А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі кафедрасы СӨж тақырыбы: «Аралас функционалдық-мағыналық сөйлеу типтері» Орындаған
Мәтін алдымен суреттеу арқылы басталады
жүктеу/скачать 88.33 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Пайдаланған әдебиеттер
| Мәтін алдымен суреттеу арқылы басталады. Кейіпкерлердің көңіл-күйлеріндегі жағымды өзгерістерді табиғат та танып-біліп тұрғандай. Мамыр айының маужыраған бір сәті. Жай жаңбыр емес, кәусар жаңбыр. Автор қазақ сөзінің майын осылайша тамызады. Гүлге ілінген тамшының суретін де әдемі көркемдейді. Ол күн сәулесімен жақұттай жалтырайды. Кәусар жаңбыр, маужыраған күн, жақұттай жалтыраған тамшы, көздің жауын алу сияқты көл көсір теңеу мен эпитетті автор аямайды. Сұлу табиғат пен Тұрар көңілі психологиялық параллелизм арқылы жымдасып, салаласып, іліктесіп жатады.
Романның ара-арасында автор-жазушы өзінің жеке әңгімелеу жүйесін де енгізеді. Мұндай жүйе әсіресе романның төртінші, бесінші кітаптарында орын алады. Айталық, «Қыл көпір» атты төртінші кітабында ―автордан деген жеке бөлім жазылған. Мұнда тек баяндаушы әңгімелеуші автордың өзі. Оқиғаға да автордың өзі ғана қатысады. Әрі оқиға негізі басты кейіпкер Рысқұлов өмір сүрген уақытта емес, кейінгі кезде, Ш.Мұртаза уақытында болады. Автор-жазушы осылайша әңгімелеу формасын тиімді және ұтымды пайдалану арқылы оқырманға біраз ақпарат беріп өтеді. «Бухгалтердің киіз кітабындай осы бір дәу дәптердің бірінші парағын ашып қойып, екі күн отырдым. Ештеңе жаза алмадым. Ой деген ойқастап, оқыранып олай да, бұлай да өтеді. Бірақ қағазға түсіретін құдірет көпке дейін келмеді. Ол Рысқұлов бейнесі еді. Қарсы алдыма суретін қойып қойдым. Бұл сурет 1923жылы Рысқұлов Түркістан республикасының Совнаркомы болып тұрған кезде түсірілген. Түрі жап-жас, бармақ мұртының табы ғана білінед…» ары қарай суреттеу жалғасып кетеді (Ш.М., Қыл көпір, 279). Бұл әңгімелеу автордың өзінікі, өз атынан айтылып жатыр. Портретпен жымдасып, бірін-бірі толықтырады. Киіз кітап сөзі біраз ақын жазушылардың қаламынан кездесе береді, ал Шерхан Мұртазада ол жай ғана киіз кітап емес, бухгалтердің киіз кітабындай. Теңеу жұртшылыққа жай ғана ұсынылмаған. Қазіргі қауым үшін баяғының киіз кітаптары ұмытыла бастаған. Көз көрмеген соң, көңілден де кеткен еді. Қазіргі оқырмандар үшін бәріне танысы бухгалтердің киіз кітабы. Автор-жазушы ойды ойқастаған жылқыға теңестіреді. Бұл да тапқырлықпен жасалған. Әдетте қазақ халқы «көңіл жүйрік пе, көк дӛнен жүйрік пе» деген мақалды айтып, көңілді көк дөненге теңейді. Ал Шерхан оны ойқастап, оқыранып олай да өтетін, бұлай да өтетін жылқыға теңейді. Сонымен, қорыта айтқанда, романда баяндаудың барлық түрі де жоғары шеберлікпен құрылған. Ойдың айтылу жүйесіне қарай әңгімелеу, суреттеу, пайымдау бір-бірімен алмасып, біте қайнасып жатады. Олардың аражігін жай көзбен ажырату да оңай бола бермейді. Баяндау түрлері бір-бірімен тығыз байланыста, қарым-қатынаста көрсетілген. Романда жанды кейіпкерлердің мол галереясы бар. Олардың мінез-құлқының, дүниетанымының даму динамикасы сәтті көркемделген. Әсіресе Рысқұлов образының көркем тілмен кестеленуі ерекше. Сондықтан да тілдік жағынан Ш.Мұртаза романы ХХ ғасырдағы ең көрнекті көркем дүние ретінде бағалана алады. Шерхан Мұртаза шығармашылығының өзіндік мәтіндік-стилистикалық ерекшелігі бар деп танылады. Пайдаланған әдебиеттер: 1. Байтұрсынов А. Ақжол. – Алматы: Жалын, 1991. 463 б. 2. Шалабай Б. Қазақ көркем прозасының тілін зерттеудің ғылыми-теориялық негіздері. – Алматы: Қазмемагру, 1997. 186 б. жүктеу/скачать 88.33 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|