> ң,
> ың, ің,іңіз, ыңыз
> ңыз, ңіз
>ыңыз, іңіз
ларыңыз,леріңіз
>сы, сі
> ы, і
С
7
ептік жалғау
Атаулары
|
Сұрақтары
|
Жалғаулары
|
1.Атау септік
(и.п.)
|
кім? не?
кто? что?
|
Жоқ
|
2.Ілік септік
(р.п.)
|
кімнің?ненің?
чей?,чья?, чье?,кого?,чего?
|
ның-нің,
дың-дің,
тың-тің
|
3. Барыс септік
(д.п.)
|
кімге?неге?қайда?
кому?,чему?,куда?
|
га, ге, қа, ке,
а,е (т.ж. 1,2 ж)
на,не( т.ж. 1,2 ж)
|
4.Табыс септік
(в.п.)
|
кімді?нені?
кого?, что?
|
ды-ді,
ты-ті,
ны-ні, н (т.ж)
|
5.Жатыс септік
(местный п.)
|
кімде?неде?
қайда?кашан?
у кого?,
у чего?, где?, когда?
|
да-де,
та-те,
нда-нде (т.ж)
|
6.Шығыс септік
(исходный п.)
|
кімнен?неден?
қайдан?
от кого?,от чего?
откуда?
|
м , н, ң > нан, нен
> дан, ден
б,в,г,д>тан,тен
|
7. Көмектес септік (вспомог. п. твор)
|
кіммен?немен?
с кем?, с чем?,
|
мен, бен, пен
|
Жіктік жалғау
жақ
|
|
Жалғаулары
|
1
|
мен
|
,м,н,ң > мын,мін
> бын, бін
б,в,г,д > пын, пін
|
2
|
сен
|
> сың, сің
|
2
С.т
|
сіз
|
> сыз, сіз
|
3
|
ол
|
Жоқ
|
Көптік жалғау
й,у,р> - лар, - лер
л, м, н, ң, з> -дар, - дер
б, в, г, д> -тар, -тер
4тарау4раздел
СӨЗ ТАПТАРЫ
9
1.Зат есім(имя существительное)
2.Сын есім (имя прилагательное)
3.Сан есім (имя числительное)
4.Есімдік(местоимение)
5.Етістік (глагол)
6.Үстеу(наречие)
7.Шылау (союз)
8.Одағай(междометие)
9.Еліктеу сөздер (подражательные
слова)
Зат есім
(Заттың атын білдіретін сөз табы)
Түрлері
|
Мысалдар
|
Мағынасына қарай:
(По значению)
Жалқы есім
(собственное имя сущ.)
Жалпы есім
(нарицательное)
|
Бағдат,Айбек,Арай
кітап,үй,өзен
|
Тұлғасына қарай:
(По способу образования)
Негізгі
(непроизводные)
Туынды
(производные)
|
жер,су,қала
білім,оқушы,айтыс
|
Құрамына қарай:
( По составу)
Дара
(простые)
Күрделі
(сложные)
|
ауыл,мектеп,сынып
ақсу,күнбағыс,белбеу
|
Сұрақтары:
Кім? Кімдер?
Не? Нелер?
|
|
Жұрнақтар
|
Существительные, образованные от существительных и прилагательных
|
1
|
-шы/ші
|
Жазу (письмо) – жазушы (писатель)
Күзет (охрана) – күзетші (охранник); етік (сапог) – етікші (сапожник)
|
2
|
- лас\лес
- дас\дес
- тас\тес
|
Жол (дорога) – жолдас (друг); ат (имя) – аттас (люди с одинаковым именем); ауыл – ауылдас (сосед, житель одного села)
|
3
|
- лық\лік
- дық\дік
- тық\тік
|
Бала (ребенок) – балалық (детство); дос (друг) – достық (дружба); әділ (справедливость) - әділдік (справедливость)
|
4
|
- кер\ гер
|
Қызмет (служба) – қызметкер (служащий), дәрі (лекарство) – дәрігер (врач)
|
5
|
-стан
|
Қазақ-стан, Өзбек-стан
|
6
|
-шылық, -шілік
|
Жұрт-шылық, кем-шілік, бас-шылық, тір-шілік
|
7
|
-шақ, -шек, -ша, -ше
|
Мақтан-шақ, маңдай-ша
|
Жұрнақтар
|
Существительные, образованные от глагола
|
1
|
- ма,\ме
- па\пе
- ба\бе
|
Кес (режь) – кеспе (лапша); тоқы (вяжи) – тоқыма (трикотаж); бас (печатай) – баспа (издательство); сүз (цеди) – сүзбе (творог).
|
2
|
- ым\ім
- м
|
Бөл (дели) – бөлім (отдел); біл (знай) – білім (знание); таны (узнай) – таным (познание).
|
3
|
- қыш\кіш
- ғыш\гіш
|
Бас (наступил) – басқыш (ступенька, лестница); ұш (лети) – ұшқыш (летчик); сүз (сцеди) – сүзгіш (фильтр).
|
4
|
-ылдыры0, -
|
|
Сан есім
(Заттың санын,ретін білдіретін сөз табы)
Түрлері
|
Мысалдары
|
Тұлғасына қарай:
Негізгі
Туынды
|
бес,алты,жүз
алтау,оныншы,
жиырмадай
|
Құрамына қарай:
Дара
Күрделі
|
бес,мың,жүз
бес жүз, қырық алты
|
Мағынасына қарай:6
1.Есептік
(количественные)
2.Реттік
(порядковые)
3.Жинақтық
(Собирательные)
4.Бөлшектік
(дробные)
5.Болжалды
(предположительные)
6.Топтау
(разделительные)
|
Отыз,қырық,алпыс
Бесінші,жүзінші ,бірінші
Біреу,екеу,үшеу,жетеу
Бестенбір,бір жарым,бір бүтін оннан екі
Отыздай,қырықтай,
мыңдай, бес жүздей.
Бір-бірден, екі-екіден,бес-бестен.
|
Сын есім
(Заттың сынын, түрін, түсін білдіретін сөз табы)
Түрлері
|
Мысалдары
|
Мағынасына қарай:
Сапалық
(качественное)
Қатыстық(относительное)
|
Ақ,қара,әдемі
Тұзды,майлы,
Мәдениетті
|
Тұлғасына қарай:
Негізгі
Туынды
|
Жақсы,сұлу,үлкен
Таулы,шуақты,қысқы
|
Құрамына қарай:
Дара
Күрделі
|
Мол,нәзік,тар
Ұзын бойлы,қызыл ала
|
Сұрақтары:
Қандай?
Қай?
|
|
Сын есімнің жасалу жолдары
Жұрнақтары
|
Мысалдары
|
-лы,-лі,-ды,-ді,
-ты,-ті
|
атақ-ты,пайда-лы,су-лы,сүт-ті
|
-лық,-лік,-дық,-дік,
-тық,-тік
|
ауыл-дық,егіс-тік, шай-лық
|
-сыз,-сіз
|
үй-сіз,бала-сыз
|
-дай,-дей,-тай,-тей
|
қарай-дай(аппақ),
тау-дай,сүт-тей
|
-шыл,-шіл
|
ұйқы-шыл,ақ-шыл,
көп-шіл
|
-паз
|
өнер-паз,білім-паз
|
-шаң,-шең
|
ашу-шаң,тар-шең
|
-и
|
әдеб-и,тарих-и
|
-қы,-кі,-ғы,-гі
|
жаз-ғы,күз-гі,
арт-қы
|
Сын есімнің шырайлары
(Степени сравнения прилагательных)
Шырай түрлері
|
Жұрнақтары
|
Мысалдар
|
1.Жай шырай (положительная степень)
|
|
әдемі, жақсы, ақ, көк ...
|
2.Салыстырмалы шырай (сравнительная степень)
|
-рақ -рек, ырақ,- ірек
-лау, -леу,
- дау, -деу, -тау,- теу
-қыл, -ғыл, -ғылт, -қылт
-шыл,-шіл
-ілдір
-ақ,- қай,
- ғыш
|
жақсырақ, ағырақ, көгірек
жақсылау, ақтау,көктеу
бозғыл, ақшылт,
көкшілт,
көгілдір
сарғыш
|
3.Күшейтпелі шырай (превосходная степень)
|
1.Күшейткіш буын арқылы
2.өте, тым, аса, тіпті, нағыз, ең, нақ
|
Жап- жақсы, әп- әдемі, сап- сары
Өте әдемі, тым жақсы, аса биік, тіпті жақын
|
Есімдік
(Есім сөздердің орнына қолданылатын сөз табы)
Түрлері
|
Мысалдары
|
Тұлғасына қарай:
Негізгі
Туынды
|
мен,сен,ол
біреу,барша,барлық
|
Құрамына қарай:
Дара
Күрделі
|
ол,анау,сонау,қанша
бірнеше,ешкім,әрбір
|
|
Достарыңызбен бөлісу: |
