1 емтихан билеті «Ғылым философиясы мен тарихы»
Ғылыми болжам, оның мәні, мазмұны, рөлі
жүктеу/скачать 321.33 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 4 емтихан билеті
- 5 емтихан билеті
| Ғылыми болжам, оның мәні, мазмұны, рөлі.
Ғылыми болжам жүргізу әдісі өзара байланысты ауыспалы желілер қатарына түрлеріне бөлінеді. Осы кезеңдердің мәнін және мазмұнын қарастырайық. Бірінші кезең — бағдарлауды болжау. бақылау үшін басшылыққа тапсырмасы (сипаты, ауқымы, нысан, уақыт, себебі, келешегі) осы тоғысында. Мониторингтің тиімділігі негізінен мандаттың анықтығы мен айқындылығына байланысты. Содан кейін мақсаттар мен міндеттерге тұжырымдау, алдын ала догадок бағдарланған әдістерін, зерттеу ұйымдастыру ұсынды қиындықтар, болжамдық тобын, оның жұмыс тәртібін жобалау орнатыңыз. Дегенмен, басты фактор — болжамды объектінің сынағы. Талдау міндеті — объект туралы болжамдық ақпаратты алуға мүмкіндік беретін болжау үлгісін жасау. Нысанның сипаттамасы бақылау тапсырмаларын әзірлеу кезінде пайда болады. Бастапқыда объектінің неғұрлым жалпылама көрсеткіштері туралы ақпараты бар дайындық сипаттамасы жүргізіледі. Бұл жерде білімді рөл сарапшылардың шеберлігі мен қабілеттерімен сипатталады. Бұл принцип бұзылулар (әсіресе жиі формальды экстраполяция процесінде қалыптасады) шликерлер зор өлшемін және мониторинг жету үшін әрбір мүмкіндігі бар кезде — күлкілі бастауыш жасады. Мысалы, пролетарлық таптық идеологияның көтеру және мағынасы ресми экстраполяция соңғы нәтиже социал-демократиялық Думасының бас тарту берді, адами құндылықтарды жетістіктерін қадағалаусыз соқты. нысан аналогты табу және бір жағынан, оның моделін немесе оның жекелеген құрамдас (принципі рұқсаттар, талдау және болжау қолдану мақсатында ұқсас объектілер мен модельдерін ұсынды аймақтағы танымал оның атрибуттарының объектісі тұрақты салыстырғанда талдау көздейді tzil ұқсастығы, барынша азайту үшін дайын прогнозды модельдердің бір бөлігін пайдалана отырып, тестілеу және мониторинг жүргізу шығындары, ал екіншісі — ұқсас объектілердің мониторингімен салыстыра мониторингті тексеруді қамтамасыз етеді). 2 кезең — жобаланған объектінің бастапқы моделінің құрылысы. Монтаждаудың барлық жетілдірілген әдістері, осы жүйеде, жедел және белсенді түрде жүргізіледі. Қазіргі кезде жоғары сапалы ғана емес, сонымен қатар сандық көрсеткіштермен, ең бастысы, кейбір негізгі сипаттамалар үшін сандық модельді құруға әрекет жасалды. Осы шекарасында Кейбір деректер мақсатты (мүмкіндігінше әр түрлі әдістерін саны және бір) артық іріктемелі зерттеу арқылы алуға, және зерттеу мамандар. Жүйелік талдау доктринасында саяси болжамдардың объектілерін талдау үшін қолданылатын ұқсас құрылымдарды талдау мен синтездеуге екі тәсіл қолданылады. № 4 емтихан билеті Ғылымның философиялық негіздері. Ғылымның философиялық негіздері - ғылымда когнитивтік нақты, адамзат қызметі, өзгеше əлеуметтік институт ретінде ғылыми теорияларды, ғылыми бағдарламалар мен ғылыми бағыттарды дəлелдеу үшін ғалымдармен қолданылатын философияның көптүрлі онтологиялық, гносеологиялық, методологиялық, логикалық, аксиологиялық ұғымдары мен ережелері. Ғылыми зерттеулердің іргелі бағыттары бойынша, әдетте, өндірісте де, күнделікті тәжірибеде де әлі игерілмеген объектілермен айналысады (кейде мұндай объектілердің практикалық дамуы олар ашылған кезде емес, кейінгі тарихи дәуір). Қарапайым ақыл үшін бұл объектілер ерекше және түсініксіз болуы мүмкін. Олар туралы білім мен мұндай білімді алу әдістері сәйкес тарихи дәуірдегі күнделікті білім әлемі туралы стандарттар мен идеялармен сәйкес келмеуі мүмкін. Сондықтан әлемнің ғылыми суреттері (объектінің схемасы), сондай -ақ ғылымның идеалдары мен нормативтік құрылымдары (әдіс схемасы) тек олардың қалыптасу кезеңінде ғана емес, сонымен қатар кейінгі қайта құру кезеңдерінде де бір түрге мұқтаж. белгілі бір тарихи дәуірдегі басым дүниетаныммен үйлестіру. мәдени әмбебаптардың басым мағыналарымен. Бұл келісім ғылымның философиялық негіздерімен қамтамасыз етілген. Негіздеу постулаттарынан басқа, олар іздеу эвристикасын анықтайтын идеялар мен принциптерді де қамтиды. Бұл принциптер әдетте әлемнің ғылыми бейнесін және ғылымның нормативтік құрылымдарын қайта құруға бағытталған, содан кейін алынған нәтижелерді - жаңа онтологиялар мен әдіс туралы жаңа идеяларды негіздеу үшін қолданылады. Бірақ философиялық эвристика мен философиялық негіздемелердің сәйкес келуі қажет емес. Мүмкін, жаңа идеяларды қалыптастыру барысында зерттеуші кейбір философиялық идеялар мен принциптерді қолданады, содан кейін ол жасаған идеялар басқа философиялық интерпретацияға ие болады, соның арқасында олар танылады және мәдениетке қосылады. Философиялық негіздер әр түрлі: олар зерттеу қызметінде қолданылатын философиялық идеялар мен категориялық мағыналардың өзгеруіне мүмкіндік береді. Ғылымның философиялық негіздері жалпы философиялық біліммен бірдей емес. Әр тарихи дәуірдің мәдениетінде туындайтын философиялық мәселелер мен оның шешімдерінің үлкен өрісінен ғылым дәлелдейтін құрылым ретінде тек кейбір идеялар мен принциптерді қолданады. Ғылымның философиялық негіздерінің қалыптасуы мен олардың өзгеруі тек философиялық қана емес, сонымен қатар зерттеушінің арнайы ғылыми эрудициясын қажет етеді (сәйкес ғылымның пәнінің ерекшеліктерін түсіну, оның дәстүрлері, оның қызмет модельдері және т.б.). Олар философиялық талдауда әзірленген идеяларды ғылыми білімнің белгілі бір аймағының қажеттіліктеріне іріктеу және кейіннен бейімдеу арқылы жүзеге асады, бастапқы философиялық идеяларды нақтылау, оларды нақтылау, жаңа категориялық мағыналарды қалыптастыру, олар қайталама рефлексиядан кейін. , философиялық категориялардың жаңа мазмұны ретінде түсіндіріледі. Философия мен нақты ғылымдардың арасындағы интерфейстегі зерттеулердің бұл кешенін философтар мен ғылыми мамандар бірлесіп жүргізеді. Қазіргі уақытта зерттеу қызметінің бұл ерекше қабаты ғылым философиясы мен әдістемесінің ең маңызды аспектісі болып табылады. Жаңа заман ғылымының қалыптасуы. Қазіргі заман философиясы белгілі бір әлеуметтік-экономикалық, саяси-қоғамдық қатынастардың жемісі болатын Өйткені, Батыс Еуропада капиталистік құрылыстың пайда болуы орта ғасырлық діни идеологияға қарсы күресті үдете түсті. Тауарлы-ақшалы шаруашылықтың дамуы ортағасырлардағы тұйық қоғамның жемісі болған барлық әлеуметтік, саяси-идеологиялық қатынастарды талқандауға әкеліп соқты. Жаңа заман, яғни капитализм дәуірі құлдық пен феодалдық-өндірістік қатынастардың формаларын түбірінен жаңартып, қайтадан заттық-тауарлық қатынастарды қалпына келтірді. Адам ендігі жерде сатып алатын, сатылатын тауарларға бағынышты болды. Оны өлтіруге, сатуға және сатып алуға болмайды. Бірақ, адамның жұмысшы күші сатылады, өйткені, ол қосымша құн тудырады. Бүкіл байлық — капитал осы процесс арқылы дүниеге келеді. Философияның ендігі мәселесі капиталистік өндіріс нарық тудырған, бірте-бірте өндіргіш күшке айнала бастаған жаңа типтегі ғылым және оның жаңа әдісі туралы болды. Философия сонымен қатар жаңа дүниетаным жаңа көзқарасты дүниеге әкелді. Жаңа философия қалыптасты. Жаңа көзқарас әлемді біртұтас дүние ретінде тануға, дүниенің барлық салаларын жан-жақты қамтуға әрекет етті. Табиғатты толық тануға ұмтылған бұл көзқарас, бір жағынан, жаңа заман ойшылдарының діни-мистикалық қапастан шыққаннан кейінгі еркіндік аңсаған армандарының орындалуы еді. Дүние кең байтақ, ұшы-қиыры жоқ, оны танитын, оның сырын ашатын табиғаттың нәрестесі (құдайдың жаратқан құлы емес) — адам. Ол бүкіл дүниені тануға және игеруге ұмтылды. Жаңа заман философиясы мен мәдениетінің дамуына Ренессанс (Жаңғыру) үлкен ықпалын тигізді. Ренессанс дәуірінде білімнің қарқынды дамуы, антик мәдениетін қайта жаңғырту, жаратылыстанымдық ғылымдардың пайда болуы сияқты құбылыстар орын алды. XVI—XVII ғасырларда жаратылыстанымдық және математикалық ғылымдар белсенді түрде дами бастады. XVII ғасырға қарай классикалық механика, жаратылыстанымдық ғылымдардың экспериментальдық негізі қалыптасып үлгерді. Сондықтан философияның ғылымға қатынасын анықтау көптеген философтардың маңызды міндетіне айналды. Осыған орай философ рационалистер Декарт пен Лейбниц, философ-эмпиристер Локк және Юм, трансценденталист Кант философия мен жаратылыстану арасындағы шекараны демакрациялау туралы мәселені шешу мен айналысты. Дәл осы Жаңа заман тұсында ғылым алдыңғы орынға шығып, діннің беделі мен билігі мәдени кеңістіктің жиегіне қарай ығыстырыла бастайды. XVII ғасыр — бұл ғылыми рационализмнің қалыптасу дәуірі. Ең алғаш рет дінді сынап және табиғатты экспеиментальды зерттеуді негіздеп, әлемге үстемдік етуде рационализмді уағыздаған Жаңа заман философтары қатарына Ф.Бэкон, Т.Гоббс, РДекарт және т.б. жатады. Ф.Бэкон жаңа философия методологиясының мынадай принциптерін ұсынады: 1) табиғатты зерттеудегі объективтілік; 2) ғылыми және философиялық әдістің өзіндік құндылығы; 3) табиғаттан технологиялық үстемдік; 4) табиғи әлемді зерттеудің индуктивті әдісі. Бэконның пікірінше ғылым адамның табиғаттан үстемдігін қамтамасыз етеді және бақытты қоғам құрудың алғышарттарын қалыптастырады. Ал ол үшін философия әлемді тану жолындағы гносеологиялық схемалар мен стереотиптерді тазалауы қажет. Кедергілер түріндегі мұндай идолдар қатарына ол тектік идолдарды, индивидтік идолдарды, алаң идолдары мен театр идолдарын жатқызады. Бұл идолдар ескі философиялық дәстүрлер әсерінен қалыптасқан. Ф.Бэкон адамдарды ағарту мен надандыққа және стереотипке қарсы күресу бағдарламасын ұсынады. Ол үшін Бэкон адамдарға санадағы тосқауылдардан құтылып, нағыз танымға жол сілтеуге мүмкіндік беретін педагогиканы дайындады. Сонымен қатар ол идеалдық мемлекеттің платондық теориясына өзінің саяси утопиясын қарсы қойды. Бэконның пікірінше адамзат қоғамы өзгеріп отырады және бұл дамудың өзегі адамның табиғатты пайдалану қабілеті мен үстемдігі болып табылады. Қоғам алға жылжиды және тарихты құдай емес адамның өзі қозғайды — міне, Бэконның идеясы. Ал бұл тұжырымның негізін бэкондық индукция теориясы құрайды. Дәл осы индукция теориясы адамға табиғатқа билік жүргізу үшін қажет білімді береді және ғылымның көмегімен адам жаңа қоғам — аспанда емес, жерде жұмақ орната алады! Теория және практика: өзара байланысы. Ғылыми танымдағы ақиқат мәселесі. Практикамен тығыз байланысты келесі мәселе — дүниетану жолындағы ашылған білімнің ақиқаттығы. Әңгіменің қиындығы мынада: қайсыбір білімнің екі жағы бар. Біріншісі — адамның биологиялық табиғаты, яғни оның түйсіктері, жүйке мен ми ерекшеліктері, сонымен қатар нақтылы-тарихи жағдайдағы қоғам құрылымы, оның мәдени ерекшеліктері, ғылыми ақпаратты өңдеп, пайдалану тәсілдерімен байланысты. Екіншісі, танымда бейнеленетін объективтік шындықтың өз қасиеттері мен ерекшеліктерін анықтау болмақ. Танымның осы екі жағы бір-бірімен өте тығыз байланыста екені сөзсіз. Олай болса, біздің білім мазмұнының қай жақтары жеке адам, я болмаса адамзатқа тәуелсіз түрде зерттеліп жатқан заттың шынайы қасиеттеріне сәйкес келеді? Бұл сұрақ білім ақиқаттығы мәселесінің өзегін құрайды. Әрине, жалпы түрде алғанда өзімен-өзі өмір сүріп жатқан шынайы білім дүниеде жоқ. Ол — адам, әлеуметтік топ, я болмаса жалпы қоғамның білімі. Ол бітімі жағынан субъективті. Сонымен қатар онда дүниедегі зерттеліп жатқан заттар мен құбылыстардың ішкі бізге тәуелсіз мәндік жағы ашылады. Осы тұрғыдан алғанда, ақиқат деп дүниедегі заттар мен құбылыстардың адамның санасында сәйкес бейнеленуін айтамыз. Сонымен қатар біз мына нәрсені ұмыт қалдырмауымыз керек. Дүниені зерттеуде адамзат шегіне жеткен ақиқатқа ешқашанда жете алмайды, өйткені ол — шексіз үрдіс. Сондықтан да ақиқат жөніндегі ілімде оның объективтік, салыстырмалы, абсолютті, прагматистік, когеренттік т.с.с. жақтары ерекше бөлініп алынып талданады. Объективтік ақиқат деп адам, я болмаса адамзатқа тәуелсіз, яғни заттың өзіндік қасиеттерін бейнелейтін білім мазмұнын айтамыз. Мысалы, айдың жерді айналып тұрғаны — объективтік ақиқат. Біз қандай әрекет жасасақ та, оны тоқтата алмаймыз, ол бізге тәуелсіз түрде өмір сүріп, жерді айналып тұр. Абсолютті ақиқат деп дүние жөніндегі толық сарқылып шегіне жеткен білімді айтуға болады. Алайда Дүниенің іш және сырт жағына да шексіздігі бізді абсолюттік ақиқатқа жеткізбейді. Сонымен қатар дүниені зерттеу жолындағы алынған объективті ақиқаттар бір-бірімен қосыла келе, бізді абсолюттік ақиқатқа жақындата түседі. Оны шексіз үрдіс деп те айтуға болар еді. Негізінен, адамзат қолы жеткен білім әрқашанда салыстырмалы десек те болғаны, өйткені ол оның нақтылы тарихи қалыптасқан іс-әрекетімен, яғни сол заманның практикасымен шектелген. Мысалы, соңғы уақытқа дейін Марс планетасында су болды ма, я жоқ па деген сұраққа жауап бере алмадық. Өйткені ол жөніндегі болжамдарды тексеретін дәрежеге жеткен жоқ едік. Енді, тек 2004 жылы ғана американ ғалымдары Марсқа жіберген ғылыми аппараттар арқылы онда өткен шақта су болғанын дәлелдейтін деректер алды. Олай болса, бұрын осы планетада өмір формаларының болғаны сөзсіз, өйткені су бар жерде өмір де дүниеге келеді. Мүмкін, вирустар, я болмаса кейбір бактериялар болған болар. Бұл болжам техникалық құралдар дами келе тексерілетіні сөзсіз. Екінші жағынан, дүниеге келген әр ұрпақтың білімінде ақиқатпен қатар әрқашанда жаңылу болатынын да ескеруіміз қажет. Келесі ұрпақ оның біршамасын тексеріп түзетсе де, ғылымды дамыту жолында ақиқатпен қатар жаңылу да болуы мүмкін. Осы тұрғыдан жаңылуды жалғаннан ажыратуымыз қажет. Егер ғылыми танымның қиындықтары кейбір жағдайда зерттеушіні ақиқаттан алшақтатып, жаңылуға әкелсе, жалғандық өтірік айтып адамды саналы түрде қисық жолға түсірумен тең, дер едік. Когеренттік ақиқатқа келер болсақ, ол — ғылымда ашылған жаңа деректердің негізінде жасалған белгілі бір тұжырымдардың бұрынғы өмір сүріп жатқан теорияға сәйкес келуі. Егерде жаңа ашылған ғылыми жаңалықтарды ескі теорияның шеңберінде түсіне алмасақ, яғни олар бір-біріне когерентті болмаса, онда ғылымның сол саласында дағдарыс басталып, жаңа ізденістерге жол ашылады. Батыс философиясында прагматистік (pragma — іс, іс-әрекет) ақиқат деген де ұғым бар. «Егер белгілі бір тұжырымды, я болмаса көзқарасты басшылыққа алып, жақсы, өзімізге пайдалы нәтижелерге жетсек, онда оны прагматистік ақиқатқа жатқызамыз», — дейді осы ағымның өкілдері. Ақиқат мәселесін талдай келе, оның әрқашанда нақтылығын ұмыт қылмаған жөн. Дүниеде абстрактіліқ, барлық жағдай мен уақытта пайдалануға болатын ортақ ақиқат жоқ. Бұл жөнінде Гегель былай әңгімелейді: адам өлтірген жас жігітті дарға асуға, алаңға, әкеле жатыр. Алаңға жиналған халық оған тас лақтырып, неше түрлі қарғыс сөздер айтуда. Осы кезде алаңда тұрған бір қыздың аузынан: «Шіркін, қандай сұлу жігіт еді», — деген сөздер шығып кеткенде, басқалар оған жекіп: «Қылмыскер қалай сұлу болады, сен не шатып тұрсың», — десе, екіншілер: «Қазіргі жастар бұзылған», -деген «терең» пікір айтады. Бұл, әрине, мәселеге абстрактілік тұрғыдан қарау деген сөз. Өйткені алаңда тұрғандардың арасында ешкім де сол жігіттің адам өлтіруге қалай барғанын, мүмкін, оны байқамай, я болмаса кездейсоқ жағдайда жасағанын білмейді. № 5 емтихан билеті жүктеу/скачать 321.33 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|