Лингвофилософиялық талдау

Ал есімдерді жалған атауларға жатқызады да, адамның пайдасына
жарамайды деген тұжырымға сай келеді.
87. Лингвокогнитивтік талдау
Лингвокогнитивті талдау – таным мен тілдің байланысынан туындаған
талдау. Бұл концептті біздің санамыздың психикалық ресурстарының бірлігі
жəне адамның білімі мен тəжірибесін көрсететін ақпараттық құрылым болып
табылатын когнитивті құбылыс ретінде анықтайды.
Мысалы «еркіндік» концептін талдайық.
Еркіндік- тұлғаның немесе этностың өз мүддесін, қалауын жүзеге асыру
мүмкіндігі болуы. Еркіндік концептісі филологиялық тұрғыда: «Шамадан
тыс еркіндік адамды алаңдатады» деген паремия; П.Дүйсенбиннің «Еркіндік»,
А.Өтегеновтың «Еркіндік самалы»,т.б. əдеби шығармалар кездеседі.
Философиялық тұрғыда: адамдар нақтылы жəне салыстырмалы еркіндікке ие.
Нақтылы еркіндік- алдын ала Құдаймен анықталып қойылады.
Салыстырмалы- ерік бостандығын дəріптейді.
Психологиялық тұрғыда: адамдар өз істерінің нəтижесінде туындайтын
жағдайларды таңдауға ерікті емес. Алайда, өзіне керекті нəтижені тудыру
барысында мүмкіндіктерін тиімді пайдалануға ерікті. Теологиялық тұрғыда:
еркіндік- адамның өз еркін шариғат жəне ислам талабына бағындыруы.
88. Лингвомəдениеттанымдық талдау
Лингвомəдениеттанымдық талдау – тіл мен мəдениет байланысы
нəтижесінде туындаған талдау түрі. Бұл ұлттық-мəдени сөздердің қазіргі
таңдағы қолданысын, фразеологизмдер мен паремиялардың құрамында
кездесуін, этнос танымында сақталу ерекшелігін талдайды. Халықтың
тұрмыс-тіршілігінен, мəдениетінен туындаған ерекше атауларды да
қарастыруға болады.
Мысалы, қазақ тіліндегі жəндік атауларын лингвомəдениеттанымдық
тұрғыда талдайық. Дəуітті халық арасында «мылтықшы» деп атаған. Себебі,
ол бір орында қолына мылтық ұстап тұрғандай күйде тапжылмай тұрып
қалады.
Хан қызы- қоңыздың бір түрі. Қызыл қанаттарында əдемі əрі ерекше
симметриялы қара дақтар бар. Сондықтан халық «хан қызындай көрікті»
деген мағынада осылай атаған.
Тарақанды халқымыз «нанқорек» деп атаған. Себебі, олар нанның
қалдықтарына жиналады да, сонымен қоректенеді.
89 Мəтін талдау

Мəтінмен біз мектеп кезімізден жұмыс жасап келеміз. Олардың түрлерімен
танысып, нақты тақырыбы мен идеясын аша білеміз. Ендігі нақты бір мəтінді
талдауға мысал келтірсек. Мысалы «Домбыра туралы аңыз» атты мəтінді
талдап берсем. Мəтін музыкалық аспап туралы жазылған. Мəтін формасы
жазбаша, мəттіннің типі баяндау, стилі көркем əдебиет (мысалы: қос ішекке
тіл бітейін деген), мəтіннің көзделген аудиториясы кез- келген жастағы
топтарға арналған, мазмұны тарихи болады, мəтін тілі мəтін деңгейі: екі
абзац; үшінші жақтан баяндалып жазылған.

жүктеу/скачать 1.14 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: