3 I қазақстан Республикасының табиғи ресурстарын өндіруге және экспорттауға салынатын салықтардың экономикалық мәні

(1+0,03) х (1+0,03)

(1+0,03)х(1+0,03)х(1+0,04)х(1+0,04)х(1+0,04)х

(1+0,05)х(1+0,04)х(1+0,04)х(1+0,03)
Ақша ағымдарын түзетуден кейін әрбір жыл үшін таза келтірілген құн (ТКҚ) есептеледі. Бұл ретте, есептеу егер қолма- қол ақшаның түзетілген жылдық ағымдарында есептелетін сомасында оң нәтиже жүргізілетінін ескеру қажет. Бұл мысалда бұл 6 жылда болады.
-600+(-233)+31,6+305,4+427+477,3 = 408,3

Алтыншы жыл үшін ТКҚ- ды есептейміз

(1+0,11) (1+0,11)² (1+0,11)³ (1+0,11)⁴ (1+0,11)⁵ (1+0,11)⁶

ПІН) = 0,11+ 3,22 х (0,12-0,11) = 0,11+ 3,22 х 0,01+

3,22- (-20,75) 23,97

= 11,13%
Одан кейінгі жыл үшін есеп осылай жургізіледі.

Жер қойнауын пайдаланушының жылдық ақша ағымы (ЖҚПА) есепті жылда Жер қойнауын пайдалануға келісім- шарт қызметін жүзеге асыру кезінде Жер қойнауын пайдаланушы жүргізген шығыстар мен жер қойнауын пайдаланушының Жылдық кірісі арасындағы айырма ретінде айқындалады.

Жер қойнауын пайдалануға келісім-шарт шегіндегі қызмет бойынша жер қойнауын пайдаланушы алған жылдық жиынтық кірістің сомасы Келісім-шартты жасау күніне қолданылатын Салық заңнамасына сәйкес айқындалады.

Есепті жылда келісім-шарттың қолданылу шегінде жер қойнауын пайдаланушы жүргізген шығыстарға мынадай шығыстар жатады.

1. 
   Кодекстің ережелеріне сәйкес амортизацияланатын және жер қойнауын пайдалану бойынша операциялары жүзеге асыру барысында капиталдандырылатын шығыстар ( бірінші жылдың капиталдық шағыстарына ашық кен орны бойынша жасалған келісім-шарттар негізіндегі келісім-шартты жасау күніндегі және жер қойнауын пайдаланушыға тиесілі негізгі қорлардың қалдық құны жатады);
   
2. 
   Несие қаражаттары бойынша сыйақылар және капиталдық шығыстар бойынша амортизациялық аударымдардың есептелген сомасынан басқа кодекстің ережелеріне сәйкес шегерімдерге жататын шығыстар;
   
3. 
   Есепті жыл үшін есептелген дивидендтерге салық пен табыс салығының сомасы, сондай-ақ кодекстің ережелеріне сәйкес есептелген есепті жылға тиісті жыл үшін есептелген үстеме пайдаға салық сомасы.
   

Үстеме пайдаға салық есептіден кейінгі жылдың оң бесінші сәуірінен кешіктірмей төленеді, ал жер қойнауын пайдаланушы декларация есептіден кейінгі жылдың оныншы сәуірінен кешіктірмей тіркеу орны бойынша аумақтық салық органына береді.

Роялти мөлшерін есептеу үшін:

• 
  салық салу объектісі нақты өндірілген пайдалы қазбалардан алынған бірінші тауар өнімі немесе өндірілген пайдалы қазбалардың көлемі болып табылады.
  
• 
  төлемді есептеу базасы бірінші тауарлық өнімнің құны болып табылады.
  
• 
  жалпы таралған және жер асты суларынан басқа пайдалы қазбалардың барлық түрлері бойынша ставка жобаның экономикасын ескеріп келісім-шартта белгіленеді. Бұл ретте, ең аз мән жоқ, қолданылып жүрген редакциядан өзгеше 0,5 пайыз мөлшерінде роялти ставкасы белгіленген.
  

Жалпы таралған пайдалы қазбалар мен жер асты сулары бойынша роялти жер қойнауын пайдаланатындардың барлығы үшін, оның ішінде мынадай кесімді ставкалар бойынша пайдалы қазбалардың басқа түрлерін өндіруге келісім-шарт бойынша қызметін жүзеге асыратындарға белгіленеді:

Бұл ретте, салық өнім тұтынушыға сатылғанына немесе өз мұқтажы үшін пайдалынғанына қарамастан төленеді.

Роялтиді мыналар:

-кәсіпкерлік қызметін жүзеге асыру кезінде осы сулар өндіріске және технологиялық мұқтажға пайдаланылмайды және сыртқа сатылмайтын жағдай кезінде жеке меншік құқығында оларға тиісті жер учаскелерінде өндірілетін жер асты сулары бойынша жеке тұлғалар;

-өз шаруашылық мұқтаждарды үшін жер асты суларын өндіруді жүзеге асыратын мемлекеттік мекемелер;

-пластық қысымды қолдау үшін жолшыбай өндірілген жер асты суларын кері бұрғылау кезінде жер қойнауын пайдаланушылар төлемейді.

Пайдалы қазбалардың барлық түрлері бойынша роялтиға салық салу объектісі пайдалы қазбалардың немесе нақты өндірілген пайдалы қазбалардан алынған бірінші тауарлық өнім көлемі болып табылады.

Роялтиді есептеу мақсатында алтын, күміс және платинадан басқа пайдалы қазбалардың есепті салық кезеңі үшін, жер қойнауы пайдаланушы өндірген құн сату пунктінде дейін оларды тасымалдауға нақты шығыстар сомасы мен жанама салықтардың есебінсіз бірінші тауарлық өнімнің есепті кезеңі үшін сатудың орташа өлшенген бағасын ескеріп айқындалады.

Мысалы: Жер қойнауын пайдаланушы есепті салық кезеңінде 10 мың тонна пайдалы қазбаны өндірді.

Жанама салықтарсыз 24 мың теңге бағасы бойынша 4 мың тонна және тоннасына 26 мың теңге бағасы бойынша 3 мың тоннадағы 2 келісім-шарт бойынша өнімді тиеп-жөнелту жүргізілді.

Сатудың орташа өлшем бағасы бұл жағдайда 24857,2 теңге құрады:

(300х26мың теңге) +(4000х24мың теңге)

(3000+4000)

Сату пунктіне дейін тасымалдау бойынша нақты шығыстар салық кезеңі үшін 22 млн теңге құрады.

Осындай жолмен, роялтидің есептеу базасы 226 672,0 мың теңге құрады:

10 000тонна х 24 857,2 теңге – 22000 000 теңге.
Жер қойнауын пайдаланушының салық кезеңі үшін өндірген алтын,

Күміс және платинаның құны металдардың Лондон биржасында салық кезеңі үшін қалыптасқан осы металдардың орташа бағасын ескеріп айқындалады.

Алтын, күміс пен платинадан басқа, сондай-ақ жалпы таралған пайдалы қазбаларды сатудың орташа өлшем бағасы үшін есепті кезеңде бірінші тауарлық өнімді сату жоқ болған жағдайда сату орны болған соңғы кезеңнің тауарлық өнімді сатудың орташа өлшем бағасы қабылданады.

Сатудың орташа өлшем бағасы үшін салық кезеңіндегі роялтимен салық салу объектісін есептеу үшін алтын, күміс пен платинадан басқа сатудың орташа өлшем бағасы үшін есепті кезеңде бірінші тауарлық өнімді сату жоқ болған жағдайда пайдалы қазбаларды өндіруге қалыптасқан нақты шығыстар қабылданады.

Бұл ретте, жер қойнауын пайдаланушы бірінші тауарлық өнімді сатудың нақты бағасын ескеріп бірінші сату орны болған есепті кезеңдегі есептелген роялти сомасын одан кейінгі түзетуді жүргізуге міндетті.

Бірінші тауарлық өнімді сатудың орташа өлшем бағасы үшін өз мұқтажы үшін оларды толық пайдалану жағдайында немесе есепті кезеңде жалпы таралған пайдалы қазбалары сату жоқ кезде пайдалылық нормасына осы есепті кезеңде нақты қалыптасқанға ұлғайтылған оны өндіру мен алғашқы өндеуге жер қойнауын пайдаланушының нақты қалыптасқан шығыс сомасы қабылданады.

Есепті кезеңде бірінші тауарлық өнімді сатудың орташа өлшем бағасы үшін қызмет көрсету және/ немесе шығарылатын өнімнің негізгі құрамдас бөлшегі ретіндегі жер асты суларын пайдалану жағдайында пайдалылық нормасына осы есепті кезеңде нақты қалыптасқанға ұлғайтылған оны алғашқы өңдеу мен өндіруге жер қойнауын пайдаланушының нақты қалыптасқан шығыстар сомасы қабылданады.

Пайдалы қазбалардың барлық түрлері бойынша роялти есепті кезеңнен кейінгі айдың он бесі күнінен кешіктерілмей төленеді.

Роялтиді төлеу бойынша есепті кезең болып күнтізбелік ай саналады. Егер роялти бойынша бұрынғы тоқсан үшін орташа айлық төлемдер 1000 айлық есептік көрсеткіштерді құрайтын болса, онда есепті кезең болып тоқсан саналады.

Қорытынды
      Тауарларды магистральдық құбырлар жүйесi бойынша немесе электр тарату желiлерi бойынша экспорт режимiнде шығарған жағдайда кедендік ресiмдеудi жүргiзген кеден органының белгiсi бар толық кедендiк жүк декларациясы экспортты растаушы болып қызмет етедi. Тауарларды мерзiмдiк декларациялау рәсiмiн қолдана отырып экспорт режимiнде шығарған жағдайда, кедендiк ресiмдеудi жүргiзген кеден органының белгiсi бар толық кедендiк жүк декларациясы да экспортты растаушы болып табылады. Уақытша декларация беру рәсiмiн қолдана отырып, экспорт режимiнде тауарларды әкеткен жағдайда, кедендiк ресiмдеудi жүргiзген кеден органының белгiлерi бар толық жүк кеден декларациясы да экспортты растау болып табылады.

      Тауарларды магистральдық құбырлар жүйесi бойынша немесе электр тарату желiлерi бойынша экспорт режимiнде шығарған жағдайда тауардың iлеспе құжаттары көшiрмелерiнiң орнына тауарларды қабылдау-өткiзу актiсi табыс етiледі.

Қазақстан Республикасының аумағында жер қойнауын пайдалану келiсiм-шарты шеңберiнде қызметiн жүзеге асыратын, сол келiсiм-шарттың талаптарына сәйкес импортталатын тауарлары қосылған құн салығынан босатылатын салық төлеушiлерге өткiзiлетiн, өзi өндiрген тауарларды сату жөнiндегi айналымдарға салынады.

Егер, жер қойнауын пайдалану келiсiм-шартында қосылған құн салығынан босатылатын импортталатын тауарлар тiзбесi айқындалған болса, онда осы тiзбеде көрсетiлген тауарларды сату жөнiндегi айналымдарға нөлдiк ставка бойынша салық салынады.

2. Серкебаев Б. Салық саласына салмақ түсті // Қаржы-Қаражат.-1999.-№6

3. Рустемов К. Салық реформасы уақыт сыны.//Қаржы-Қаражат.-2000.-№1

4. Әлімов Қ. Салық халық несибесі // Қаржы-Қаражат.-2001.-№5

5. Жүнісов Б. Нарықтық экономика негіздері.- Алматы,1999

6. Назарбаев Н. Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы.- Алматы,1999

7. Мамыров М. Государство и бизнес.-Алматы,2002

8. Жауапсыздық жарға жығады // Қаржы-Қаражат.-2000.-№5

9 Омаралиев Т.О. Мұнай ен газ өңдеу химиясы және технологиясы. І, ІІ бөлім Алматы, 2001.

10 Нефти СССР 4-том Спрвочник М Химия 1974.

11 Надиров К. Нефть и Газ Казахстана Алматы 2000.

12 Сарданашвили А.Г. Львова А.И. Примеры издачи по ТПНб М. Химия 80 г. 274 бет.