1. XX ғасырдың басындағы Қазақстандағы өнеркәсіптің дамуы
Осыдан бастап ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӘСЕР!!!!!!АНА ҮСТІНДЕГІ ҚАЙТА ҚҰРУ
жүктеу/скачать 191.96 Kb.
|
| Осыдан бастап ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӘСЕР!!!!!!АНА ҮСТІНДЕГІ ҚАЙТА ҚҰРУ
Қазақстанның ауыл шаруашылығында еңбек өнімділігі 1970 жылмен салыстырғанда 1985 жылы небәрі 2%-ға ғана артты (және бұл он бес жылда!) ал 1980 жылмен салыстырғанда тіпті 9%-ға құлдырат кетті. Аграрлық сектордың жалпы өнімнің өсу қарқыны сегізінші бесжылдықта (1966-1970 жылдар) 28% деңгейінде тіркелді (бұл көрсеткішті 1965 жылғы наурыз реформасы «сергітті»), тоғызыншы бесжылдықтың (1971-1975 жылдары) өзінде бұл көрсеткіштер 15%-ға дейін құлдырады, ал оныншы бесжылдықта (1976-1980 жылдары) республиканың ауыл шаруашылығы өнімнің жалпы өндірісінде нөлдік белгіге әрең дегенде шықты: оның өсімі алдыңғы кезеңмен салыстырғанда 0,1%-ды құрады. Экстенсивтендірудің таптаурын болған арнасымен жылжыған үкімет өндірістік инфрақұрылымды кеңейту саясатын жалғастыра берді, сол себепті сақалды құрылыстарды еріксіз инвестициялады және тауармен қамтамасыз етілмеген ақша жиыны өсті (қарапайым тілмен айтар болсақ, мұнда мынадай байланыс болды: жылдар бойы салынатын объектілер өнім бермеді, ал оларды салушылар осы уақыт бойына үзбей жалақы алып тұрды, яғни шартты түрде айтқанда, қаңыраған тұтыну нарығы салдарынан «тауарға» айнала алмаған «бос» ақшаны алып тұрды). Егер 1986 жылы жаңадан салына бастайтын құрылыстың сметалық құны 48,5 миллиард сом болып белгіленген болса, 1988 жылы қаржының құлдырап кеткеніне қарамастан 59 миллиард деңгейінде болды. Жанталаса қарулану, социалистік лагерь мен «халықаралық жұмысшы және коммунистік қозғалысқа» жәрдем қаржы бөлу бюджетті барынша қатты тұралатты. Мемлекеттің қоғаммен құпия, бірақ өктем келісімшарт бойынша жүру саясаты ықтимал айла-амалға орын қалдырмады: әлеуметтік референциялардың алуан түрлі кешеніне айырбас ретінде режимге саяси төзімділік танытты (тұтыну тауарлары мен коммуналдық қызметтердің төмен, болмашы дерлік бағасы, әлеуметтік қызмет кешенінің барлығына жуығының тегін болуы т.б.). Бұлардың бәріне ақша керек болды. Ал оны алатын ешқандай мүмкіндік болмады. Сыртқы саудадағы жағдайдың нашарлауынан, ең алдымен мұнай бағасының құлдырауынан болған шығыны 1985-1989 жылдары 90 миллиард доллар, ал 1990 жылы 18 миллиард доллардан астам болды. Сырттан қарыз алу КСРО-ның халықаралық несиегерлерге борышының бұрын-соңды болмаған дәрежеде өсуіне әкеліп соқтырды. Егер 1971 жылы ол 1,8 миллиард доллар болса, 1989 жылы 50 миллиард долларға жақындады (кейбір сараптамалық бағалау бойынша бұдан да көп көлемге жуықтаған). 1990 жылға қарай, КСРО Қаржы министрінің баяндамасында айтылғанындай, «сыртқы борыштың көлемі жаңадан қарыз алмай-ақ, тек оны өтеу қызметіне жұмсалатын шығыстың көбеюі есебінен ғана өсе түсетін деңгейге жетті», ал борышты және ол бойынша өсетін пайызды төлеу үшін 1990 жылы «отын-энергетикалық кешен өнімнің экспортынан түскен бүкіл ақшаны дерлік жұмсауға» тиіс болды. Сонымен бірге КСРО-ның 1990 жылы 400 миллиард сом мөлшерінде болып айқындалған ішкі мемлекеттік борыш ішкі жалпы өнімнің 44%-ына теңелді. КСРО елі несие өтеу қабілетінен айырылды. Тарих берген «уақыт несиесі» де таусылып бітті. «Ұлы утопияның» ақырғы сағаты жақындады, насихат қоғамға тастаған бұлдыр жұбаныштың ешқайсысы да төніп келе жатқан апатты енді кері серпіп тастай алмады. Белден басқан ұтымсыз бастаулардан зорлықтың қысымына ұшыраған экономика өзін-өзі күйретудің ақырғы сатысына сол көзсіз екпіндеген бойы келіп жетті. 1980-жылдардың басында КСРО экономикалық, әлеуметтік, саяси дағдарыс алдында тұрды. Әкімшіл-әміршіл жүйе қазіргі заманның нақты жағдайына жауап бере алмайтын еді. Қоғамның барлық жақтарын, оның экономикалық негіздерін, әлеуметтік өмірді, саяси құрылымды, рухани саланы жаңарту қажеттілігі сезілді. Дағдарыс үш негізгі салада байқалды. Саяси салада, экономикалық және әлеуметтік салада. Саяси салада: басшылықтың өзгерістерді жүзеге асыру қажеттігін түсінуге қабілетсіздігі және дәрменсіздігі, қоғамдық өмірдің, экономикалық қызметтің, азаматтардың жеке өмірінің бір орталықтан басқарылуы, партиялық және мемлекеттік функциялардың бірігуі мен төрешілденуі, заңдылықтың бұзылуы, жариялылықтың болмауы. Экономкалық салада: шаруашылықты жүргізудің шығындық тәсілі, ғылыми-техникалық және технологиялық прогресте арттта қалушылық, бақылаусыз басқару аппараты, шығындық тәсіл, инфляция, тауар зәрулігі. Әлеуметтік салада: тұрмыс деңгейінің нашарлауы, теңгермешілдік, әлеуметтік әділеттіліктің жиі бұзылуы, күнделікті тіршіліктің бұрмалануы, ұлтаралық қатынастардағы шиеленістер, маскүнемдік, нашақорлық, ұрлық, парақорлық. жүктеу/скачать 191.96 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|