11 кесте- Салыстырмалы объектілердің қорытынды деректер
Көрсеткіштер мен мінездемелер
|
Салыстырмалы учскелер
|
бағаланатын
|
1
|
2
|
3
|
сатылу
|
|
750000
|
1327500
|
1175500
|
Жеке меншік құқығы
|
толық
|
толық
|
толық
|
толық
|
Қаржыландыру шарты
|
рыноктық
|
рыноктық
|
рыноктық
|
рыноктық
|
Рынок шарты (сатылу уақыты )
|
|
Қыркүйек
|
Қазан
|
Қараша
|
Орналасу жағдайы
|
Қала орталығы
|
өндіріс аймағы
|
Қала орталығы
|
Қала орталығы
|
Қоршаған орта жағдайы
|
Қанағаттанар-лық
|
Экологиясы нашар
|
Қанағаттанар-лық
|
Қанағаттанарлық
|
Сатылу шарты
|
рыноктық
|
Рыноктық емес
|
рыноктық
|
рыноктық
|
Физикалық мінездеме
|
Мөлшері кв.м.
|
2300
|
3000
|
2950
|
2250
|
Конфигурация
|
тікбұрыш
|
тікбұрыш
|
тікбұрыш
|
тікбұрыш
|
Кірме жолдар
|
Кірме жолдар құрылғысы талап етіледі
|
бар
|
бар
|
Жоқ, кірме жолдар құрылғысы талап етіледі
|
Коммуникал –дық қызмет көрсету
|
Бәрі
|
Бәрі
|
Бәрі
|
Бәрі
|
Зоналық жағдайы
|
Функционалдық қолданудың турі
|
өндіріс объектілерінің қарауындағы жерлер
|
өндіріс объектілерінің қарауындағы жерлер
|
Қойма салынатын жерлер
|
Қоғамдық тамақтандыру мекемелерінің жерлері
|
Функционалдық қолданудың түрі
|
әкімшілік басқару органдарының жерлері
|
Автозаправка салынатын жерлер
|
Супермаркет салынатын жерлер
|
Қаржыландыру мекемесінің жерлері
|
Қалада жерді кадастрлік әдіспен бағалау іске асырылады. Жердің кадастрлік құнының жеке көрсеткіштері 10 кестеде көрсетілген.
10 кесте-Жердің кадастрлік құнының кварталдық жеке көрсеткіштері.
Функционалды пайдаланудың түрлері
|
Бағаланатын учаске
|
Учаске1
|
Учаске2
|
Учаске3
|
өнеркәсіп объектілеріндегі жерлер
|
570
|
325
|
460
|
570
|
Сауда объектілеріндегі жерлер
|
840
|
600
|
775
|
840
|
әкімшілік басқару және қаржыландыру мекемелеріндегі жерлер
|
800
|
700
|
720
|
800
|
Салыстырмалы көрсеткіштер мен мінездемелер:
Объектілеріндегі айырмашылықтарға шегеру әдістемесі арқылы түзетулер енгізу керек.
Енгізілген түзулер:
Жеке меншік құқығы. Салыстырмалы объектілер жеке меншік құқығына ие. Түзету қажет етілмейді.
Қаржыландыру шарты. Осы объектілерді қаржыландырудың рыноктық бағадан айырмашылығы жоқ болғандықтан түзетулер енгізілмейді.
Сатылу шарты. Жиналған ақпараттар бойынша 1-ші обьект тез арада сатылғандықтан бағасы 6% -ға төмендеген. Бұл обьектіге түзету енгізіледі(+6%).
4. Рыноктік шарты (сатылу уақыты) объектілер әр түрлі жағдайда сатылған. Сатылған күннен бағаланған уақытқа дейінгі инфляция құрамы: қыркүйек – 11%, қазан - 4%, желтоқсан - 2%. Инфляцияға төмендегідей түзетулер енгізіледі.
объектіге: +22,5%[(100%+11%)*1,04*1,04*1,02=122,46%];
объектіге: +10,3%[(100%+4%)*1,04*1,02=110,32%];
объектіге: +6,1%[(100%+4%)*1,02=106,1%];
5. Қоршаған ортаның жағдайы (экология). 2-ші; 3-ші объектілер бағалаған объектімен ұқсас жағдайда орналасқан. 1-ші объект өнеркәсіп аймағында орналасқан. Қоғамдық транспорт аялдамаларынан алысырақ орналасқан, шаң, газ өте көп. көрсетілген неготивтік мінездеме учаскенің құнын 15% төмендетеді. 1-ші объектіге қосымша түзетулер енгізіледі.
6. Зоналық жағдайы.
Бағаланатын учаске “Әкімшілік басқару объектілері мен қаржыландыру мекемелерінің жерін ”қолдану аймағында орналасқан. 1-ші учаске “автозаправка станцияларын ”салуға арналған жер ретінде сатылған. Кадастрлік кварталдық көрсеткіштері: 700/600=1,167 және кварталдық аумақтық коэффициенті: 800/700=1,143=1,33 (немесе +33%) тең болады.
2-ші учаске “супермаркеттерге” арналып сатылған. Кварталдық көрсеткіші: 720/775=0,929 және кадастрленген кварталдық аумақтық коэффициенті: 800/720=1,111 орташа енгізу 0,929*1,111=1,032 (немесе +32%) тең.
7. Мөлшері. Жер учаскелерінің сатылуы рыноктік талдау бойынша 30 немесе одан да көп сотық жер 1 кв. м. есебімен алғанда 2,5% төмендетілген. 1-ші және 2-ші объектіге қосымша түзетулер енгізіледі.
8. Кірме жол. Бағаланатын учаскеде қолайлы кірме жолдар жоқ. Осы кемшіліктерді жою үшін қосымша шығу жолдарының құрылғысы қарастырылуы қажет.
Бұл құрылғы 70000 т(руб.)бағаланады. 1-ші және 2-ші учаскелерде бұл кемшіліктер жоқ, ал 3-ші де бар. 1-ші және 2-ші учаскелермен салыстырғандағы төменгі көрсеткіші – 23,33руб(теңге).
9. Ыңғайлы коммуналдық қызмет. Барлық учаскелер толық жабдықталып көркейтілген түзетулер көрсетілген.
12 кесте-Жер учаскесінің салыстырмалы сатылу әдістерінің құнын анықтау
Салыстыру элементтері
|
Салыстыру бірлігі
|
Салыстырылатын учаскелер
|
бағаланатын
|
1-ші
|
2-ші
|
3-ші
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
сатылу бағасы
|
тг
|
|
750000
|
1327500
|
1175500
|
жер учаскесінің ауданы
|
кв.м.
|
2300
|
3000
|
2950
|
2250
|
аудан бірлігінің бағасы
|
тг/кв.м.
|
|
250
|
450
|
522
|
жеке меншік құқығына
түзету
түзетілген баға
|
%
тг/кв.м.
|
0
250
|
0
450
|
0
522
|
қаржыландыру шартына
түзету
түзетілген баға
|
%
тг/кв.м.
|
0
250
|
0
450
|
0
522
|
сатылу жағдайы
түзету
түзетілген баға
|
%
тг/кв.м.
|
+6
265
|
0
450
|
0
522
|
рынок шартына
түзету
түзету енгізілген баға
|
%
тг/кв.м.
|
+22,5
324,6
|
+10,3
496,4
|
+6,1
553,8
|
экология жағдайы
түзету
түзетіген баға
|
%
тг/кв.м.
|
+15
373
|
0
496,4
|
0
555,8
|
аймақтық қызметке
түзету
түзетілген баға
|
%
тг/кв.м.
|
+33
496,5
|
+3,2
512,3
|
0
553,8
| Физикалық мінездемелер
Мөлшер
түзету
түзетілген баға
|
%
тг/кв.м.
|
|
+2,5
508,9
|
+2,5
525,1
|
0
553,8
|
кірме жолдар
түзету
түзетілген баға
|
тг
тг/кв.м.
|
|
-23,3
485,6
|
-23,7
501,4
|
0
553,8
|
қолайлы коммуналдық қызмет
түзету
түзетілген баға
|
%
тг/кв.м.
|
|
0
485,6
|
0
501,4
|
0
553,8
|
Алынған нәтижені иеленеміз, түзетулердің абсолюттік көлемі салыстыруға келетін учаскелердің ең үлкені болғандықтан, 1-ші салыстыруға келетін учаскенің нәтижесі дәл болып есептеледі.
Қорытындылау үшін:
ортақ түзету
сату бағасынан %-ға
өлшеу коэффициенті
орта бағасы
жер учаскесінің құны
|
тг/кв.м.
%
тг/кв.м.
мың.тг.
|
533
1230500
|
+235,6
+94,2
1
485,6
|
+51,4
+11,4
8
4011,2
|
+31,8
+6,1
15
8307
|
Бұл түзету басқа учаскелердің пайыздық түзетуі арқылы жасалады. Алынған көлемді өлшем коэффициенті бойынша қабылдаймыз.
1-ші учаске үшін 94,2/94,2=1;
2-ші учаске үшін 94,2/11,4=8;
3-ші учаске үшін 94,2/6,1=15;
3 ЖЕР БАҚЫЛАУ МЕН ЖЕРДІ БАҒАЛАУ ЖОЛДАРЫН ЖАҚСАРТУ
Қазақстан Республикасындағы жер нарық және оның жетілдіруі.
Жер рыногындағы обьектісі жерге ие болу болып табылады, яғни жеке меншік құқығы, жерді иелену құқығы Қазақстан Республикасының конституциясы бойынша жер сатып алу–сату объектісі болып табылмайды, демек, оған меншіктік рынок жоқ. Ал жеке меншік құқығы тұрақты емес ауыспалы. Рынок обьектісінің сапасы ретіндее жерді қолдануды айтуға болады. Көп жағдайда Қазақстан рыногында жерді иелену құқығы бар, мемлекеттік меншіктегі. Қазақстандағы жер қатынасының дамуын 3 этапқа бөлуге болады. Бұлар республика Парламенті ұсынған заңдағы реформаға байланысты: “Шаруа қожалығы туралы”, “Жер кодексі”, “Жер туралы реформа”, “Жер салығы туралы”. Осыларды іске асыруда жер реформасының І–этабы өтті. 1990-1993ж, жер қорының бөлінуі, азаматтар мен заң иегерлерінің жерді иелену құқығы бекітілді. 1995 жылдың алғына қарай мекемелік мемлекеттік реформасы бойынша, жер иелену–иелері-99,8% жетті. Жер қатынасы дамуының (1994-1995ж) 2-ші кезеңі жер заңдылығының рынок жағдайына бейімделуі мен байланысты. ҚР Президентінің жарлығында айтылғандай рыноктыық қатынаста жерді-қолдануда мемлекеттік иеленуді сақтай отырып сатып алу – сату институтын енгізу. Жер қатынасының, уаақыт тәртібін белгілеу № 1639, 1994 жылдың 5-сәуірі. Реформалаудың 3-ші кезеңіне жерді жеке меншікке иеленудің институтын енгізу. ҚР президентінің “Жер туралы” жарлығында 22.12.1995 жерді мемлекеттік және жекеменшшікке иелену туралы айтылған ҚР 3,5 млн-нан астам жер иелері бар, жер ауданы 350 мың га. жер иелерінің заңды түрде келісімге келуіне боллады. 2001 ж 24- қаңтардағы ҚР Парламентінің “Жер туралы заңы” бойынша 3-ші кезең аяқталады. Бұл заңдағы басты мәселе ауыл шаруашылық жерлерін жеке меншікке иелену болмайтындығы туралы.[10, 39 б]
Қазақстан Республика жер қоры:
Жеке және жалпы талдау жасау үшін ҚР территориясындағы жер категориялық ұсыныстары туралы білу керек, қандай климаттық жағдайда орналасқаны жайында білу қажет.
“Жер заңының” 1 статьясына сәйкес ҚР жер қорын категориясы мен табиғаттық–климаттық жағдайына қарай төмендегідей категорияға бөледі:
ауылшаруашылығына тағайындалған жерлер;
тұрғылықты жерлер (қалалар, ауылдар мен поселкелік пункттер);
өнеркәсіп, трансптор, байланыс, қорғаныс орындарының жерлері;
ерекше қараудағы табиғат территориясының жерлері;
орман қорының жерлері;
су қорының жерлері;
қордағы жерлер;
ҚР территориясында табиғат жағдайына байланысты төмендегідей аймаққа бөлінеді:
Орманды алқап;
Далалы;
Құрғақ далалы;
Жартылай шөлейт;
Шөлейт;
Таулы – шөлейтті дала;
Субтропиктік шөлейт;
Субтропиктік таулы-шөлейтті;
Ортаазияттық таулы;
Таулы оңтүстік сібір;
Ауыл шаруашылығына тағайындалған жер катигориясы және оның құрамы:
“Жер заңының” 79 статьясына сәйкес, ауылшаруашылық қолдануындағы жер болып осы шаруашылыққа қажетті жерлер саналады.[11, 50 б]
Ауылшаруашылығына тағайындалған жердің құрамына пайдалы жерлер, ішкі шаруашылық жолдары, коммуникациялық, суатты, мелиоративті торап, құрылыстар мен ғимараттар. Ауылшаруашылығы пайдалы жерлерге жыртылған жерлер, тыңайтылған жерлер, пішіндікке шабылатын жерлер, жайылым жерлері.
Жерді пайдалану құқығы:
Ауылшаруашылық жерлері төмендегідей қолдануға беріледі:
ҚР заң иегерлеріне ауылшаруашылық өндірісі ретінде қолдануға; орман шаруашылығы ретінде қолдануға, ғылыми зерртеу мақсатына, мал шаруашылығына, баақша ретінде қолдануға;
Жеке меншікке иеленуге ҚР азаматтары жекеменшік шаруашылығын дамытуға, салжай құрылысына;
Азаматтық алмаған шетел азаматына 10 жылға уақытша жалға алуына болады.
ҚР заң иегерлері мен еңбек иегерлері ауылшаруашылығына қолдану мақсатында алған жерлерін заңға бағына отырып ұжымға біргіуіне жергілікті социалдық программаларын іске асыру үшін.
Крестьяндық, фермерлік қожалықтарын жүргізуге арналған жерлер:
Фермерлік қажеттіліктерін жүргізуге арналған жерлер. Уақытша қолдануға құқұғы бар азаматтарға беріледі (5-49жылға дейін). Бұл жерді қолдануға орта ауыл шаруашылық білімі мен катигориясы бар азаматтар құқылы;
Мемлекеттік ауылшаруашылық ұйымтарының құрамынан шыққан азаматтарға фермерлік шаруашылықты жүргізу үшін орта кадастірлік бағадағы жерлер беріледі;
Фермерлік қожалық үшін жер алған азаматтарда, үйлері болса, қора-қопсық жері сақталады. Бұл фермерлік қожалыққа кірмейтін жер.
Шартты жер үлесінің құқықтық (күн тәртібі) режимі:
Қайта құрылған ұйымдармен жойылған мемлекеттік ауылшаруашылық ұйымтарының жұмысшылары мен зейнеткерлердің шаррты жер үлесін иеленуге құқығы бар;
Шартты жер иелену бөліміне қайта құрылған және жойылған мемлекеттік ауылшаруашылық ұйымдарының пайдалы жерлерін қолдануы шектеулі болса жатады;
тұрғылықты жерлер;
жер қорына кіретін жерлер;
радиациялық ластанған жерлер;
пайдалы қазбаларды өңдеу кезінде бұзылған, қайта қолдану үшін культивация жасалмаған жерлер;
Жер үлесінің өлшемі төмендегідей жағдаймен есептеледі;
гектарға жалпы ауданын пайдалы жердің бөлу;
балды-гектарда (топырақ бонитетінің балы, ауданға көбейтілген) ауыл шаруашылық пайдаларының балды- гектарлы сомасына бөлу;
Шартты жер үлесін қолдануы шаррты жер үлесін қолдану туралы құқығымен куәләндырылады;
Шартты жер үлесін қолдану жер құрылғысының тәртібіне рационалдық қолдану жағдайының есебіне байланысты;
Шартты жер үлесі иегерінің құқығы төмендегідей;
жолдастық қожалық капиталының салымына шартта жер үлесін иелену құқығын беру;
жер учаскесін ааллу үшін шартты жер үлесін иеленумен қатар фермерлік шаруа қожалығын ұйымдастыру;
мұраға қалдыру
Қатысушылар құрамынан шыққан жағдайда үлес пен пайды бөлісуге құқығы бар;
ҚР азаматтығынан шыққан жағдайда шартты жер үлесін иелену құқығы тоқтатылады;
Жойылған ауыл шаруашылық өндірісін орнына келтіру:
Жойылған ауыл шаруашылық өндірісін қалпына келтіру ауыл шаруашылық өндірісінің деңгейін сақтап қалу, оның пайдалы жерінің ауданы мен сапасын қалпына келтіру арқылы жасалады;
Жойылған ауыл шаруашылық өндірісін қалпына келтіру иегерлігі мұқтаж адамға беріледі;
Орнына келтіру ісінетөмендегідей иегерлер босатылады, егер оларға ауыл шаруашылығына белгіленген және орман қорының жерлері мынандай пайдалануға берілсе:
жеке тұрғын үй құрылысына, мектеп, бала бақша құрылысы үшін емдеу мекемесі мен мәдени-тұрмыстық обьектісі ретінде берілсе;
мелиоративтік жүйенің құрылысына;
балық шаруашылығы мен тоған құрылысына;
сыртқы ортаны қорғау обьектілерін қорғау құрылысына;
нашар жерлерді қалпына келтіру, химиялыық және радиоактивтік заттармен ластанған жерлерді;
ҚОРЫТЫНДЫ
Бағалап бөлу топырақ пен геоботаникалық материалдарды, климаттық және орографиялық көрсеткіштерді, жерді бағалаудың ІІІ турының қорытындысын, Еңбекші қазақ ауданы әкімшілігінің ауыл шарауашылық дақылдарының өнімділігі мен өсімдік шаруашылығы өнімдерінің құны байланысты мәліметтерін зерттеу негізінде орындалған. Ауыл шаруашылығы алқаптарын бағалау кезінде аудан жері топырағының сапасын есеп ала отырып, шаруашылықтардың мамандандырылуы бағалау учаскелеріне орай (контурлар) бөлінген. Бастапқы нақты мәліметтерді математикалық екшеудің нәтижесі ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігі, табиғи жемшөп алқаптары мен топырақ өлшемдері арасындағы жоғары корреляциялық байланысты көрсетеді.
Жерді кадастрлық бағалау жерді қолданылатын мақсатына және пайдаланылуын есепке ала отырып, оның категориялары бойынша жүргізіледі, бұл орайда жердің кіріс әкелуі, оны жақсартуға кететін ағымдағы шығын, жер нарығындағы сұраныс пен ұсыныстың ара салмағы ескеріледі. Ауыл шаруашылығына пайдаланылатын және орман қоры жерлері оның өнімділігі, табиғатының қорғалуы, рекреациялық маңызы, орналасқан жері бойынша бағаланады. Қалалар мен елді-мекендердің жерлері құрылыстың тығыздығын, орналасқан ауданының артықшылығы, экологиялық жай-күйі, әлеуметтік және инженер-көлік жағдайымен қамтылуы және т.б. есепке алына отырып, қолданылатын мақсатына сәйкес бағаланады.
Қорыта келгенде жердің құндылығы барлық қоғамда оның тұтыну құнын өндіретіндігімен анықталады. Сондықтан жерді экономикалық бағалау оның қоғамдық құндылығын есептеу болып табылады. Жердің тұтыну құндылығын бір жағынан оның тіршілік орны екендігі қалыптастырады. Осыған сәйкес экономикалық бағалау белгісі оның өндіргіш күш ретінде және өмір сүру ортасы ретінде қоғамдық құндылығы. Осы түрғыдан жердің қоғамдық құндылығы неғұрлым жоғары болса, ол соғырлым қымбатқа бағалануы тиіс.
Әлемнің көптеген елдерінде жердің бағасы жер қатынастарын реттеу мен жерді ақылы пайдаланудың қалыптасу саласындағы басты тұтқа болып табылады.
Нарықтық экономика дамыған елдерде жердің ақшалай бағасын айқындаудың бірнеше әдістері қалыптасқан:
1) шығындалу әдісі;
2) сатуды салыстыру әдісі;
3) кірісті капиталдандыру әдісі.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Указ Президента Республики Казахстан ,,О мерахпо реализации
Стратегии развития Казахстана до 2030 года,,. – Алматы,1998
ЗаконРеспублики Казахстан ,,Об оценочной деятельности в
Республике Казахстан,, от 30 ноября 2000 года №109 – 11.
Земельный кодекс Республики Казахстан от 20 июня 2003 года
№442 – II.
Гражданский кодекс Республики Казахстан//Казахстанская
Правда 1995, 31 января – 4 февраля.
Анализ и оценка приносящей доход недвижимости (перевод с
англиийского) Дж. Фридман, Н. Ордуэй.,академия народного хозяйства при Правительстве РФ., Москва. Дело, 1997
Гранов И.В. Оценка недвижимости – СПб: Питер,2001
Грибовский С.В. Оценка доходной недвижимости – СПб: Питер,2001
Дияров С.К. Экономика недвижимости – Кызыл-Орда,2003
Жариков Ю.Г., Масевич М.Г. Недвижимое имущество: правовое
Регулирование. – М.: Бек, 1997
Калачева С.А. Недвижимость. – М., 1998
Коваленко Г.П. Рынок недвижимого имущества в Республике Казахстан. – Алматы: Жети Жаргы, 2001
КорастелевС.П. Основы теории и практики оценки недвижимости. – М.;1998
Методические указания по выполнению дипломных работ для студентов всех форм обучения по специальности 090940 ,,оценка,,. Алматы, 2004
Оценка недвижимости: Учебник./Под ред. А.г.Грязновой, М.А. Федотовой. – М.:Финансы и статистика,2001
Достарыңызбен бөлісу: |