Ғалым Р.Авакова өзінің «Фразеология теориясы» атты еңбегінде фразеологизмдерді ішкі формаларының туындау көздеріне байланысты шартты түрде төмендегідей топтастырады:
Адамның анатомиялық атаулары (соматизмдер) мен қимыл қозғалыстарына байланысты туған фразеологизмдер;
Жануарлар (зооморфтық фразеологизмдер) әлемі;
Өсімдіктер (флора) әлемі;
Табиғат құбылыстары;
Өлшем бірлік (метеорология);
Сандық (нумеративтік) фразеологизмдер;
Түр – түстік және сындық;
Алғыс және қарғыс мәнді;
Мифтік және діни;
Тарихи кезеңдермен және тұлғалармен байланысты туған фразеологизмдер және т.б [Авакова Р.Ә.Фразеология теориясы 68 бет].
Жазушы Ақан Нұрмановтың «Құланның ажалы» атты шығармасынан терілген фразеологизмдер Р.Авакованың «Фразеология теориясы» атты еңбегіндегі классификациясы бойынша топтастырылды.
Адамның анатомиялық атаулары (соматизмдер) мен қимыл қозғалыстарына байланысты туған фразеологизмдер;
1.Бәтшағар, сені шошаңдатпай, тап осы жерде аяғыңды көктен келтірейін бе? (23-бет) Күлі көкке ұшты, тас-талқаны шықты, бәлеге ұшырады, жаза тартты.[ Ісмет Кеңесбаев ҚТФС 95-бет]
Пікір: Сазайын беру, өкіндірейін деген мағынада қолданылған.
2. Зәреңді бір алайын! Үрейін ұшыру, қорқыту [Ісмет Кеңесбаев ҚТФС 295-бет]
Пікір: Қорқыту, үркіту, зәресін алу деген мағынада қолданылып тұр.
3.Құлан есікті мықтап жапты да енді айналасына көз жүгіртті.(32-бет) Шолып қарады; шола іздеді; ой жіберді; [ Ісмет Кеңесбаев ҚТФС 330-бет]
Пікір:қарап шықты, көзімен тез көріп шықты деген мағынада қолданылып тұр.
4. Содан соң ашу ,үстінде таяқ жеп қалармын деп сөзін жұта қойды. (40-бет) Сөзін кілт тоқтатып,артын айтпай қойды. [ Ісмет Кеңесбаев ҚТФС 627-бет]
Пікір:тоқтап, кідіру деген мағынада қолданылған.
5. Алдыңғы аяғын бүгіп алған, кірісіне қызыл жүн қойдырған жебе дерлік, атылып барып анадай жерге топ ете түсті, көзді ашып-жұмғанша тағы көкке ырғыды.(42-бет) Лездің арасында, қас пен көздің арасында әп-сәтте. [ Ісмет Кеңесбаев ҚТФС 327-бет]
Достарыңызбен бөлісу: |
