«Адам және жануарлар физиологиясы» пәні, негізгі оқу пәні ретінде биология және биотехнология факультетінің биология, биотехнологияның және биология педагогика мамандықтары бойынша 3-курс студенттеріне оқылады
жүктеу/скачать 1.03 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 10.1. Ас қорыту ферменттері
| АС ҚОРЫТУ ЖҮЙЕСІ
12-дәріс жоспары 10.1. Ас қорыту ферменттері 10.2. Ас қорыту бездерінің қызметін зерттеу 10.3. И.П.Павловтың ас қорыту физиологиясын дамытудағы еңбектерінің маңызы 10.4. Зат және энергия алмасу 10.5. Майлардың алмасуы 10.6. Көмірсулардың алмасуы Организмнің өсуіне және дамуына, әртүрлі физиологиялық үдерістердің бірқалыпты жүруіне (ойлау, қозғалу, ішкі органдардың жұмысы) құрылыс материалы – энергия керек. Сондықтан да энергияның көзі және оның құрылыс материалы қоректік зат болып есептеледі. Қоректік заттың құрамына майлар, белоктар, қанттар, минералды тұздар, витаминдер, сулар кіреді. Оның ішінде белоктар, майлар және қанттар күрделі органикалық қосылыстардан тұрады. Ас қорыту – күрделі физиологиялық үдеріс. Ас қорыту жолына түскеннен кейін механикалық және химиялық өңдеуден өтіп, қанға және лимфа сұйықтарына сіңіп отырады. Механикалық өңдеуде ауыз қуысына түскен ас тістің көмегімен майдаланып, тіл үстіне орналасқан әртүрлі дәм сезу рецепторлары арқылы астың дәмін сезе отырып, оны араластырып, өте майда ботқаға дейін өңделіп жеткізіледі. Химиялық өңдеу ас қорыту бездері бөліп шығаратын сөлдердің әсерінен дымқылданып, асты оңай жұтуға көп көмегін тигізеді. Ауыз қуысында үш жұп сөл бездері, бездерінің түтігі орналасқан. Бұл сөлдің құрамында ферменттер бар. Осы ферменттердің әсерінен крахмалдар ыдырап қанға сіңіріледі. Ас қорыту жүйесі эволюциялық даму тұрғысынан қарайтын болсақ, ең бір ертеден пайда болған жүйелерге жатады. Қарапайым құрылымды көпклеткалы ағзалардың ас қорыту жүйесі қарапайым асты қабылдайтын қапшық, құрттарда түтікше сияқты болса, ағзаның біртіндеп прогрессивтік жолға өтуіне байланысты жоғарылап, күрделеніп қабырғаларының құрылысы көптеген өзгерістерге ұшырап, кеңейіп, ілмешектермен иілімдер пайда бола бастайды. 10.1. Ас қорыту ферменттері Фермент латынның “ферментум” – ашытқы, іріткі деген сөзінен шыққан. Ас қорыту ферменттері – белоктық заттардан тұратын күрделі қосылыс. Организм ферменттерді өздері өңдеп шығарып отырады. Ферменттерді биологиялық катализаторлар деп те атайды. Себебі ас қорытудағы химиялық реакцияны жеделдете, өзінің қасиетін сақтай отырып реакцияға бірнеше қайта түседі. Ферменттердің ас қорытуға тигізетін әсері тек белгілі бір химиялық ортада ғана жүреді. Ферменттердің бір түрі нейтралды ортада әсер етсе, екінші түрі қышқылды ортада, ал үшінші түрі сілтілі ортада реакцияға түсу қабілеттілігі болады. Ферменттердің активтілігі адам денесінің температурасына да байланысты келеді. Мысалы, дененің температурасы 38-400 болса, ферменттердің активтігі жоғары болады, ал 380 төмен болса, оның активті қызметі төмендейді. Ал температура 600–ға дейін көтерілсе, ферменттер ыдырап өз активтілігін жояды. Ферменттердің тағы бір қасиеті – олар тек белгілі бір заттың химиялық құрылысына қарай өз әсерін тигізуі. Ас қорыту сөлінің құрамында үш түрлі ферменттер бар, бірінші түрі тек белоктарды ыдырататын, ферменттердің екінші түрі майларды ыдырататын болса, үшінші ферменттер көмірсуларды ыдыратады (амилоза, мальтоза). АС ҚОРЫТУ ФЕРМЕНТТЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ АС ҚОРЫТУДАҒЫ АТҚАРАТЫН РӨЛІ
Осы кестеде көрсетілген ферменттердің ең бастысы – пепсин. Ол қоректік заттың құрамындағы күрделі белоктарды жай белоктарға ыдыратып отырады. Пепсин активтілігі қышқыл ортада ғана болады. Сондықтан екінші айтылған клеткадан бөлініп шыққан тұз қышқылы, осы қарын сөліндегі қышқыл ортаны жасап отырады. Одан да басқа тұз қышқылы асқазандағы әртүрлі зиянды микроорганизмдерден тазартып тұрады. жүктеу/скачать 1.03 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|