> 16 Теңестіру орындалуда. 11. Объекттің сумен қамтылуын анықтау: Q

11. Объекттің сумен қамтылуын анықтау:

мұндағы,

Объект сумен қамтылған.

= Q/0,8*Q

мұндағы,

13. Бөлімшелер санын анықтау:

= Q/Q

мұндағы,

14. Қажетті жеке құрам санын анықтау:

= N*3 + N*2 + N

мұндағы:

N*3

N*2

15. Негізгі тағайындалған бөлімдердің қажетті санын анықтау және гарнизонды кесте бойынша өртке шақыру номерін анықтау:

16. Өрт сөндіру құралдарын беру бойынша шекті арақашықтықты анықтау:

мұндағы:

17. АЦ-да АӨБ-1 қарауылы екі бөлімше құрамында бере алатын өрт сөндіру құралдарын анықтаймыз. АӨБ-1 қарауылы түтінденген бөлмеге бір оқпаннан бере алатын екі ГТҚҚ буыны ғана бар, сонда:

мұндағы:

Сәйкесінше, өртке бірінші келген бөлім өрт сөндіруге қажетті оқпандар санымен қамтамасыз ете алмайды.

Бірінші келген бөлімнің күш пен құралдарды кіргізу сәтіндегі өрттегі жағдай және бірінші ӨСБ қабылданған шешімдер:

1. 
   барлау барысында анықталды:
   

• 
  жанып жатқан бөлмеде адамдар жоқ, бірақ басқа қабаттарда адамдар бар, қауіпті факторлар олардың өміріне қауіп төндіруі мүмкін;
  
• 
  рентген кабинеттегі өрт ауданы 66,6 м² құрады;
  
• 
  өрттің тарау жылдамдығы 1 м/мин.
  

Бірақ бірінші бөлім күш пен құралдарды өрт сөндіруді қамтамасыз ете алмайды, өртке келгендер:

МӨСБ-1 – АЦ-40 – 2 дана.

Өрттегі жағдайды және МӨСБ-1 жеке құрамының тактикалық мүмкіндіктерін ескере отырып адамдарды құтқару бойынша шараларды жүргізу үшін үш барлау тобы ұймдастырылды және ГТҚҚ буынымен өрт сөндіруге бір РС-50 оқпаны берілді. 1-ші ӨСБ ЦОУСС-қа қосымша күш пен құралдардың келуі үшін шақырудың жоғарылатылған номерін хабарлайды.

№ 2 жоғарылатылған шақыру бойынша күш пен құралдарды енгізу сәтіне дейінгі өрттегі жағдайды анықтау.

1. №2 шақыру бойынша келген өрттің пайда болуынан соңғы бөлім оқпандарын бергенге дейінгі өрттің даму уақытын анықтаймыз:

40

2. №2 шақыру бойынша келген ӨБ-9 оқпандарды беру сәтіне дейінгі өрттің ауданын анықтаймыз.

Алынған мағыналар бойынша ^S₁ және V₀

кестеге сәйке (қосымша 7 /14/), табамыз _m

мұндағы, V₀ = 4,20 м3/кг- жануға ауа шығыны.

^S₁ = ⁴⁵ = ¹

S 258 6
S_пола = 108

_m = 3.8

Жылулық ағын тығыздығын ауа шығынының коэффициенті және өрттің мүмкін даму уақытын біле отырып «Өрт тактикасы» курсы бойынша әдістемелік көрсетулер номограммасы бойынша өрттің ортакөлемді температурасын анықтаймыз.

Есептеулер көрсеткендей өрттің ауданы бірінші келген бөлім сәтінен соңғы келген сәтіне дейінгі мезгілде өзгермеген, сонымен бірге ағу қуыстары мен жылу алмасу беттерінің ауданы өзгермеген. Сәйкесінше орта көлемді температураны тек қана келесі уақыт аралықтарында анықтаймыз:

Өрт сөндіруге күш пен құралдар көрші бөлмелер жағынан есік қуысы арқылы енгізілгенін ескере отырып және олардың саны уақыт аралығында ^I^II өзгермейді. Сәйкесінше газ алмасуға қатысатын қуыстардың ауданы өзгермейді.

Есік қуыстары 1/3 жұмыс жасауын, ал жану өнімдерін жоюға 2/3 жұмыс жасауын ескере отырып бейтарап аймақтың орналасу биіктігін анықтаймыз.

Сонда бейтарап аймақтың орналасу биіктігі болады:

_п.г

мұндағы,

Н_пр = 2,25м – газ алмасуға қатысатын ең биік есік қуысының биіктігі;

_в_п.г – сыртқы ауа және жану өнімдерінің тығыздығы.

Жану өнімдерінің тығыздығын «Өрт тактикасы» курсы бойынша әдістемелік көрсетілулердің 4-қосымшасы бойынша интерполяция әдісімен анықтаймыз:

_п.г = ^I_{п г} - ^I_{п г} ^{- II}_{п г} -( t_ср -t¹) ;

1. t_ср = 350^оС кезінде, _п.г =  - ^{ - } -( 350 -300) = 0,571 кг/м³





Есік қуыстарые аламыз – ағысқа жұмыс жасайтын.

Сонда бейтарап аймақтың орналасу биіктігі былай болады:

h_н.з.= ¹H_п+ h_н.з.= ¹H_п + ^H

2 2 S²₁  _{в +1}

S²₂ _п.г

_{в ,} _п.г - сыртқы ауа және жану өнімдерінің тығыздығы, кг/м³;

S_{1 ,} S₂ – қуыстар ауданы, м²;

H_п - қуыс биіктігі, м;

H - қуыстар орталығының арасындағы арақашықтық, м.

1. t_ср = 350^оС кезінде,

 0,571

2. t_ср = 375^оС кезінде,

h_н.з.= ¹2,25 + ^18,5 = 8,48 м.

2  _ 1,342 ₊₁

 0,548

3. t_ср = 410^оС кезінде,

h_н.з.= ¹2,25 + ^18,5 = 8,23 м.

2  _ 1,342 ₊₁

 0,518

• 
  ^{адамдарға қауіптің төнуін;}
  
• 
  ^{олардың орналасу орынын, құтқару жолдары мен әдістерін;}
  
• 
  ^{өрт орыны мен өлшемін, оттың тарау жолдарын;}
  
• 
  ^{мүмкін күш пен құралдарды енгізу жолдары мен бағыттарды;}
  
• 
  ^{ғимаратта кернеудің шешілуі жүргізілгенін;}
  
• 
  ^{конструкцияны бұзу және ашу қажеттігін және орынын;}
  
• 
  ^{шешуші бағыттың дұрыс таңдалғанын;}
  
• 
  ^{көшіру жолдарын қорғау қажеттігін және жану өнімдерін шығару мүмкіндігін;}
  
• 
  ^{қымбат қондырғыны қорғауды немесе көшіруді ұйымдастыру.}
  

5. 
   ^{штаб бастығы;}
   
6. 
   ^{тыл бастығы;}
   
7. 
   ^{объект әкімшілігінің өкілдері;}
   
8. 
   ^{қаланың өзара қызмет өкілдері.}
   

• 
  ^{барлауды жүргізуге және өрттегі жағдайды бағалауға; тез арада адамдарды құтқаруды ұйымдастыруға және өзі басқаруға, бар күш пен құралдарды пайдаланып үрейді басуға;}
  
• 
  ^{шешуші бағытты, қажетті күш пен құралдарды, жауынгерлік әрекеттер әдістерін анықтауға;}
  
• 
  ^{бөлімдерге тапсырмалар қоюға, олардың өзара әрекеттерін ұйымдастыруға және қойылған тапсырмалардың орындалуын қамтамасыз етуге;}
  
• 
  ^{үзіліссіз өрттегі жағдайдың өзгеруін қадағалауға және сәйкес шешімдерді қабылдауға;}
  
• 
  ^{өрт орынына келісімен оның сырт көрінісі бойынша ПСЧ-ға ақпараттар беруге; шешімдерді қабылдап және бұйрықтар бергеннен кейін өрт мекен-жайын, не жанып жатқанын, қандай күш пен құралдар әрекетке кіргізілгенін, қосымша күш пен құралдар қажет екендігін хабарлауы керек; ЦОУСС-пен үзіліссіз байланыта болуға, жиі-жиі өрттегі жағдайларды және қабылданған шешімдер туралы хабарлап тұруға;}
  
• 
  ^{қосымша күш пен құралдарды бөлек-бөлек емес бір мезгілде шақыруға, және оларды қарсы алуды ұйымдастыруға;}
  
• 
  ^{өртке аға бастық келісімен жағдай туралы, өрт сөндіру бойынша қабылданған шешімдер туралы, өрт орынында қандай күш пен құралдар бар екендігін, әрекетке кіргізілгендерді, қосымша шақырылғандары туралы баяндауға;}
  
• 
  ^{жағдайға байланысты өртте жедел штабты ұйымдастыруға және оның орналасу орынын анықтауға;}
  
• 
  ^{жедел штабқа оның орналасу орынын және оған барлық қабылданған шешімдерді хабарлауға;}
  
• 
  ^{күш пен құралдардың резервін ұйымдастыруға, жұмыс жасаушыларға дем алуға, жылынуға және құрғақ киімге киінуге мүмкіндік беріп жиі-жиі ауыстыруға;}
  
• 
  ^{басқарушы құрам арасынан қауіпсіздік шараларын сақтауға міндеттіні тағайындауға; қажет жағдайда медициналық көмек пунктін ұйымдастыруға;}
  
• 
  ^{өртке күш пен құралдар әртүрлі бағыттардан келген жағдайда тыл бастығына қозғалыс және байланыс құралдарымен көмекшілер бөлуге;}
  
• 
  ^{өрт сөндіруге қатыстырылатын қызметтермен өзара әрекет ұйымдастыруға, объекттің инженерлі-техникалық жұмысшыларымен тұрақты байланысты ұстауға және объек нұсқауымен және ұсыныстарды ескере отырып сөндіру құралдары және әдістері туралы шешімдер қабылдауға;}
  
• 
  ^{өрт себебін анықтауға шаралар қабылдауға;}
  
• 
  ^{нақты өртеу немесе өрттің басқа себептері белгілі болған кезде өрт алғаш пайда болған орынын сақтауға, мемлекеттік өрт бақылау жұмыскерлерін қатыстырып өрт туралы акт толтыру үшін қажетті өрт себебі болған заттар мен мүліктерді сақтауға;}
  
• 
  ^{өзі жанудың жойылғандығына көз жеткізуге, жойылған өрт орынын бақылау қажеттігін анықтауға;}
  
• 
  ^{құнды материалдарды көшіру бойынша, төгілген судан қорғауды және полиция қызметкерлері келгенше көшірілген құнды материалдардың күзетіне шешімдер қабылдауға;}
  
• 
  ^{өрт орынынан бөлімдердің және өзара әрекетті қызметтердің кету тәртібін анықтауға.}
  

• 
  ^{шақырылған күш пен құралдарды енгізгенге дейін от қандай ауданға тарау мүмкіндігін;}
  
• 
  ^{оқпандарды беру үшін, адамдарды құтқару бойынша жұмыс көлемін, ғимарат конструкциясын бұзу мен ашу және мүліктерді көшіру бойынша қажетті күштер санын;}
  
• 
  ^{арнайы қызметтердің қатыстыру қажеттігін;}
  
• 
  ^{суды автоцистерналармен жеткізу қажеттігін немесе суды айдаумен беруді ұйымдастыруды.}
  

• 
  адамдар тұрған жерге от, жоғары температура, жарылу немесе конструкцияның құлау қаупi төнгенде немесе бөлменің iшi түтiнмен немесе зиянды газдармен толғанда;
  
• 
  адамдар қауiптi жерден өздiгiмен кете алмайтын немесе үрейленген жағдайда;
  
• 
  көшiру жолдарына от пен түтiннiң таралу қаупi болғанда;
  
• 
  адамдардың өмiрi және денсаулығына қауiптi от сөндiргiш заттар мен құрамдар қолданылатын жағдайда ұйымдастырылады және жүргiзiледi.
  

Өртте адамдарды құтқару, әдетте өрттi сөндiру үшiн күштер мен құралдардың қанат жаюымен бiр мезгiлде жүргiзiледi.

Егер от адамдарға тiкелей қауiп төндiрсе және құтқару жолдары кесiлсе немесе оны от бөгейтiн болса, адамдарды қауiпсiз құтқару жағдайын қамтамасыз ету үшiн оқпан беру мiндеттi.

Егер адамдарды құтқару және өрттi сөндiру жөнiндегi жұмыстарды бiр мезгiлде өткiзу үшiн күштер мен құралдар жеткiлiксiз болса, адамдарды құтқару үшiн өртке қарсы қызметі бөлімшелерінің жеке құрамы толық пайдаланылады және қосымша күштер мен құралдар шақырылады, басқа жауынгерлiк iс-қимылдар жүргiзiлмейдi.

• 
  қысқа және қауiпсiз жолдар;
  
• 
  негiзгi кiру және шығу есіктері;
  
• 
  қосымша шығатын есіктер;
  
• 
  терезе ойықтары, балкондар, лоджиялар мен галереялар;
  
• 
  егер олар арқылы ғимараттан шығатын болса немесе оның қауiпсiз жағына көшуге болса аражабындағы люктер;
  
• 
  өрт сөндiрушiлер жасаған қалқа, шатыр арқалығы және қабырға тесiктерi пайдаланылады.
  

• 
  тұрақты және өрт сөндіру қол сатылары;
  
• 
  автосатылар және автокөтергiштері;
  
• 
  авариялық-құтқару жабдықтары және құрылғылары;
  
• 
  құтқару құрылғылары (құтқару жеңдерi, арқандар, басқыш және жеке құтқару құрылғылары);
  
• 
  үрлемелi және амортизациялық жабдықтары;
  
• 
  ТОЖҚҚ;
  
• 
  ұшу аппараттары құралдары пайдаланылады.
  

• 
  өртке қарсы қызметінің қызметкерлерi көрсеткен қауiпсiз бағытқа адамдардың өздiгiмен шығуы;
  
• 
  құтқару жолдарын түтiн алғанда немесе қауiптi аймақтан өздiгiнен шығу мүмкiндiгiне жағдайы мен жас шамасы мүмкiндiк бермегенде өрт сөндiрушiлердiң көмегiмен құтқарылатындарды басқа орынға шығару;
  
• 
  өздiгiнен жүрiп-тұруға мүмкiндiгi жоқ адамдарды алып шығу;
  
• 
  құтқару жолдары от, түтiн немесе үйіндімен бөлiп тасталған және құтқарудың басқа тәсiлдерi мүмкiн болмаған кезде құтқарылатындарды тұрақты және өрт сөндіру қол сатыларымен, автосатылармен және өрт автокөтергiштерiмен, техникалық құтқару құралдарының көмегiмен түсiру болып табылады.
  

• 
  iшкi хабарландыру жүйесiн және басқа құралдарды пайдаланып үрейленудi болдырмау жөнiндегi шараларды қолдану;
  
• 
  әкімшілік, қызмет көрсетушілерді өртке қарсы қызметi құрылымдарының жеке құрамын жұмылдыру;
  
• 
  медициналық жедел жәрдемдi шақыру және ол келгенге дейін зардап шеккендерге өртке қарсы қызметі жеке құрамының және өрт орнындағы медициналық қызметкерлердің күшімен алғашқы көмек көрсету;
  
• 
  құтқарылғандарды уақытша орналастыру үшiн орындар қарастыру қажет.
  

Ғимараттың тасушы конструкцияларының бұзылуы көбінесе максималды шығынмен байланысты, өйткені өрт кезінде ауыр конструкциялар құлаған кезінде бөлмедегі бар заттың барлығын қиратады. Құрылыс материалдарының бұзылуы локальді және жалпы сипаты бар, ол тапсырманы конструктивті-жоспарлы шешуіне байланысты, сонымен бірге өрт сөндіру бойынша өрт бөлімдерінің сәтті жұмыстарына байланысты. Негізгі өрт сөндіру құралы су болып табылады.

Қонақ үйдегі өртті сөндіру үшін шығу кестесіне сәйкес гарнизон техникалары пайдаланылады. Осы кезде автоматты түрде №2 шақыру бойынша күш пен құралдар бірінші нұсқадағыдай екінші нұсқада да шығады.

Сумен сөндіру уақытын статистикалық көрсеткіштер анализінен 30 минутқа тең деп аламыз, пайдалану шығындары келесі формула бойынша анықталады:

l₁=1_ам+l_гсм+l_зп+l_ос+l_трто

мұндағы:

l_трто – сөндіруге, жөндеуге, техникалық қызмет көрсетуге шығындар;

1_ам – аммортизациялық есептеулер

l_ос - өрт сөндіру заттарына шығындар;

l_гсм – жанар-жағар май материалдарына шығындар.

Барлық пайдалану шығындарының көлемі екі нұсқадағы шығындары тең, сондықтан оларды анықтамаймыз, жанар-жағар майдан басқаларын.

Өртті сумен сөндіру үшін пайдалану шығындарын анықтаймыз.

Q_общ = 24,5 л/с, өрт сөндіру уақытында (T_туш=30 мин.) су шығындалады:

1 м³ судың құны – 150 теңге.

W=Q_{общ *} T_{туш *} 60 = 0,0245 * 30 _* 60 = 44,1 м³

С_о.с=С_вод. = W _* 150 = 44,1* 150 = 6615 теңге.

Өрт сөндіруге 1 өрт автомобилін орнату қажет және сөндіруге 4 «Б» оқпанын, қорғауға 2 «Б» оқпанын беру қажет. Өрттегі жұмыстар үшін жеке құрамның 10 бөлімшесі қажет.

Жанар-жағар май шығынын анықтаймыз. Су беруге АЦ-40 бір автомобиль және басқа арнайы техника жұмыс жасайтын болады. Жанар-жағар майдың шығынын анықтау үшін кесте құрамыз.

Кесте 1.

Майлауға шығындалғанды ескере отырып шығындалған бензиннің құны құрайды:

Жалақы шығынын анықтаймыз, ол үшін ведомосттан берілгендерді аламыз:

1. 2 бөлімшеге Қараул бастығы 92000 тенге.

2. Бөлімше командиры 78000*2 = 156000 тенге.

3. Жүргізушілер 75000*2 = 150000 тг.

4. Өрт сөндірушілер 72000*4 = 288000 тг.

Барлығы: 686000 тенге.

Бір күндік жалақыны есептейміз, яғни 8 жұмыс сағаты ішінде:

686000:30 = 22870 тенге;

1,5 сағат жұмыс ішінде:

22870:8*1,5 = 4288 тенге;

10 бөлімше жұмыс істегенде жалақысын анықтаймыз

4288 * 10 = 42880 тенге.

Пайдалану шығынын анықтаймыз:

Өрт кезіндегі мүмкін шығынды анықтаймыз.Қонақ үйде қымбат тұратын қондырғылармен әртүрлі кабинеттер жабдықталған.

Анализ көрсеткендей, жану ауданы 200 м² құрайды, яғни асхана мен 3 қабат бөлмелері толық отпен алынған.

3 қабат бөлмелеріндегі өрт туындау қорытындысындағы шығын 5000000 теңгені құрайды, сонымен қатар қымбат тұратын қондырғылардың жойылуы 10000 мың теңгеден аса шығынды құрайды.

Өрттен жалпы шығын құрайды:

Y₁^’ = 5000000 + 10000000 = 15000000 теңге.

Қонақ үйлердегі өрттер 3 жылда бір рет болу мүмкіндігін ескере отырып, бірінші нұсқа бойынша келтірілген шығындар тең болады:

Қонақ үйдегі өрттен адамдардың өлуі 265 адамнан асуы мүмкін.

Өрт сөндіруге қатыстырылатын қарауыл жеке құрамымен жыл сайын өрт-тактикалық сабақтар өткізілуі кезінде техника қауіпсіздігі сұрақтары қарастырылуы керек.

Өртке қарсы қызмет бөлімдерінің техника қауіпсіздігі және еңбекті қорғау ережелерінде № 355 15.10.2010 ж., көрсетілген талаптардан басқа ӨСБ техника қауіпсіздгі үшін жауапты тұлғалар арқылы қатты түтінденген және температурасы жоғары, жылулық радиациясы жоғары аймақтарда жұмыс жасайтын адамдарды қорғау бойынша шаралар қабылдауы қажет. Жеке құрам жылдам түтін люктерін ашуға дайындалған болуы керек.

Конструкциялардың, сөрелердің құлау қауіпі кезінде жеке құрамды қауіпті аймақтан көшіруге уақытында шаралар қабылдау керек.

Қоғамдық ғимараттарда өртті сәтті сөндіруді қамтамасыз ету үшін, гарнизондарда бірқатар дайындық шаралар жүргізу қажет. Бұл шаралар автоматты өртке қарсы қорғаныс жүйелерімен өртті табу және жою мүмкіндігін, күш пен құралдардың сөндіруде қажетті тез ойластыру, сонымен бірге өрт бөлімдері жеке құрамын тактикалық қамтиды.

Өртке бөлім келуі бойынша жеке құрамға барлау жүргізу кезінде, жауынгерлік қанат жаю және өрт сөндіру кезінде техника қауіпсіздігін сақтау туралы ескерту қажет. Барлау тобы кем дегенде 3 адамнан тұру керек, және дайындалған адам басқаруы қажет – командир.

Түтінденген ортада және улы заттар сақталатын қоймаларда барлауды жүргізу кезінде барлауды ГТҚҚ буыны үш адам құрамында жүргізу қажет.

ГТҚҚ жеке құрамы құтқару және өзін-өзі құтқару құралдарымен, жарықтандыру және байланыс приборларымен, конструкцияны ашу құралдарымен және сөндіру құралдарымен жабдықталуы керек. Барлауды жүргізушілер ӨСБ-мен, жедел штабымен тұрақты байланыста болып барлау қорытындысын баяндап отыруы керек. ӨСБ газ-түтіннен қорғаушылардың резервін құруға, оқшаулағыш противогаздарда жұмыс жасаушылар жеке құрамын уақытында ауыстыруды қамтамасыз етуге міндетті. Жеке құрам жанып жатқан бөлме есіктерін байқап ашуға міндетті, есік жақтауларын оттың мүмкін лапылдауынан немесе қыздырылған газдан қорғану үшін пайдалану керек. Терезе қуыстарымен капиталды қабырға бойымен қозғалып құрылыс конструкцияларының құлау мүмкіндігінен қорғану шараларын сақтау керек. Қол өрт сатыларын пайдаланған кезде оларды түтіндену аймағында, өрттің дамуы кезінде жану аймағында қалып қоймайтындай етіп орнату керек.

Өрт сөндіру кезінде суды шашыранды жолымен беріп жоғары температураны төмендету шараларын қолдану қажет. Судың босқа шығындалуы болмас үшін жабылатын оқпандар қолдануы қажет.

ҚОРЫТЫНДЫ
Берілген дипломдық жобада «Grand Nur Plaza» қонақ үйіндегі өрт қауіптілік анализі жүргізілген, емдеу ғимараттарының өрт анализі жүргізілді. Өрттің тарау жылдамдығы анықталды. Объекттің жалпы сипаттамасы берілген. Қонақ үйде өрттің мүмкін даму жобалануы жүргізілді, әртүрлі уақытта өрттің дамуы, орта көлемді температура, бейтарап аймақтың биіктігі, сөндіру ауданы анықталды.

Анализ және өртке қарсы қызмет гарнизонының тактикалық мүмкіндігінің негізінде мобильді топтармен өрт сөндіру мүмкіндігі анықталды. Ең жаман нұсқадағы мүмкін өртті жою үшін қажетті күш пен құралдардың есебі жүргізілді.

Өрт сөндіру нұсқаларын, бірінші бөлім келу уақытын, өрттен мүмкін шығынды және аурухана адамдар жаппай келетін объектке жататынын қарастыра отырып хабарлау жүйесімен автоматты өрт дабылын ұсыну дұрыс деп санаймын.

Ұсынылған шаралар өртті мағыналы аз материалды шығынмен жоюға мүмкіндік береді.

1. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы, Астана қ., 2014 жылғы 11 қараша «Нұрлы жол - болашаққа бастар жол»

2. 
   «Мемлекеттік өртке қарсы қызмет органдарының Жауынгерлік Жарғысы». ҚР ТЖМ 14.11.2009ж., шыққан №267 бұйрығы.
   
3. 
   «ҚР ТЖМ өртке қарсы қызмет бөлімдері мен гарнизондарының жеке құрамдарын даярлау Ережесі». ҚР ТЖМ 12.07.2010ж., шыққан № 245 бұйрығы.
   
4. 
   ҚР ТЖМ өртке қарсы қызмет бөлімшелеріндегі еңбек қауыпсіздігі және енбекті қорғау жөніндегі Нұсқаулық. ҚР ТЖМ 15.10.2010 ж., № 355 бұйрығы.
   
5. 
   «Мемлекеттік өртке қарсы қызмет органдарының Қызмет Жарғысы». ҚР ТЖМ 14.11.2009ж., № 266 бұйрығы.
   
6. 
   «ҚР ТЖМ мемлекеттік өртке қарсы қызмет органдарының ГТҚҚ қорғау қызметін ұйымдастыру жөніндегі тәлімдеме». ҚР ТЖМ 22.12.2010 ж., № 446 бұйрығы.
   
7. 
   Повзик Я.С. Клюс П.П. Матвейкин A.M. «Пожарная тактика». М. Стройиздат 1990г.
   
8. 
   Повзик Я.С. «Пожарная тактика» М.,ЗАО Спецтехника. 2001г.
   
9. 
   Иванников В.П., Клюс П.П. «Справочник РТП». М. Стройиз­дат1987г.
   
10. 
    Повзик Я.С. «Справочник РТП» М., ЗАО Спецтехника. 2001г.
    
11. 
    Кимстач И.Ф., Девлишев П.П., Евтюшкин Н.М. «Пожарная тактика». Стройиздат 1984г.
    
12. 
    «Қатты заттар мен материалдарды, мұнай мен мұнай өнімдерін сөндіру бойынша күш пен құралдарды есептеу анықтамасы». Бұлқайыров А.Б. Көкшетау 2007 ж.
    
13. 
    Клюс П.П. «Тактические возможности пожарных подразделений». М. 1976 г.
    
14. 
    «Өртті барлау» Тұраров С.Ж., Бұлқайыров А.Б., Жақсыбеков Б.У. Көкшетау 2009ж.
    
15. 
    ӨСД Тәлімдемесі, Астана 2006 ж.
    
16. 
    Теребнев В.В. «Управление силами и средствами на пожаре». М. 2004 г.
    
17. 
    Кимстач И.Ф. «Организация тушения пожаров в городах и населенных пунктах». М. Стройиздат, 1977г.
    
18. 
    Повзик Я.С. Панарин В.М. «Тактическая и психологическая подготовка РТП». М., Стройиздат 1987г.
    
19. 
    «Резервуарлардағы мұнай мен мұнай өнімдерін сөндіру бойынша Нұсқаулар». Алматы., ҚР ІІМ қарамағындағы МӨҚММ (ГУГОПС при МВД РК), 1996ж.
    
20. 
    «Организация и проведение занятий с личным составом ГДЗС противопожарной службы МВД СССР». Методические указания. ГУПО и ВНИИПО МВД СССР. 1990г.
    
21. 
    Климушен Н.Г. Кононов В.М. «Тушение пожаров в зданиях повышенной этажно­сти». М. Стройиздат 1993г.
    
22. 
    «Указание по тактической подготовке начальствующего состава пожарной охраны МВД СССР». М. ГУПО МВД СССР ,1986г.
    
23. 
    Теребнев В.В., Теребнев А.В., Подгрушный А.В., Грачев В.А. «Тактическая подго­товка должностных лиц органов управления силами и средствами на пожаре» М. 2004г.
    
24. 
    Теребнев В.В., Грачев В.А., Теребнев А.В. «Организация службы начальника ка­раула пожарной части» М. 2006 г.
    
25. 
    «Өрт сөндірудің жедел жоспарлары мен карточкаларын жасау және толтыру Инструкциясы». Астана., ҚР ТЖМ № 140 26.04.2010ж.
    
26. 
    «Рекомендации по тушению газовых и нефтяных фонтанов». М. ГУПО МВД СССР, 1976г.
    
27. 
    «Временные рекомендации по тушению пожаров в подземных сооружениях метропо­ли­тена». М. ГУПО и ВНИИПО МВД СССР, 1978г.
    
28. 
    «Временные рекомендации по подготовке личного состава противопожарной службы на огневых полосах психологической подготовки». М., ГУПО МВД СССР, 1980г.
    
29. 
    «Указание по тушению пожаров на открытых технологичес­ких установках по перера­ботке горючих жидкостей и газов». М., ГУПО МВД СССР, 1982г.
    
30. 
    «Рекомендации по предупреждению и тушению пожаров в резервуарах с понтоном и плавающей крышей». М. ГУПО МВД СССР, 1982г.
    
31. 
    «Рекомендации по методам к тактике тушению пожаров на воздушных судах, на аэ­ро­дромах гражданской авиации». М., МГА, 1984г.
    
32. 
    «Временные рекомендации по тушению пожаров в силосах элеваторов, комбикормо­вых заводов». М., ГУПО МВД СССР, 1985г.
    
33. 
    «Временные рекомендации по тушению пожаров передвижной пожарной техникой в вы­сотных механизированных стеллажных складах, оборудованных автоматиче­скими установками пожаротушения». М., ГУПО МВД СССР, 1985г.
    
34. 
    «Өртке қарсы қызметтің техникалық өызмет бойынша Тәлімдемесі». ҚР ТЖМ 07.07.2005ж., шыққан №170 бұйрығы
    
35. 
    «Өрт жеңдерін эксплуатациялау және жөндеу интсрукцияясы». ҚР ТЖМ 12.09.2005ж., шыққан №250 бұйрығы.
    
36. 
    «Өрттерді зерттеу бойынша инструкция». Алматы., ҚР ТЖА ӨҚҚД 1999ж.
    
37. 
    «Тактика тушения электроустановок, находящихся под напряжением». Рекоменда­ции. М., ГУПО и ВНИИПО МВД СССР, 1986г.
    
38. 
    Организация и тактика тушения пожаров в подвижном составе железнодорожного транспорта. Рекомендации. М., ГУПО и ВНИИПО МВД СССР, 1987г.
    
39. 
    «Тушение пожаров на открытых складах лесоматериа­лов». Рекомендации. М., ГУПО и ВНИИПО МВД СССР, 1987г.
    
40. 
    «Временные рекомендации по тушению пожаров в зданиях повышенной этажно­сти». ГУПО и ВНИИПО МВД СССР, 1986г
    
41. 
    Самонов. А.П. «Психологическая подготовка пожарных». М., Строииздат 1982г.
    
42. 
    Чепыжев А.И. «Боевые действия пожарного караула». М. Стройиздат.1985г.
    
43. 
    Плеханов В.И. «Организация работы тыла на пожаре». М., Стройиздат, 1987г.
    
44. 
    О. Л. Гомовенко, Ю. М. Сверчков. Методические указания к решению тактических задач по теме «Основы построения схем подачи огнетушащих средств к месту пожара». Москва 2001.
    
45. 
    О. Л. Гомовенко, Ю. М. Сверчков. Методические указания к решению тактических задач по теме «Тактические возможности пожарных подразделений». Москва 2001.