1. Несие және несие жүйесі 6 1 Несие мәні және қажеттілігі мен қызметтері 6

ҚР «Тұран Әлем Банкінің» несиелік рейтингтерді иемдену тарихы

Кесте 3

-банктің корпоративті және жеке қызмет нарығында жақсы көрсеткіштердің болуы

-негізгі қызмет бойынша үдемелі табыс көрсеткіштердің деңгейі;

-бақылау және тәуекел-менеджмент жүйелерін дұрыс ұйымдастыру.

-күрделі экономикалық жағдайларда несие қайтарымдылығының төмен дәрежесінде берілген несие көлемнің өсуі

-базалық капиталдың жеткіліксіз мөлшері;

-банктің қызметі мен экономикалық аямен байланысты туындайтын тәуекелдер.

Қазақстан Республикасының АҚ «Тұран Әлем Банкінің» рейтингтері оның корпоративті және жеке қызмет нарығында жақсы көрсеткіштерді және оның негізгі қызметі бойынша үдемелі рентабельділік мөлшерін көрсетеді.Басқа жағынан несиелеуің жоғары дәрежесі банк капиталына үлкен қысым жасап, рейтингке кері әсерін тигізеді.Бұған қоса, Қазақстан Республикасының экономикалық және банк секторларындағы жағдай несие қызметтің диверсификасыясына жол бермейді.

Соңғы жылдары басқа банктер сияқты «Тұран Әлем Банктің» тез өсу әсерінен ол экономикалық тоқырауларға өте тәуекелді болып келеді.Бірақ несие қайтарымдылық деңгейін дұрыс анықтау және қайтарылмайтын несиелердің төмен деңгейі бұл тәуекелді едәуір төмендетеді.Ашылған жылдан бастап «Тұран Әлем Банк» рентабельділік бойынша Қазақстан банктердің ішінде жетекші орында. Сонымен қатар банк табыстардың құрамында негізгі қызметтен түсетін табыстар үлесі едәуір артты, бұл төтенше табыстардың және салық жеңілдіктердің жойылуымен түсіндіріледі.Комиссиялық табысты құрайтын несие көлемінің өсуі және тауар мен қызметтің көбеюі банктің қаржылық келешегін жақсартады.

«Тұран Әлем Банк » жетекші универсалды банктердің бірі болып, нарықта банк қызметтерімен қатар қаржылық қызметттерді көрсетеді. «Тұран Әлем Банк» жаңа инновациялық қызметтер мен тауарлар арқылы жеке тұлғаларды несиелеу нарығында жетекші орын алатын «Халық банкке» негізгі бәсекелес көрсетеді. Бұл нарық «Тұран Әлем Банкті» сенімді бірінші дәрежелі ресурстармен қамтымасыз етеді.2003 жылдан бастап «Тұран Әлем Банктің» балансы банк жүйесіндегі өтімділіктің жоғары құйылу салдарынан салымдардың үдемелі өсуінен кеңейеді.Шетел инвесторлардың қатысуы банк саясатына оң әсерін тигізеді: тиісті эксперттік білімдер, ресурстарды тарту және бизнестің кеңеюі. FMO грантымен қаржыландырылған RZB компаниясымен серіктестік келісімшарт шеңберінде жүргізілген «Твиннинг» бағдарламасы 2005 жылы бітіп, «Тұран Әлем Банк» өнімдерін және жүйелерін жаңартуға мүмкіндік берді. Бұл жаңартулар алғашында банктің неселеу, маркетинг және халыққа қызмет көрсету сияқты бағыттар бойынша жүргізілді.Шетел инвесторлармен жасалған серіктестік келісімшарт шеңберінде 2001 жылы «Тұран Әлем Банктің» Директорлар кеңесіне RZB және ЕБРР-дың екі өкілдері қосылды. Және банк шетел инвесторлардың қатысуымен тәуекелдерді басқару, ішкі аудит пен бақылау, саудалық және жобалық қаржыландыру бойынша жұмыс жүргізуде.

2006 жылы клиенттерге берілген қарыздар мөлшері 2004 жылға қарағанда 3 есе өсті, және оның мөлшері 1,343,433 миллион теңге құрды. Несиелеу көлемінің қарқынды өсу дәрежесі мемлекеттегі қалыпты экономикалық жағдайды көрсетеді. Бірақ, «Тұран Әлем Банктің» несие көлемдерінің едәуір мөлшері долларға байланысты және шетел валютасына теңестірілген болғандықтан банк активтерінің нашарлауына әкелуі мүмкін.

Қарыз алушыға байланысты несие формасының 4 формасы бар; Мемлекеттік несие- бұл мемлекет тарапынан нақты мерзімге анықталған несие. Шаруашылық несие- бұл несиелік қатынас жабдықтаушы түрде бола алады, яғни сатып алушы тауарды алған кезде міндетті бекітілген кезде (тауарлық қана емес) өтейді. Қазіргі шаруашылықта бір біріне тауарлық қана емес, сондай-ақ ақшалай несие береді. Тауар түрде беретін несие - коммерциялық несие, ал банктік түрде несие - ақшалай несие беріледі.

Азаматтық тұтыну несие түрі. Әр жеке тұлға алатын несие. Халық аралық тұтыну несие түрі. Әр жеке тұлға алатын несие.

Банктік несие, коммерциялық несие субъектілері жеке, заңды тұлға және осы ұлғалар еңбекке жарамды өздерінің материалдық құралдармен жабдықталған, экономикалық қатынастарда өзінің кепілдігі бар несие қатынасқа түсе алатын тұлғалар. Несие субъектілері бойынша несие бергенде жүйесіне, несие түріне қарай беріледі. Клиентке несие еңбекке жарамды өздерінің материалдық құралдармен жабдықталған, экономикалық қатынастарда өзінің кепілдігі бар несие қатынасына түсе алатын тұлғалар. Несие субъектілері бойынша несие бергенде жүйесіне, несие түріне қарай беріледі. Клиентке несие беруде оның келесі элементтері зерттеледі; капитал қозғалысы мен несиенің байланысы, несиені қолдану ортасы, несие тізімі, өнімділігі, несиенің қамтамасыз етілуі.

Несие субъектілері - несиені алушылар мен берушілер,

Несие объектісі - несие алушы мен берушінің арасындағы ақшалай, мүліктей зат.

Банктік несиені несиелендіру объектісіне қарап тармағында «объект» - бұл зат, яғни несиелік келісім шарт бекіту кезінде қарыз ретінде берілетін құрал, зат. Несие берілу мерзіміне қарай: қысқа, орта, ұзақ мерзімді болып бөлінеді. Қысқа мерзімді 1 жылға дейін, орта-1-3 жылға дейін, ұзақ-5 жылдан жоғары.

Қысқа мерзімді несие - өндірістік қорлардың әр түрлі элементтеріне беріледі; өнеркәсіп, ауылшаруашылығына, сауда және тағы басқа.

Ұзақ мерзімді несие - өндрістік объектілер құрылысына, қайта құруға, техникалық жаңартуларға, әр түрлі техникалық игерулерге, жаңа өнім шығаруға қолданылады. Банк қарызын бергенде олардың критериіне мен қағидаларына байланысты несие көлемі меншікті капитал көлеміне ғана тәуелді емес, сонымен қатар тартымды ресурстарына әсерін тигізеді. Несие жүйесін іс жүзіне асыруда басты элементі- келісімшарт.

Несиенің қағидалары: несиенің жұмсалған мақсаты, несиенің көлемі, несиенің мерзімі, несиенің проценттік ставкасы, несие кепілдемесі. Несиелендіру келісім шарт объектісі; субъект, объект, несиені қамтамасыз ету кепілдігі.

Несие беру Ұлттық банк ережелеріне сай жүргізіледі. Осы ережеге сай коммерциялық банктер және оның филиалдары жеке заңды тұлғаға несие беруде көлемін анықтайды негізгі талаптарын қояды, оның жүргізу процедурасын бас банкпен байланыса отырып жүргізеді, Несие жеке тұғаларға; үй заттарын алуға, емдеуге, оқу орындарын, бала оқытуға тағы басқа.

Несие беру кезінде белгілі бір сомма анықталған мерзімге беріледі және оның бойынша максималды шектелуі тағайындалмайды. Жеке тұлғаға несие беру теңгеде, шетел валютасында жүргізіледі. Жеке тұлға несие алуда келесі құжаттарды ұсынуы керек; өзінің еңбек ақысы туралы анықтама, мұнда бас бухгалтердің қолы мен мөрі болуы керек, жеке тұлғаны куәландыратын жеке құжат, жан ұя жөнінде анықтамалар, салық инспекциясымен берілген клиентің тіркеу анықтамасы және оның көшрмесі жанұя мен иелерінің табыс анықтамасы. Клиент өзінің алған несиесін қамтамасыз ету үшін кепіл құжаттарын ұсынады. Жұмыс істегендігі соңғы 12 айға орташа айлық табысы, соңғы 12 айға еңбек ақыдан ұсталынған төлемдер түрлері. Бұл анықтама ұйым басшысымен бас бухгалтермен мөрлену керек.

Жеке тұлғаға несие беру кезінде клиентің несиелік қабілетін, оның келісім егер бұрын қарыз алса, оның көлеміне қарай. Несие бөліп клиенттің төлем қабілеттілігін оның жұмыс орнына әкелген орташа еңбек ақысы негізінде және зейнетақының тағайындаған сомасынан тағайындалады.

Анықтамаларға келесілер жатады; анықтаманы берген ұйымның толық аты, оның пошталық адресі, банктік реквизиттері, клиентің сол ұйыммен тұрақты жерде істеген мерзімі клиенттің сол ұйымда қандай қызметкер болып 3 жақты 4 данада толтырылады, Сондықтан жеке тұлға гарант тұлғаа болып қатысқанда кепіл қолдары өзінің жеке куәлігімен тексеріледі. Несие қызметкері құжаттарды толтыру кезінде келесі талаптарға сүиенуі керек;

1. Клиент шотынан немесе карточкалық шотынан төлемнің кезекті түсінуін;

2. Мәтінді құжаттардың ақшалай соммасы, күні және олар жазбаша түрде болуы керек, мекен жайы, аты, тегі толық жазылуы керек;

3. шетел валютасында алынған қарыз бойынша құжаттар тек кепілдік

туралы келсім -шарттан басқа, себебі қарыз валютада беріледі, сол түрнде толтырылады

4. Кепіл келісім шарты мен кепілдік келісім шарты банкелік қарыздың номері, күні болуы керек;

5. Келісім шартта банк атынан қатысатын тұлғалардың аты- жөні және қарыз алушының жағдайы мәтінде толық көрсетілуі керек. Осыны тексергеннен кейін несие қызметкері банктік қарыз келісім шартын және кепіл келісім шартын клиенттің өтінші бойынша тіркеу журналына тіркеледі.

Рәсімделгеннен кейін екі жақ қол қойғанан кейін несие кызметкері несие жөнінде құжаттарды топтастырды, яғни 1-ші дана, жедел міндеттеме көшірмесін сақтандыру полисі, құжаттың толық пакетін жинап, жеке папкаға тіркеп қатарлы номер береді.

Несие қызметкері бағдарламаға сай қарыз алушы, жөнінде электронды несие жұмысын қалыптастырады.

Мұнда банктің қарыздық келісім шарты; жеке тұлғаның кепіл жөнінде келісім шарты қарыз алушының жедел міндеттемесі, қарыз соммасы және ол бойынша төлеп отыратын соммасы мен сый ақы пайызы.

Несиені қайтару ай сайын бөлшектенген түрде 1 күннен келісілген келісім шартта тағайындалған тәртіп бойынша жүргізіледі, қолданылған қарыз бойынша проценттерді аудару жеке тұлғаның шотына аударылған қарыз сомасының күшінен басталады. Қарыз алушы қарызы мен процетін қайтаруда келесі жолмен жүргізіледі:

1) шоттан немесе карточкалық шоттан аударады, егер қарыз АҚШ долларымен берсе, ал оның еңбек ақысы теңгеде берілсе, бақылаушы кассир оның шотынан соманы алып, сол күнгі курсты АҚШ долларына аударады;

2) кіріс кассалық ордері арқылы қолма қол ақшаны енгізу.

Осы қолданылған құжаттар бойынша бақылаушы кассир күнделікті бағдарламаға сай салымдар бойынша қарыз алушының жүктеулері бойынша олардың шотынан ақшаның аударылуын бақылап ай сайын қаржы басқару мен бухгалтер бөліміне есеп беруді тапсырып отырады.

Банктік келісім шарттың іс әрекет кезеңі бойынша несие қызметкерлері келесілерді бақылайды.

1) қарыз алушының келісім шартының дұрыс орындалуын және төлемдердің кезекті түсуін бақылайды;

2) қарыз алушы жөнінде қосымша ақпараттарды енгізеді;

3) қарыздың дер кезінде қайтарылуы мен проценттің төленуі жөнінде іс

шаралар жүргізіледі.

Осы жағдайларда банктер берілетін жаңа несиелердің спектрін әжептәуір кеңейтті және олардың көлемін арттырды, ал қазір несие беру олардың артықшылықты қызмет түрі болып қалды.