1 дәріс тақырыбы: Кіріспе. Астрономия пәні және оның басқа пәндермен байланысы
жүктеу/скачать 417 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Айнымалы жұлдыздар
- 13 дәріс тақырыбы Біздің галактика, өлшемдері, пішіндері. Құс жолы.
| Қос жұлдыз – кеңістікте бір-біріне жақын орналасқан және құраушылары өзара тартылыс күштерімен байланысқан физикалық жүйе құрайтын екі жұлдыз. Оның құраушылары ортақ масса центрі маңайынан эллипс бойынша айналып, Галактика кеңістігінде бірге қозғалады. Бірнеше құраушылардан тұратын қос жұлдыздар еселі жұлдыздардың дербес тұрған түрі болып саналады. Ашылу методикасы бойынша қос жұлдыз: көрінерлік (визуальды) қос жұлдыздар (олардың құраушыларын телескоптың көмегімен визуальды бақылауға немесе суретке түсіруге болады); спектрлі қос жұлдыздар (қосарлану периоды ығысуы бойынша немесе олардың спектрлік сызықтарының жіктелуі кезінде байқалады); фотометриялық қос жұлдыз(беттік құраушылар арасында температура айырмашылығы болғанда, көп түсті дәл электрфотометрия тәсілі оның жеке жұлдыздардан өзгешеліктерін көрсетеді) болып ажыратылады. Физикалық жүйе құрайтын қос жұлдыздар тобы физикалық қос жұлдыздар деп аталады. Физикалық жүйе құра алмайтын жұлдыздар оптикалық қос жұлдыздар деп аталады. Жұлдыздардың массасын бағалайтын тәсілдер қос жұлдыздардың массасын анықтауға негізделген. 17 ғасырдың орта кезінде Г.Галилей бірнеше қос жұлдызды ашты. 18 ғасырдың ортасына дейін не бары 20 шақты қос жұлдыз ашылса, 20 ғасырдың ортасына дейін шамамен 60000 көрінерлік қос жұлдыз белгілі болды. Қазақстанда қос жұлдыздарды зерттеумен Астрофизика институтының ғалымдары айналысады.
Айнымалы жұлдыздар — негізінен температурасы мен радиусының бірде ұлғаюы, бірде кішіреюі салдарынан жарығы құбылып тұратын жұлдыздар. Айнымалы жұлдыздар туралы деректер Ежелгі Қытай жылнамаларында кездеседі. Өзінің жарығын өзгертіп отыратын жұлдыздарды алғаш рет 1596 жылы Кит шоқжұлдызынан неміс астрономы Давид Фабрициус байқаған. Ал 1667 жылы франциялық астроном И.Бульо оның жарығының периодты болатындығын анықтаған. Айнымалы жұлдыздарға тек 19 ғасырдың ортасынан жүйелі түрде бақылау жүргізіле бастады. Айнымалы жұлдыздардың саны қазір 50 мыңнан асады. Әрбір шоқжұлдыздағы айнымалы жұлдыздар латын әрпімен (R-ден Z-ке дейін немесе солардың әр түрлі ауысымы арқылы) белгіленеді. Олар т ұ т ы л м а л ы қ о с ж ұ л д ы з д а р және ф и з и к а л ы қ айнымалы жұлдыздар болып 2 топқа бөлінеді. Т ұ т ы л м а л ы қ о с ж ұ л д ы з д а р белгілі бір жүйемен, жалпы ауырлық центрінен айналады, әрі ерекше оптикалық айнымалы жұлдыздар тобына енеді. Ф и з и к а л ы қ айнымалы жұлдыздар жарығының өзгеруі, жұлдыздар қойнауы мен оның сыртқы қабатындағы физикалық процестерге байланысты болады. Олардың қатарына лапылдамалы (пульсациялы) айнымалы жұлдыздар (қ. Цефеидтер) жатады. Сондай-ақ айнымалы жұлдыздардың эруптивті, пульсарлар, тығыз орналасқан қос жұлдыздар сияқты түрлері де бар. Айнымалы жұлдыздар жарығының өзгеру периоды бірнеше сағаттан (Лирадағы RR, Қалқандағы δ және Үлкен Арландағы β), ондаған (Цефеидтер, Торпақтағы RV), тіпті жүздеген (Кит шоқжұлдызы) тәулікке дейін созылады. № 13 дәріс тақырыбы Біздің галактика, өлшемдері, пішіндері. Құс жолы. Галактика (көне грекше: Γαλαξίας — Құс жолы)– құрамына Күн жүйесі енетін алып аумақты жұлдыздық жүйе. Ол шамамен екі жүз миллиард жұлдыздан, сондай-ақ жұлдыз шоғыры мен тобынан, газ бен тозаң тұмандықтарынан және жұлдызаралық кеңістікке таралған жеке атомдар мен түйіршіктерден құралған. Бұлардың үлкен бөлігінің пішіні линза тәріздес, оның көлденеңі шамамен 30 кпк, ал қалыңдығы 4 кпк. Кіші бөлігінің пішіні сфера тәріздес, оның радиусы шамамен 15000 пк. Галактиканың (кейінгі гр. galaktіks – сүт тәрізді, грекше gala – сүт) барлық құраушылары кіші симметрия осінен айналатын, бірыңғай динамикалық жүйе болып байланысқан. жүктеу/скачать 417 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|