3. Сабақ түрі: тәжірибелік
жүктеу/скачать 7.69 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 9. Жаңа сабақты түсіндіру: 27 мин (30%)
- Бұйрық рай – modus imperativus
- Жекеше түрі Көпше түрі
- Шартты рай – modus conjunetivus
9. Жаңа сабақты түсіндіру: 27 мин (30%) Етістіктің грамматикалық категорияларына үш жахқ, екі санын көрсететін түрі, осы шақ төрт рай, екі етістік жатады. Медициналық терминологияда осы шақ қолданылады. Латын етістігінің негізгі формасы тұйық рай болып табылады. Тұйық рай – modus infinitivus. Етістік тұйық райының негізгі белгісі – re жалғауы болып табылады. Етістіктің негізінің соңғы дыбысына байланысты 4 жіктеу ажыратылады. 1 2 3 4 а е дауыссыз дыбыс немесе и i Етістіктің негізгі 1,2, жіктеулерде инфинитив формасынан – re жалғауының алынуы арқылы анықталады. Мысалы: I dare – беру - da II miscere - араластыру - misce III solvere – еріту - solv IV audire - тыңдау - audi Бұйрық рай – modus imperativus Жекеше түрі І,ІІ,ІV жіктеулерде етістіктің бұл формасы индинитив негізіне тең болады ал ІІІ жіктеуде етістіктің негізі «е» жалғанады. Көпше түрі І,ІІ,ІV жіктеулерде; етістіктің негізіне te жалғауының, ал ІІІ жіктеуде осы жалғау дауысты байланыстырушы – і арқылы жалғанады. і – қысқа, сондықтан оған екпін түспейді. Жекеше түрі Көпше түрі І dа – бер da – te - беріңдер II misce – араластыр misce – te - араластырыңыз III solve – еріт solv- i – te – ерітіңдер dilu – e – сұйылт dilu – i – te - сұйылтыңдар IV audi – тыңда audi – te - тыңдаңдар Шартты рай – modus conjunetivus Рецептерде етістіктің бұл райы іс- әрекетке ынталандыру мағынасын білдіреді. Орыс тіліне екі түрде аударылады: «пусть» сөзімен бірге аударылады: Пусть будет выдано Етістіктің тұйық райымен аударылуы: Выдать! Қазақ тіліне берілсін болып аударылады. Рецептерде ІІІ жақта жекеше және көпше түрлерінде қолданылады. Шартты рай негіздің өзгеруі арқылы жасалынады. І жіктеуде инфинитив негізінің соңғы а дыбысы е дыбысына ауысады, ал басқа жіктеулерде (ІІ, ІІІ, ІV) инфинитив негізіне дауысты а жұрнағы қосылады. Өзгертілген негіздерге барлық жіктеулерде етістіктің етіс жалғаулары жалғанады. Етістіктің ІІІ жақтағы етіс жалғаулары Activum, Passvim. Activum Passivum Sing – t - tur Plur – nt - ntur Det – ол берсін detur - берілсін Dent - олар берсін dentur – олар берілсін жүктеу/скачать 7.69 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|