Қабiлет жоспары: Қабiлет жөнiнде түсiнiк. Қабiлет теориялары. Нышан жəне қабiлет. Қабiлеттердiң даралық сипаттары. Қабiлет жөнiнде түсiнiк
жүктеу/скачать 31.35 Kb.
|
| 2. Нышан жəне қабiлет Өмiр бақылаулары мен арнайы зерттеулер қабiлеттiң табиғи берiлетiнiн қалтқысыз дəлелдеп отыр. Қабiлеттердiң тума берiлмейтiнiн мойындаумен бiрге психология белгiлi iс-əрекеттi табысты орындаудың шарты болатын ми құрылымы-ның тума ерекшелiктерiне шек келтiрмейдi. Қабiлеттер дамуының табиғи негiзi болған мидiң құрылымы, сезiм мүшелерi мен қозғалыстардың анатомиялық-физиологиялық нəсiлдiк ерекшелiктерi нышан деп аталады. Шын мəнiнде, адамдар арасындағы табиғи айырмашылықтар оларда қалыптасқан дайын қабiлеттерде емес, дəл осы нышандар көрiнiсiнде. Нышандар қабiлет дамуының бастауы болғандықтан, адам-ның барынша жетiлiп, кемелдену жолу осы екi құбылыстың өзара ұштасып, байланысқа келуiнен болады. Нышанның арқасында дамығанымен, қабiлет сол нышанның өзiндiк қызметiнен туындамайды, ол нышаннан бастауын ғана алған даму процесiнiң нəтиже жемiсi. Мысалы, ақыл-ес қабiлеттерi ең алдымен ми қызметiнен - қарқынды не бəсең қозулардан, жүйке процестерiнiң қозғалмалылығынан, уақытша байланыстар түзiлiмiнiң шапшаң не баяулығынан т.б. яғни И. П. Павлов генотип (жүйке жүйесiнiң тума ерекшелiктерi) деп атаған құбылыстан көрiнедi. Мидың қанмен қамтамасыз етiлуi де ақылсана қабiлетiне ықпал жасайды. Толық қан айналымы - ми қызметiнiң ақыл-ой, зейiн шоғырландыру, жақсы есте қалдыру, жүйке байланыстарының тез жүруiнiң, сана жұмысымен шаршамай, мүлтiксiз жоғары тиiмдiлiкпен орындалуының кепiлi. Мидың тума қасиеттерi адамның типологиялық ерекше-лiктерiнде екi түрде көрiнедi (И. П. Павлов): 1. Жоғары жүйке жүйесiне тəуелдi; 2. Бiрiншi жəне екiншi сигналдық жүйелердiң арақатынасына байланысты. Адам қабiлеттерiнiң дамуында жоғары жүйке жүйесi қызметiнiң типi (күшi, тепетеңдiгi, қозғалмалылығы т.б.) үлкен маңызға ие. Осыдан, жүйке процестерiнiң күшi, тепетеңдiгi жəне қозғалмалылығымен (белсендi тип) байланыса отырып, адамның ұйымдастырушылық қабiлеттерiнiң қалыптасуына қажет көптеген ерiктiк жəне тiлдестiк қасиеттердiң түзiлiп, орнығуына жəрдемiн тигiзедi. Өздерiне тəн бейнелеу мүмкiндiктерiне орай бiрiншi не екiншi сигнал жүйелерiнiң аз немесе көп əрекетке қатысуынан қабiлеттердiң 3 типi (И. П. Павлов) ажыра-тылады: көркемөнерлiк (көбiне бiрiншi сигналдық жүйеге негiзделген); ой-саналық (көбiне екiншi сигналдық жүйеге негiзделген); аралас (екi жүйе де бiрдей қатысқан). Осыдан, "суреткерлер" - объектi тұтас бейнелеуге бейiм, "ойшылдар" - талдаумен, элементтерге ажырата тануға шебер, ал "аралас" қабiлеттер қалыпты дамыған адамдардың бəрiне тəн құбылыс. Нышандардың əртүрлi қабiлеттерге байланысты маңызы бiрдей емес. Көбiне нышандық қасиеттер музыкалық жəне суреткерлiк өнерде қажет. Тума берiлген нəзiк есiту қасиетi - музыкант болудың, ал түр-түс айыра бiлу - болашақ суреткер болудың алғы шарты. Нышандар дамуы əлеуметтiк процестерге тiкелей тəуелдi. Егер қоғамда белгiлi бiр кəсiпке қажеттiк туып, қандай да адамның сол кəсiпке сай нышандық белгiсi болса (музыкантқа қажет нəзiк есту қасиетi), онда оның нақты еңбекке араласуға болған қабiлетi тез əрi жоғары деңгейде қалыптасып, дамиды. Нышан iс-əрекеттiң нақты формасына байланыссыз көп мағыналы келедi; сондықтан, белгiлi бiр нышан негiзiнде iс-əрекет талабына орай əртүрлi қабiлеттер қалануы мүмкiн. Осыдан, жақсы есту əрi əуен ырғағын сезiнуден адам күй орындаушы, дирижер, бишi, əншi, музыка сыншысы, педагог, композитор т.б. болары ықтимал. Сонымен бiрге, болашақ қабiлеттер мен iс-əрекеттердiң саналуан болуынан нышан жеке адамның дара таңдамалық қасиетiне негiз бередi.
жүктеу/скачать 31.35 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|