1 Біріккен кәсіпорынның мәні

Бас компания мен еншілес компанияның кірістері мен шығыстары туралы есеп беруді шоғырландырудың әдістемесі – ұқсас баптарды жолма-жол жинақтау. Топ ішінде есеп айырысу мен топ ішіндегі операциялар бойынша қалдықтар, оның ішінде тауарларды (жұмыс, қызмет) сатудан түскен табыстар, шығыстар және дивиденттер шоғырландырылған қаржы есептемесін беруді жасау барысында толық есептен шығарылуы тиіс. Тауар-материалды қорлар мен негізгі құрал-жабдық секілді активтердің баланстық құнына кірген топ ішіндегі операциялар бойынша өткізілмеген табыс толық есептен шығарылады. Топ ішіндегі операциялар бойынша өткізілмеген залалда шығынның орны толтырылуы мүмкін болмаған жағдайдан басқа уақытта активтердің баланстық құндарын есептеу барысында шегерілелді.

Төмендегі кестеде бухгалтерлік баланстың баптарын жолма-жол жинақтау бойынша процедуралар клтірідген. Ондағы :

БТ – бас компания табысы;

ЕТ – еншілес компанияның табысы;

ЕУТ – топ ішіндегі операция бойынша еншілес компанияның табысы;

БУТ – топ ішіндегі операция бойынша бас компанияның табысы;

БУӨ - топ ішіндегі операция бойынша бас компанияның сатылған өнімдерінің өзіндік құны;

ЕУӨ - топ ішіндегі операция бойынша еншілес компанияның сатылған өнімдерінің өзіндік құны;

БУҚ – топ ішіндегі операция бойынша сатып алынған бас компанияның тауарлы-материалдық қорлары,

УӨТ – топ ішіндегі операциялар бойынша өткізілмеген табыс;

ВРПН – топ ішіндегі операция бойынша өткізілмеген табыстың салық тиімділігі;

ТД – топ ішіндегі есеп айырысудағы дебиторлық берешек;

ЕКИ – еншілес компанияның меншікті капиталындағы бас компанияның тиісті қатысу үлесін білдіретін еншілес компанияның акцияларындағы инвестиция;

Г – гудвилл, жағымды іскерлік бедел;

БК – бас компанияның кредиторлық берешегі (міндеттемесі);

ЕК – еншілес компанияның кредиторлық берешегі (міндеттемесі);

УК – топ ішіндегі есеп айырысудағы кредиторлық берешек;

АҮ – еншілес компанияның меншікті капиталындағы азшылық үлесі;

БК – бас компанияның меншікті капиталы;

ЕК – еншілес компанияның меншікті капиталы.

Бухгалтерлік балансты шоғырландыру бойынша жұмыс кестесіндегі дүзету жазбасы былайша болады:

1. 
   топ ішіндегі есеп айырысу бойынша дебиторлық және кредиторлық берешектерді есептен шығаруды:
   
   1. 
      «Топ ішіндегі есеп айырысу бойынша кредиторлық берешек» (ТҚ) баланстың бабының дебиті; «Топ ішіндегі есеп айырысу бойынша дебиторлық берешек» (ТД) баланстық бабының кредиті;
      
   2. 
      Еншілес компанияның меншікті капиталындағы бас компанияның тиісті қатысу үлесі мен еншілес компанияның акциясындағы бас компания инвестициясының баланстық құндарын есептеп шығаруды;
      
   3. 
      Баланстық құн бойынша - еншілес компанияның меншікті капиталындағы бас компанияның қатысу үлесіне (ЕКИ) пропорционалды «Еншілес компанияның меншікті капиталы» баланстық бабының дебиті;
      
   4. 
      Еншілес компанияның меншікті капитаындағы тиісті үлестің баланстық құны мен сатып алуға жұмсалған шығынның арасындағы айырмашылыққа «Гудвилл» (Г) («Жағымды немесе жағымсыз іскерлік бедел») баланстық бабының дебиті немесе кредиті;
      
   5. 
      Жұмсалған шығынның баланстық құны бойынша – «Еншілес компанияның акциясындағы инвестиция» (ЕКИ) баланстық бабының кредиті;
      
   6. 
      Кірістер мен шығыстар туралы есеп беруді біріктіру бойынша жұмыс кестесіндегі түзету жазбасы былай болады (төменде келтірілген мысалдың мәліметтері бойынша):
      
2. 
   Топ ішіндегі операция бойынша кірістер мен шығыстарды (сатылған тауарлырдың өзхіндік құнын) есептеп шығаруда:
   

Бұл түзету жазбасы топ ішіндегі операция бойынша кірістер мен шығыстарды жоюға мүмкіндік береді әрі өткізілмеген табыстың сомасына тауарлы-материалдық қорларға кірген өткізілмеген табыс топ тұрғысынан алғанда бір бүтін тұтас болады. Еншілес компанияның бас компанияның мекен-жайына жөнелткен тауарлы-шоғырландырылған қаржы есептемесі тұрғысынан алғанда сатылмаған болып саналады.

Сондықтан да тауарлы-материалдық қордың баланстық құнының шамасы өткізілмеген табыстың шамасына түзету жасауды ескере отырып, құн бойынша бағалау қажет. Кірістер мен шығыстар туралы есеп берудің қалған баптары жолма-жол жиынтықтау жолымен біріктіріледі.

Топ ішіндегі операция бойынша табыстарды танудың мерзімін ұзарту 1500 теңге (5 000*30%) – «Табыс салығы бойынша шығыстар» транзиттік баптың кредиті бойынша және «Мерзімі ұзартылған табыс салығы» баланстық баптың дебиті бойынша корреспонденциясымен мерзімі ұзартылған салық тиімділігін тануды да талап етеді.

Өткізілген тауардың өзіндік құнын есептеу барысындағы кезеңдік түгендеу әдісі бойынша тауар-материалдық қор есебі мынадай формулада ұйымдастырылады:

Өткізілген тауардың Жыл басындағы Жыл соңындағы өзіндік құны = тауардың қоры – тауарлардың бір жылғы түсім қоры

Кірістер мен шығыстар туралы есеп беруді шоғырландыру барысында компанияның арасында орын алған операциялардың нәтижелерін жою қажет. Егер бас компания мен еншілес компанияның арасында тауар-материылдық қорды өткізу бойынша операциялар орын алған болса, онда топ ішіндегі операциялар негізінде кірістер мен шығыстарды жою бойынша мынадай түзетуші жазбаны жүргізу керек:

«Сатып алуды» жасаушы «Өткізген тауардың (жұмыс, қызмет) өзіндік құны» бабы бойынша кредит «Тауарды (жұмысты, қызметті) сатудан түскен табыс» бабы бойынша дебит болады.

«Жыл соңындағы қорытынды» жасаушы «Сатылған тауардың (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құны» бабы бойынша дебит болады.

Жыл соңындағы өткізілген тауарлар қалдығының өткізілмеген табысындағы - «Тауар-материалды қорлар» баланстың бабы бойынша кредит болады.

Егер топ ішінің тауарларын өткізу бойынша операциялар бұрынғы түрде жүзеге асырылған болса, онда жыл басындағы өткізілмеген тауарлар қалдығының өткізілмеген табысын мынадай жазбамен түзету қажет.

«Жыл басындағы қорытынды» жасаушы «Сатылатын тауарлардың (жұимыстың, қызметтің) өзіндік құны» бабы бойынша кредит, ал «Бөлінбеген табыс» бабы бойынша дебит болады.

Ағымдық түгендеу әдістері бойынша тауар-материалды қорлардың есебін ұйымдастыру кәміл фактосы бойынша тауардың қозғалысы жөніндегі операцияны бейнелеу нәтижесінде өткізілген таурлардың өзіндік құнын тікелей анықтауға мүмкіндік береді. Кірістер мен шығыстар туралы есеп беруді шоғырландыру барысында топ ішіндегі операциялар негізінде кірістер мен шығыстарды жою бойынша мынадай түзетуші жазбаны жүргізу қажет:

Дебит «Тауарды (жұмысты, қызметті) сатудан түскен табыс»

Кредит «Өткізілген тауардың (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құны»

«Тауар-материалды құндылықтардың» баланстың бабы.
Шоғырландырылған қаржылық есеп беру: шоғырлану процесі

Еншілес компанияның акциялары сатып алынған уақыттағы шоғырлану процесіне бірнеше кезең кіреді:

1. 
   Бас және еншілес компаниялардың активтерің, міндеттемелерін және меншікті капиталының ұқсас баптарын жол сайын қосу, қосындылау;
   
2. 
   Топ ішіндегі есептеу бойынша дебиторлық және кредиторлық берешек-алашақты жою жөніндегі түзету жазбаларын жасау;
   
3. 
   Еншілес компанияларға салынатын инвестицияның баланстық құнын және бас компанияның еншілес компанияның өзіндік капиталына тиісті қатысу үлесін шығару жөніндегі түзету жазбаларын жасау;
   
4. 
   Бас компанияға тиесілі емес еншілес компанияның өзіндік капиталындағы азшылық үлесті анықтау;
   
5. 
   Бас компания еншілесінің акцияларына инвестиция салғанда, баланстық құнынан артық шығын шамасын анықтау;
   
6. 
   Еншілес компанияның активтері мен міндеттемелерінің құнын ағымдағы нарықтық құнға дейін меншікті капиталға еншілестің тиісті қатысу үлес мөлшеріне арнап түзеу;
   
7. 
   Іскерлік бедел шамасын (гудвилл) анықтау.
   

Бұл кестеде бухгалтерлік баланстың ұқсас баптарын жол сайын қосындылау бойынша рәсімдер (процедуралар) келтірілген, мұнда:

Біріктірілген қаржы есептемесі біртұтас компания ретінде топ пікірі тұрғысынан бас және еншілес компаниялардың барлық активтері мен міндеттемелерінің жиынтықталған мөлшері болып табылады. Біріктірілген активтердің жиынтықталған мөлшері міндеттемелер мен бас компанияның меншікті капиталының біріккен шамасымен теңестіріледі.

Еншілес компанияның меншікті капитбалы «Еншілес компанияларға инвестициялар» бабы бойынша бас компанияның баланс активінде көрсетілетін, еншілестің меншікті капиталына бас компанияның тиісті қатысу үлесімен бір уақытта түзету жазбаларымен шығарылады. Бірақ еншілес капиталдың мөлшеріне азшылықты білдіретін, басқа акционерлердің инвестициясының бөлігі де кіретін болғандықтан, бас компанияның меншікті капиталымен қатар активтерді қалыптастыру көзі құрамында да, шоғырландырылған баланста да азшылықтың үлесі ұсынылады.

Акциялар сатып алынған күндегі еншілес компания активтерін бағалаудың күмәнсіз анықтық принциптерін жүзеге асыру үшін олардың нарықтық құнын көрсету керек. Активтерді бастапқы тану оларды сатып алуға жұмсалған шығындар құны бойынша жүргізілетін болғандықтан, акцияларды сатып алу күніндегі қаржы есептемесін шоғырландыру процесінде еншілес компанияның активтерін бағалауды еншілес компаниялардың акцияларын сатып алуға шыққан шығындар құнының, олардың баланстық құнынан ауытқуына байланысты сайма-сай үйлескен шамасына орай түзету қажет.

Егер еншілес компанияның акцияларын сатып алуға шыққан шығындар олардың баланстық құнынан артса, ауытқулар әдетте гудвилл, жағымды іскерлік бедел ретінде түсіндіріледі. Бірақ акцияны сатып алу жөнінде шыққан шығындар құнының баланстық құннан ауытқыған барлық сомасы жағымды іскерлік бедел факторы болып ұғындырылмайды. Жағымды іскерлік беделдің мөлшерін анық бағалау үшін ауытқу сомасын еншілес компанияның активтері мен құнына дейін түзетуді ескере отырып, анықтау қажет. Сондықтан еншілес компанияның активтері мен міндеттемелерінің баланстық құнын түзету талап етіледі.

Активтер мен міндеттемелердің құнын түзету еншілес компанияның меншікті капиталының қатысу үлесіне сайма-сай үйлескен шамаға орай жасалады.

Бухгалтерлік балансты шоғырландыру бойынша жұмыс кестесіндегі түзету жазбаларының мәні мынада:

1. 
   «Топ ішіндегі есептіу бойынша кредиторлық алашақ-берешек (ТК)» баланс бабының бдебиті, «Топ ішіндегі есептіу бойынша дебиторлық берешек (ТД)» баланс бабының кредиті;
   
2. 
   Бас компания инвестициясының баланстық құнын еншілестің акциясына және еншілестің меншікті капиталындағы бас компанияның тиісті қатысу үлесіне орай шығарғанда:
   

«Гудвилл» (Г) баланстық бабының дебиті немесе кредиті (жағымды немесе жағымсыз іскерлік бедел) – еншілес компанияның меншікті капиталындағы тиісті үлесінің баланстық құны мен сатып алуға кеткен шығындар арасындағы айырмаға;

«Еншілес компаниялар акцияларына инвестициялар» баланс бабының кредиті (ЕКИ) – шыққан шығындардың баланстық құны бойынша.

3-кесте

Актив құнын түзете отырып шоғырландыру

Әрбір есептік күндегі бас және еншілес компанияның бухгалтерлік балансын шоғырландыру процесіне бірнеше кезең кіреді:

1. 
   бас және еншілес компания активтерінің, міндеттемелерінің және меншікті капиталының ұқсас баптарын жол сайын қосындылау;
   
2. 
   Топ ішіндегі есептеулер бойынша дебиторлық және кредиторлық берешекті жою жөніндегі түзету жазбаларын жасау;
   
3. 
   Еншілес компанияның меншікті капиталына бас компанияның тиісті қатысу үлесі мен еншілес компанияға салынатын инвестицияның баланстық құнын шығару жөніндегі түзету жазбаларын жүргізу;
   
4. 
   Бас компанияға тиесілі емес еншілес компанияның меншікті капиталындағы азшылық үлесін анықтау;
   
5. 
   Еншілес компанияның активтері мен міндеттемелерінің баланстық құнын түзету мөлшерін олардың ағымдағы нарықтық құнына дейін амортизациялау;
   
6. 
   Іскерлік беделдің (гудвиллдің) шамасын амортизациялау.
   

2. 
   
   жүктеу/скачать 1.47 Mb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: