1-дәріс. Қазақ әдеби тілінің жалпы сипаты
жүктеу/скачать 130.7 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 4.Дәрістің тақырыбы мен сұрақтары: Қазақ әдеби тілінің даму бағыттары
- Тірек сөздер
| Әдебиеттер:
Малов С.Е. Памятники древнетюркской письменности М., 1951 Аманжолов А.С. Истоия и теория древнетюркского письма А., 2003 Айдаров Ғ. Көне түркі жазба ескерткіштерінің тілі А., 1986 Жұбанов Е. Эпос тілінің өрнектері А., 1978 Ежелгі дәуір әдебиеті. Хрестоматия 2-кітап А., 1991 Айдаров Ғ. Орхон-Енисей және көне ұйғыр жазба ескерткіштерінің тілі. —Алматы: Рауан. - 1995. Батманов И.А. Язык Енисейских памятников древнетюркской письменности. – Фрунзе. - 1959. Кононов А.Н. Грамматика языка тюркских рунических памятников VІІ-ІХ вв.). – Москва:Наука. - 1966. 5.Томанов М. Қазақ тілінің тарихи грамматикасы (Фонетика, морфология). — Алматы: Мектеп. – 1988. 4.Дәрістің тақырыбы мен сұрақтары: Қазақ әдеби тілінің даму бағыттары 1. XV-XVII ғ. қазақтың ауызша төл әдеби тілінің сипаты. 2.Асанқайғы, Қазтуған, Жиембет, Марғасқа т.б. және қазақ әдеби тілі 3. XV-XVIIғ.ауызша әдеби тіл. лексика-грамматикалық, стильдік ерекшелігі 4. Қ. Жалайырдың «Жамиғ ат-тауарих» шежіресінің тілі, лексикасы, фразеологиясы зерттелуі көне жазбалар мен қазақ әдеби тілінің арасындағы тарихи сабақтастық пен жалғастық. Тірек сөздер: төл ауызша әдеби тіл, ақын-жазушылар, дидактикалық толғау, жаугершілік лексика, көне сөздер, шешендік сөздер, кірме сөздер, төл сөздер, ресми іс қағаздар. Қазақтың ауызша төл әдеби тілінің тарихы XV-XVII ғасырлардан басталады. Бұл кезең – қазақ хандығын құраған ру-тайпалардың өз алдына дербес халық болып топтана бастаған, яғни қазақ этнонимінің тарих сахынасынан орын ала бастаған тұсы. Сондықтан қазақтың төл әдеби тілі осы кезеңмен шендестіріледі. (Р.Сыздықова) XV-XVII ғасырлардағы қазақ қауымына поэзия тілінің негізінде ауызша дамыған әдеби тіл және қарым-қатынас қағаздары, тарихи шежірелер сияқты жазба туындылардың қажетін өтеп отырған орта азиялық түркі әдеби тілі қызмет етті. XV-XVII ғасырлардағы ақын-жазушылар екі-үш жанрда жырлаған, бірі – дидактикалық толғау (Асанқайғы, Шалкиіз), екіншісі – портрет өлеңдері (Қазтуған мен Доспамбет), үшіншісі – арнау өлеңдері (бәріне ортақ). Лексика құрамы негізінен әлеуметтік атаулар (жұрт, халық, хан, батыр), жаугершілік лексика (найза, алдаспан, ауыр қылыш) және абстракт есімдерден (атақ, даңқ, жалғыздық, әділдік) тұрады. Осы кезеңдегі лексиканың бір қабатын көне сөздер алды. Олардың кейбіреулері (жазы-жапан, дала; салу-қалдыру, тастап кету) бұл күнде қолданылмайды, екіншісі қазірде түсінікті бірақ қолданыстан шығып бара жатқан (құрсау-орау мағынасында) пассив элементтер болса, енді бір топ сөздердің мағынасын (сындырау, тебір, ағыту, күрлем) айқындауға мүмкіндік жоқ. Сөз өзгерту тек есімдердің септелуінде өзгешелік бар, ол ілік жалғауы мен, біз деген есімдіктерге жалғанғанда -ім, -ің, түрінде келеді (менім, бізің); етістіктің тұйық түрі -у жұрнағы және -мақ жұрнағы арқылы жасалады; қазіргі уға қосымшасы осы дәуірде -арға тұлғасымен кездесуі; есімшенің ауыспалы шағын жасайтын формант негізінен -тұғын; етістіктің бұйрық рай тұлғасы II жақта -ғыл, -гіл жұрнағымен ұшырасады; сөз тудыру жүйесінде ең актив -лық, -лы, -сыз, -дай жұрнақтары. жүктеу/скачать 130.7 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|