2. 3 ОҚО кедейліктің және әлеуметтік қамтамасыздықтың

Азық-түлік қоржынында тамақ өнімдерінің 43 атауы бар: ет, балық, сүт, май және тоң май, нан, жеміс-көкөніс, жұмыртқа, қант, шай, дәмдеуіштер және басқалар. Ең төмен азық-түлік қоржынының құны халықтың түрлі жыныстық-жас және әлеуметтік-демографиялық топтарына арналған тамақ өнімдерін тұтынудың ең төмен нормаларын бөлшек сауда желісінің өкілдікті объектілерінде тіркелетін орташа бағаға көбейту жолымен анықталады. Күнкөрістің ең төмен деңгейін есептеуге арналған аз тұтынылатын азық-түлік емес тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге жұмсалатын шығыстардың үлесі ең төмен тұтыну қоржыны құнының 40 пайыздық мөлшерінде белгіленген.

2006 жылдың қаңтар-сәуірге ТМД елдері бойынша негізгі әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштер өткен жылдың тиісті кезеңіне %-бен; тұрақты бағада

Халықтың табысы 2006 жылдың сәуірде халықтың атаулы және нақты ақшалай табысын бағалау*)

**) 2005 жылдың деректері нақтыланған.

2005 жылы жұмыссыздық деңгейі 8,1% құрады. Алдын - ала деректер бойынша 2005 жылы  жұмыссыздар  саны (15 және одан жоғары жастағы, табысты жұмысы болмаған, оны белсенді іздеген,  жұмысқа кірісуге әзір болған адамдар) 639,3 мың  адамды құрады және өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 19,5 мың адамға немесе 3%-ға азайды. Жұмыссыздық деңгейі 8,1% қалыптасты (2004 жылы – 8,4%), еркектер арасында- тиісінше 6,7% (7%), әйелдер арасында –  9,6 % (9,8%) құрады.

Жұмыссыздар арасында жас құрылымы бойынша 15-24 жастағы адамдар – жалпы санынан 28,7%, ал 25-29 жастағылар – 16,1%, 30-34 жастағылар – 18,9% ең көп үлес салмақ алады. Жастар жұмыссыздығының деңгейі  13,4% қалыптасты (2004 жылы  – 14,3%).

Республика экономикасында 2005 жылы 7,2 млн. адам жұмыспен қамтылды. 2004 жылға қарағанда олардың саны 62,4 мың адамға немесе 0,9%-ға өсті. Жұмыспен қамтылған халықтың жалпы санында еркектер 3,7 млн. адамды (51,8%), әйелдер – 3,5 млн. адамды (48,2 %) құрады.

Жалдамалы қызметкерлер ретінде 4,6 млн. адам (жұмыспен қамтылғандардың жалпы санынан 63,9%) жұмыспен қамтылды. Жалданып жұмыс істейтіндердің жалпы санынан  мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдарда3,7 млн. адам (олардың жалпы санынан 81%), жеке тұлғаларда - 0,6 млн. адам (12,1%), шаруа (фермер) қожалықтарында – 0,3 млн. адам (6,9%) еңбек етті.  Өз бетінше жұмыспен қамтылғандар саны – 2,6 млн. адамды (36,1%) құрады. Республиканың ірі және орта кәсіпорындарында 2,6 млн. адам немесе жалдамалы қызметкерлердің жалпы санынан 56,5% жұмыспен қамтылды. Жұмыспен қамтылғандардың жалпы санынан 18,1%-ы өнеркәсіп кәсіпорындарында және құрылыста, 32,9% - ауыл және балық шаруашылығында, 49% - қызмет көрсету саласында жұмыс істеді. Жұмыспен қамту органдарында жұмыссыз ретінде есепте тұрған азаматтар саны 2006 жылдың соңында 94 мың адамды құрады. Экономикалық тұрғыдан белсенді халық санында тіркелген жұмыссыздар үлесі 1,3% (2005 жылы – 1,5%) қалыптасты. 2006 жылдың наурызында Қазақстан Республикасы бойынша орта есеппен халықтың жан басына шаққандағы күнкөрістің ең төмен деңгейінің шамасы 8201 теңгені құрады

Күнкөрістің ең төмен деңгейі – мөлшері бойынша ең төмен тұтыну қоржынының құнына тең, бір адамға қажетті ең төмен ақшалай табыс. Ең төмен тұтыну қоржыны адам тіршілігін қамтамасыз етуге қажетті тамақ өнімдерінің, тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің заттай және құндық көріністегі ең төмен жиынтығы болып табылады. Ол тұтыну қоржынынан және азық-түлік емес тауарлар мен ақылы қызметтерге жұмсалатын шығыстардың тіркелген үлесінен тұрады. Азық-түлік қоржынын статистика жөніндегі уәкілетті орган денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган белгілейтін тамақ өнімдерін тұтынудың ғылыми негізделген физиологиялық нормалары бойынша есептеп шығарады. Азық-түлік қоржынында тамақ өнімдерінің 43 атауы бар: ет, балық, сүт, май және тоң май, нан, жеміс-көкөніс, жұмыртқа, қант, шай, дәмдеуіштер және басқалар. Ең төмен азық-түлік қоржынының құны халықтың түрлі жыныстық-жас және әлеуметтік-демографиялық топтарына арналған тамақ өнімдерін тұтынудың ең төмен нормаларын бөлшек сауда желісінің өкілдікті объектілерінде тіркелетін орташа бағаға көбейту жолымен анықталады. Күнкөрістің ең төмен деңгейін есептеуге арналған аз тұтынылатын азық-түлік емес тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге жұмсалатын шығыстардың үлесі ең төмен тұтыну қоржыны құнының 40 пайыздық мөлшерінде белгіленген.

Кедейлер саны индекстерінің серпіні кедейліктің 2004 жылғы тиісті кезеңмен салыстырғандай, 2005 жылы да тұрақты төмендегенін көрсетеді. Күнкөрістің ең төмен деңгейі шамасынан төмен табысы бар кедейлердің үлесі 2006 жылдың төртінші тоқсанында 7,4%, ал азық-түлік қоржыны құнынан төмен табысы бар кедейлердің үлесі 1,6% құрады. 2004 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда күнкөрістің ең төмен деңгейі шамасына қатысты кедейліктің индексі 4,8 пайыздық пунктке, азық-түлік қоржыны құнына қатысты 1,3 пайыздық пунктке төмен. 2006 жылдың үшінші тоқсанымен салыстырғанда кедей халықтың үлесі де, тиісінше 3,2 және 0,4 пайыздық пунктке төмендеді.

Қаралып отырған кезең ішінде кедейліктің асқынуының индексі 1,3%-ға дейін, кедейлік шегінің индексі 0,4%-ға дейін төмендеді, бұл кедей үй шаруашылықтары табысының одан әрі өсуін және ең кедей адамдар арасындағы алшақтықтың азайғанын көрсетеді.

2005 жылдың желтоқсанында бір қызметкердің орташа айлық атаулы жалақысы 44956 теңгені құрап, өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 26,1%-ға, нақты көрінісінде – 17,3%-ға өсті. Қаңтар-желтоқсанда (алдын ала деректер бойынша) – тиісінше, 34066 теңгені құрап, 20,5% және 12%-ға өсті.

2005 жылы атаулы жалақының өсуі өткен жылдың тиісті кезеңіне қатысты экономикалық қызметтің барлық түрлерінде байқалды. Ауыл және орман шаруашылығы қызметкерлерінің еңбек ақысы 25,4%-ға, құрылыстағы қызметкерлердікі – 24,2%-ға, сауда саласындағы қызметкерлердікі – 21,7%-ға, денсаулық сақтаудағы қызметкерлердікі - 20%-ға, көлік және байланыстағы қызметкерлердікі – 18,1%-ға және білім берудегі қызметкерлердікі – 13,1%-ға өсті. Өнеркәсіптегі еңбек ақы 2005 жылы 41690 теңгені құрап, 2004 жылмен салыстырғанда 18,4%-ға өсті. Өнеркәсіп салалары ішінде ең жоғары жалақы алатын шикі мұнай мен табиғи газ өндіруде жұмыс істейтін адамдар, олардың жалақысы    2005 жылы 119 мың теңгеден асты (бұл сала бойынша орташа жалақыдан 2,9 есе көп), темекі өндірісіндегі қызметкерлерде – 111 мың теңге және 2,7 есе. Өткен жылы қаржы қызметіндегі қызметкерлердің жалақысы –  79685 теңге болып, орташа республикалық деңгейден 2,3 есе асты, жылжымайтын мүлікпен операцияларды жүзеге асыру жөніндегі салада – тиісінше 50530 теңге, 1,5 есе, көлік және байланыста – 49053 теңге, 1,4 есе, қонақ үй және мейрамхана қызметінде – 47441 теңге, 1,4 есе.

Еркектердің орташа жалақысы 41900 теңгені құрады немесе әйелдердің жалақысынан (25500 теңге) 1,6 есе жоғары. Қонақ үй-мейрамхана бизнесінде бұл алшақтық 1,8 есені, қаржы қызметінде – 1,6 есені, өнеркәсіпте – 1,5 есені, мемлекеттік басқаруда – 1,3 есені құрады. Республика өңірлері арасында ең жоғары жалақы 2005 жылы Маңғыстау  (64532 теңге) және Атырау (65457 теңге) облыстарында сақталды, бұл ел бойынша орташа алынған жалақыдан 1,9 есе жоғары, ал Астана қаласында – 50956 теңге (1,5 есе), Алматы қаласында – 49178 теңге (1,4 есе). Орташа республикалық деңгейден төмен жалақы он облыста тіркелді. Ақмола облысында мұның шамасы 22716 теңгені, Шығыс Қазақстан облысында – 27611теңгені, Оңтүстік Қазақстан облысында – 22833 теңгені құрады.

Кедейлер саны индекстерінің серпіні кедейліктің 2004 жылғы тиісті кезеңмен салыстырғандай, 2006 жылы да тұрақты төмендегенін көрсетеді. Күнкөрістің ең төмен деңгейі шамасынан төмен табысы бар кедейлердің үлесі 2006 жылдың төртінші тоқсанында 7,4 %, ал азық-түлік қоржыны құнынан төмен табысы бар кедейлердің үлесі 1,6 % құрады. 2005 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда күнкөрістің ең төмен деңгейі шамасына қатысты кедейліктің индексі 4,8 пайыздық пунктке, азық-түлік қоржыны құнына қатысты 1,3 пайыздық пунктке төмен. 2006 жылдың үшінші тоқсанымен салыстырғанда кедей халықтың үлесі де, тиісінше 3,2 және 0,4 пайыздық пунктке төмендеді.

Қаралып отырған кезең ішінде кедейліктің асқынуының индексі 1,3%-ға дейін, кедейлік шегінің индексі 0,4%-ға дейін төмендеді, бұл кедей үй шаруашылықтары табысының одан әрі өсуін және ең кедей адамдар арасындағы алшақтықтың азайғанын көрсетеді.

2006 жылдың желтоқсанында бір қызметкердің орташа айлық атаулы жалақысы 44956 теңгені құрап, өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 26,1%-ға, нақты көрінісінде – 17,3%-ға өсті. Қаңтар-желтоқсанда (алдын ала деректер бойынша) – тиісінше, 34066 теңгені құрап, 20,5% және 12%-ға өсті.

2006 жылы атаулы жалақының өсуі өткен жылдың тиісті кезеңіне қатысты экономикалық қызметтің барлық түрлерінде байқалды. Ауыл және орман шаруашылығы қызметкерлерінің еңбек ақысы 25,4%-ға, құрылыстағы қызметкерлердікі – 24,2%-ға, сауда саласындағы қызметкерлердікі – 21,7%-ға, денсаулық сақтаудағы қызметкерлердікі - 20%-ға, көлік және байланыстағы қызметкерлердікі – 18,1%-ға және білім берудегі қызметкерлердікі – 13,1%-ға өсті.

Өнеркәсіптегі еңбек ақы 2006 жылы 41690 теңгені құрап, 2004 жылмен салыстырғанда 18,4%-ға өсті. Өнеркәсіп салалары ішінде ең жоғары жалақы алатын шикі мұнай мен табиғи газ өндіруде жұмыс істейтін адамдар, олардың жалақысы    2006 жылы 119 мың теңгеден асты (бұл сала бойынша орташа жалақыдан 2,9 есе көп), темекі өндірісіндегі қызметкерлерде – 111 мың теңге және 2,7 есе.

Өткен жылы қаржы қызметіндегі қызметкерлердің жалақысы –  79685 теңге болып, орташа республикалық деңгейден 2,3 есе асты, жылжымайтын мүлікпен операцияларды жүзеге асыру жөніндегі салада – тиісінше 50530 теңге, 1,5 есе, көлік және байланыста – 49053 теңге, 1,4 есе, қонақ үй және мейрамхана қызметінде – 47441 теңге, 1,4 есе.

Еркектердің орташа жалақысы 41900 теңгені құрады немесе әйелдердің жалақысынан (25500 теңге) 1,6 есе жоғары. Қонақ үй-мейрамхана бизнесінде бұл алшақтық 1,8 есені, қаржы қызметінде – 1,6 есені, өнеркәсіпте – 1,5 есені, мемлекеттік басқаруда – 1,3 есені құрады.

Республика өңірлері арасында ең жоғары жалақы 2006 жылы Маңғыстау  (64532 теңге) және Атырау (65457 теңге) облыстарында сақталды, бұл ел бойынша орташа алынған жалақыдан 1,9 есе жоғары, ал Астана қаласында – 50956 теңге (1,5 есе), Алматы қаласында – 49178 теңге (1,4 есе). Орташа республикалық деңгейден төмен жалақы он облыста тіркелді. Ақмола облысында мұның шамасы 22716 теңгені, Шығыс Қазақстан облысында – 27611теңгені, Оңтүстік Қазақстан облысында – 22833 теңгені құрады.

Қазақстан Республикасының 2006 жылғы қаңтар-желтоқсандағы әлеуметтік-экономикалық дамуының қысқаша қорытындылары

Экономиканың нақты секторы. 2006 жылдың қаңтар-желтоқсанында өнеркәсіп өндірісінің көлемі қолданыстағы бағамен 6432,5 млрд. теңгені құрады, бұл 2005 жылғы қаңтар-желтоқсаннан 7% көп. 2005 жылғы осы кезеңмен салыстырғанда кен өндіру өнеркәсібінде өндіріс көлемі 7%-ға, өңдеу өнеркәсібінде 7,3%-ға, электр энергиясын, газ бен су өндіруде және бөлуде – 3,6%-ға өсті.

2006 жылғы қаңтар-желтоқсанда ауыл шаруашылығы жалпы өнімінің көлемі ағымдағы бағамен 837,8 млрд. теңгені құрап, 2005 жылғы қаңтар-желтоқсанмен салыстырғанда 7,0%-ға өсті.

2006 жылдың қаңтар-желтоқсанында жүк тасымалдаудың жалпы көлемі (коммерциялық тасымалдаумен шұғылданатын көліктік емес ұйымдар мен кәсіпкерлер тасымалдаған жүк көлемінің бағасын есепке алғанда) 2024,0 млн. тоннаны құрап, 2005 жылғы тиісті кезеңмен салыстырғанда 5,0% өсті.

Есепті кезеңде бөлшек сауда тауар айналымының көлемі (қоғамдық тамақтандыру айналымынсыз) 1561,6 млрд. теңгені құрап, 2005 жылғы қаңтар-желтоқсанмен салыстырғанда 14,4% артты.

2006 жылдың қаңтар-желтоқсанда негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың көлемі 2810,3 млрд . теңгені құрады, бұл 2005 жылғы қаңтар-желтоқсаннан 10,6 есе жоғары.

2007 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша республикада 247930 заңды тұлғалар тіркелген, соның ішінде қызметкерлерінің саны 50 адамға дейінгілер – 233666. Жұмыс істеп тұрған заңды тұлғалар – 174799. Жұмыс істеп тұрған заңды тұлғалардың ішінде шағын кәсіпорындар – 161512 құрайды, олардан шағын бизнес субъектілері – 114850.

Сыртқы сауда. 2006 жылғы қаңтар-қарашада Қазақстанның сыртқы сауда айналымы (Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Кедендік бақылау комитетінің деректері, ұйымдаспаған сауданы есепке алмағанда) 56109,2 млн. АҚШ долларын құрап, 2005 жылғы қаңтар-қарашамен салыстырғанда 36,8% өсті, соның ішінде экспорт – 34820,1 млн. АҚШ доллары (38,2% өсті), импорт – 21289,1 млн. АҚШ доллары (34,6% өсті) болды.

Баға. Тұтыну бағаларының индексі 2006 жылғы желтоқсанда 2005 жылғы желтоқсанмен салыстырғанда 108,4% құрады. Азық-түлік тауарларының бағалары 7,3%-ға, азық-түлік емес тауарлар – 7,1-ға%, ақылы қызметтер – 11,6%-ға өсті. Өнеркәсіп өнімін өндірушілердің бағалары 2006 жылғы желтоқсанда 2005 жылғы желтоқсанмен салыстырғанда 14,6%-ға өсті.

Қаржы. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің жедел деректері бойынша Қазақстан Республикасының Мемлекеттік бюджетіне түскен табыстар көлемі 2006 жылдың 1 желтоқсанында 2092,8 млрд. теңгені құрады, бұл 2005 жылғы 1 желтоқсанға қарағанда 11,4% көп, ал шығын – 1910 млрд. теңгені (20,2%) құрады.

2006 жылғы ІІІ тоқсанда есеп берген кәсіпорындар мен ұйымдардың деректері бойынша қаржы нәтижесі табыс ретінде 779,4 млрд. теңге сомасында белгіленді, бұл 2005 жылғы ІІІ тоқсандағы деңгейден 39,4% жоғары. Пайдалылық деңгейі 37,4% құрады. Есеп берген кәсіпорындардың жалпы санынан залалды кәсіпорындардың үлесі 37,4% құрады.

Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің деректері бойынша екінші деңгейдегі банктердің экономика салаларына салған кредиттік салымдары 2006 жылғы 1 желтоқсанда 4361,2 млрд. теңгені құрады. Олардың өсуінің тұрақты серпіні байқалады. Кредиттік салымдардың жалпы көлемінде ұзақ мерзімді кредиттердің үлесі 74,4%, шетел валютасындағы кредиттердің үлесі 49% құрады. 2006 жылғы 1 желтоқсанда банк жүйесіндегі депозиттер көлемі 2863,1 млрд. теңгені құрады, бұл 2005 жылғы 1 желтоқсаннан 77,1% көп, соның ішінде халық депозиттері (салымдары) 927,9 млрд. теңге болды, бұл 2005 жылғы 1 желтоқсаннан 68,6% көп.

Еңбек рыногы. 2006 жылғы желтоқсанда жұмыссыздар саны сараптамалық бағалау бойынша 626,4 мың адамды, экономикалық тұрғыдан белсенді халық санындағы жұмыссыздық деңгейі 7,8%, соның ішінде жұмыссыздар ретінде жұмыспен қамту органдарында тіркелген адамдар саны ағымдағы жылғы желтоқсанның соңында 75,1 мың адамды құрады, экономикалық тұрғыдан белсенді халық санындағы олардың үлесі – 0,9%.

Халықтың табысы. 2006 жылғы қарашада, бағалау бойынша, халықтың орта есеппен жан басына шаққандағы атаулы ақшалай табысы 19544 теңгені құрап, 2005 жылғы қарашамен салыстырғанда – 15,9%-ға, нақты ақшалай табысы – 7%-ға өсті.2006 жылғы қарашада қызметкерлерге есептелген орташа айлық атаулы жалақы 42452 теңгені құрап, 2005 жылғы қарашамен салыстырғанда 16,3% өсті. Нақты жалақы 7,3 % көбейді.