Ғылымды үйреніп, оны өмірге қолдан-

94
§1.
 «ЭКСПО-2017». 
 
 
«Нұр әлем» па виль оны – жел кү ші
1.
Ма қал-мә тел дер ді оқып, желдің пайдасы мен зияны туралы ой 
бө лі сің дер.
• 
Жел дау ыл ша қы ра ды,
Бұлт жау ын ша қы ра ды.
• 
Ау ру жел мен ке ліп, тер мен шы ға ды.
• Жел ес пей, бұлт көш пес.
• Ат мін дім деп же лік пе,
Жел ге мі ніп же ліп көр.
• 
Жел мен жа рыс па, 
Кө лең кең ді қу ма!
• 
Жел ек пін деп соқ қан мен, 
Таң мез гіл сіз ат пай ды.
2.
Мә тін ді оқып, та қы ры бын, сти лін, ав тор көз қа ра сын анық таң дар. 
ɀɵɧɞɵɠɟɥ
(Алас тайпасы туралы аңыз)
Ше шем нің ып-ыс тық құ ша ғы… Бір де ме де гім ке ле ді. 
Бі рақ дей ал май мын. Кеу дем ді бір нәр се ашы та түс кен дей. 
Ба сым ай на лып… жоқ, жер төң ке рі ле бер ген дей… 
Са қа лы кеу де сі не түс кен үл кен ақ са ры шал. Сұп-су ық 
ала қа ны мен маң дай ым нан си пап қоя ды. Одан әрі де та қыр 
ба сы сал бы рап әкем отыр. Тү сім емес, өңім. 
– Ба тыр, қа лай сың? – дей ді шал, ба ды рай ған ала кө зін 
ма ған тік қа дап. Де нем дір ете қал ды да, кө зім ді жұ ма қой-
дым. Бұл кім? Қай дан жүр ген адам?
– Қо рық па, құ лы ным. Бұл кі сі – ем ші атаң ғой. Та мы-
рың ды ұс та сын да. (Әкем нің дау ысы).
Шал ұс та ған бас бар мақ тың ба сы нан лүп-лүп соқ қан қан 
та мыр дың бүл кі лін се зе мін. Не дәу ір уа қыт тан кей ін шалдың:
– Ба ла ға жел ти ген. Су әке лің дер ші, – де ге нін ес ті дім.
Бе ті ме бүр кіп жі бер ген су ық су дан селк етіп, кө зім ді қа лай 
ашып ал ға ным ды біл мей қал дым.
– Ен ді жы лы бүр ке ніп жат, – де ді шал бе ті ме кү лім сі рей 
қа рап.

95
– Жел ти ген адам осылай ес-тү сі нен ай ыры ла ма? – де й ді 
әкем. – Тү ні бойы жын қақ қан дай сан ды рақ тап шы ға ды. Бұл 
өзі бас қа бір дерт ке ұшы ра ған жоқ па осы?
Шал жы ми ып күл ді. Со дан соң шай ын со рап тай оты рып:
– Қа ра ғым, жел де ген оңай жау емес. Бая ғы да ір ге ден соқ-
қан жын ды жел дің ке сі рі нен бір тай па ел мүл де құ рып кет-
кен, – де ді. Мен елең ет тім. 
– Қы зық екен, – де ді әкем таң да нып. 
Шал сақалын саумалап біраз ойланып отырды да, тамағын 
қыр 
нап, бір-екі рет жөткірініп қойды… Ал енді тыңдай 
бе ріңдер…
«…Ара да ай өте ді, жыл өте ді. Ақ қатын ен ді көп қа тын ды 
жиып алып, ақ боз үй де мы на дай сөз бас тай ды:
– Ба ла ла рың әл сіз, ер кек те рің әр сіз, су ық қа шы дам сыз 
екен, – дей ді.
– Ол не ден? – деп көп қа тын елең қа ға ды.
Ол есік тен бас қа те сі гі жоқ, ша ңы рақ тан бас қа жа ры ғы 
жоқ үй іші не сұқ сау са ғын шо шай тып:
– Күн түс пей тін, жел кір мей тін мы на дай үй де бет те өң, 
бой да қу ат бо ла ма? – дей ді.
– Сон да не іс теу ке рек? – дей ді көп қа тын.
– Ір ге ні ашып, ки із дер ді ке сіп, тұс-тұс тан те сік жа сау 
ке рек. Сон да жел ге де, жа рық қа да қа рық бо ла сың дар.
– Мі не, ақыл! – деп, көп қа тын ір ге лер ді кө те ріп, ки із дер ді 
те сіп-те сіп тас тай ды. Бі рақ күт кен дей жел соқ пай ды.
– Бұ қа лай? – деп, көп қа тын ақ қа тын ға мө лие қа рай ды.
– Тай па ға ке лер тар жол дың бойы тұ тас қан қа ра ор ман 
ғой. Бү кіл жел ді ұс тап тұр ған сол да ғы.
Көп қа тын көп ой лан бай-ақ от қоя ды ор ман ға. Әп-сәт те 
қы зыл жа лын көк ке жа лаң дап, ағаш тар күн жа на ды, түн 
жа на ды көк тү тін бу дақ тап. Ақы ры ит тұм сы ғы өт пей тін ну 
ор ман ның ор нын да жап-жа ла ңаш тау қа ла ды со пай ып.
Сол-ақ екен, ой 
дан-қыр 
дан, оң 
нан-сол 
дан са 
мал ле 
кіп 
қоя бе ре ді. Қа тын дар мәз боп қол со ға ды. Ер кек тер жел пі ніп 
кеу де аша ды. Бі рі нің бе ті не әр кі ре ді, бі рі нің бой ына әл бі те-
ді. Мұн дай ра қат ты кім көр ген!.. Бі рақ, амал не, бұл ра қат 
ұзақ қа со зыл май ды, са мал дың ар ты жел ге ай на ла ды. Жел-
дің со ңы қа ра дау ыл ға ұла са ды. Ол күн діз-тү ні түйе дей боз-
дап, ит тей ұлып тұ ра ды. Жы лан дай ысыл дап ір ге ден кі ре ді,

96
ай да һар дай ыс қы рып есік тен шы ға ды. Зә рі ет тен өте ді, ыз -
ға ры сүй ек ке же те ді. Ыңыр сып жы лап ба ла бе сік те жа та ды. 
Күрк-күрк жө те ліп ер кек тер есік те оты ра ды. Көз де рі алақ-
жұ 
лақ етіп көп қа 
тын ақ қа 
тын 
ды із 
дей 
ді. Ол ізім-ғай 
ым 
жо ғал ған. Ол жо ға лы сы мен, та ғы бір сұм дық бас тала ды. 
Көк тен түс ті ме, жер ден шық ты ма, әл де жел мен бір ге же тті 
ме, тай па іші нен бел гі сіз бір ін дет шы ға ды. Бұл, ал ды мен, 
жан-жа ну ар, мал дан бі лі не ді. Қо тан да қой лар бас та рын бір 
жа ғы на қи сай тып, ай на лып-ай на лып құ лап тү се ді. Ай ғыр лар 
қу ып жү ріп, өз үй ір іне ша ба ды. Түй елер жа ңа ту ған бо та сын 
ті зе мен тап тап тас тай ды. Үй де гі ит тер ие сін қа ба ды. Бұ ның 
со ңы адам дар ға же те ді. Ба ла лар әке-ше ше сі мен емес, қол-
да рын да ғы ай на мен сөй ле се ді. Олар дың не деп отыр ға нын 
еш кім тү сін бей ді. Тіл де рі бас қа бо ла ды.
Осы ның бә рін кө ріп-біл ген тай па ақ са қа лы: «Бұ лар – ен ді 
ті рі өлік. Тай па ның кү ні бат ты», – дей ді кү ңі ре ніп. Бұл оның 
соң ғы сө зі бо ла ды.
– Мі не, шы рақ та рым, ке зін де дәу ір леп тұр ған бір тай па-
ның тағ ды ры осы лай ша бі те ді», – деп, шал әң гі ме сін аяқ тады.
Әкем күр сін ді. Мен жы ла дым.
(Ди дах мет Әшім ха н'лыны
«Жынды жел» әгімесінен)
3.
Мә 
тіннің тақырыбын, автор көзқарасын, мақсатты аудиторияға 
сәйкес қызметін, құрылымын, тілдік ерекшелігін алдыңғы 
мәтінмен салыстыра талдаң дар. 

жүктеу/скачать 3.57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: