митохондриялар да байкалмайды. Эндоплазмалык тор усак копіршіктер турінде кездеседі. Рибонуклопротеидтік гранулалар мен ірі вакуольдерде болмайды. Кайсыбір клеткаларда центросфераны Гольджи кешенінін элементтері коршап турады (мысалы, лейкоциттерде). Центриольдардын курылысы мен белсенділігі клеткалык циклын доуіріне байланысты озгеріп турады. Кейбір клеткаларда центриольдар онын геометриялык центрінде орналасады, бірак эдетте оларды ядро мен цитоплазманын кірінділері ыгыстыруы мумкін. Сонын озінде де олардын орны біркелкі туракты болады. Коп ядролы клеткаларда центриольдар клетканын ортасында, ал ядросы шет жатыада орналасады. Коптеген карапаймдар мен кейбір организмдердін жыныс клеткаларында центриоль цитоплазмада емес ядронын ішінде, онын кабыкшасынын астында орналасады. Центриольдар функциясны бірі кірпікшелер мен талшыктардын негізінде орналасатын базальдік денешіктерді курау жане болінуші клеткаларда олар боліну уршыгын калыптастыруга катысады. Центриольдардын кобею олардын болінуімен немесе болшектенуімен байланысты емес алгашкы центриольдін жанында процентриольдін пайда болуы аркылы журеді. Микротутікшелер жасушанын букіл цитоплазмасын тесіп отеді. Микротутікшелер кабыргасы спираль турінде бірінін устінде бірі бураландаган 13 жіпше - протофиламенттерден куралган. Осындай эрбір жіпше тубулин акуыздарынын димерлерінен куралады. Эрбір димер а жоне в - тубулиннен тузілген. Тубулиндер синтезі туйіршікті эндоплазмалык тордын мембраналарында журеді, ал спираль жасуша орталыгында жасалады. Микротутікшелер оте мыкты, олар цитоканканын тректік курылымын курайды. Микротутікшелердін бір болігі жасушага эсер стуші кысым жане тарту куштеріне байланысты орналасады. Мысалы, бул каситті сырткы ортамен байланыстыратын эпителий улпаларынан байкауга болады. Микротутікшелер жасушаішілік зат тасымалдауга катысады. жүктеу/скачать 161.36 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|