Ахметов Ғ. Б., Текжанов м-х. А., Ахмадиева А. Т., Иманқұлов Р.Қ. МҰсылман қҰҚЫғы Юриспруденция мамандықтарының студенттеріне арналған оқу құралы Павлодар Кереку 2009

1) Мешіт бәйтолла деген қағбаның бөлімшесі, Аллаһ тағала

пендесінің құлшылық тілегін қабылдайтын қасиетті нұр, иман шашатын орын. Сондықтан мешітте құлшылық істеліп, діни-ғылым үйретіліп, бұдан басқа шариғат үкіміне сай жақсы мақсатқа пайдаланылады. «Мешіт мұсылманның қалқаны, кәпірдің зынданы», - делінген ардақты пайғамбарымыз Мұхаммед с.ғ.с.-нің хадисінде;

2) Ғибадат жасалатын Аллаһ үйі – мешіт болып саналады;

3) Мешіт қасиетті құлшылық үйі болғандықтан әрбір

кәмелетке толған мұсылман мешіт хұқын қорғап, патшаға дейін әдеп сақтап, Аллаһқа құлшылық етеді;

4) Мешітке әр уақытта жуыну (ғұсыл, бой дәрет) парызын

орындап, дене түктерін қысқартып келу кажет;

киім киіп, хош иісті себініп келу міндетті;

6) Әрқашан Аллаһты еске алып пайғамбарымыз с.ғ.с.-ға салауат

айтып, жақсы ниет, ізгі тілекпен келу керек;

7) Кәмелетке толған қыз - әйелдердің сақтануы керек: басы,

тізелері, балтыры, тағы басқа да әуретті жерін ашып жұқа, қысқа киініп келуден;

8) Мешітке кіргенде, оң аяқпен аттап басып, дұға етіп, сәлем

беру қажет;

9) Мешіттен шыққанда, сол аяқпен шығып, ісінің оң болуын

тілеген абзал;

10) Киімінде, денесінде адамдарды жиіркендіретін жағымсыз

иіс болмауы керек;

11) Егер мәкрүһ уақыты болмаса, «Тахиятул» мешіт ақысы

намазын оқисың;

12) Мешітте азан шақырғанда, уағыз, құтпа, құран оқылып

жатқан уақытта ешкіммен сәлемдеспей, басқа іс-әрекет етпей, зейін қойып тыңдауы керек;

13) Мешітте тосын мінез, іс - әрекетке бармау (қатты күлу,

кекіру, есінеу, әдепсіз сөйлеу, зеку) өзгенің назарын аудармау,

құлшылық ғибадатын бұзбау парыз;

14) Пердесіз намаздағы адам алдынан жүрмеу, кісі жүзіне қарап

намаз оқымауы қажет;

15) Мешіт ішінде жүгірмейді, қалай болса, солай отырмайды;

16) Мешіт ішінде сауда жасалмайды, қоқыс тасталмайды, қайыр

сұралмайды;

17) Мешітте бос уақытта құран оқу, тасбих тартып, күнәлі ісіне

Аллаһтан кешірім сұрап, дүние және ахиретте жақсылық тілеу әркімнің міндеті;

18) Азан шақырғанда батасына, оқылып жатқан жамағат

намазына ұйымаудан сақтан;

19) Жұқпалы, қауіпті аурудан сауықпай мешітке келме;

20) Мешітте алдағы бос саптарды толтырып, кейін келген адамдарды баспай, аттамай әдеп сақта.

Жалпы Павлодар облысында 87 (сексен жеті) мешіт жұмыс істейді. Омбы – Павлодар трассасында Касым қажы мешіті 87 – ші болып есептеледі.
5 тақырып. Мұсылман құқығының жүйесі

Ислам құқығының құрылымын айқындау оның ерекше құқық жүйесінің түсінігіне себеп болады. Шариат өмірдің барлық салаларында мұсылманның жүріс – тұрысын реттейді, сондай-ақ олардың сезімімен ой - санасына әсер етеді және осы күшке 4 элемент кіреді: а) исламның дін нормалары; б) мұсылмандық мораль мен әдебі; в) абадат деп аталатын Алламен мұсылман қатынастарын реттейтін нормалары; г) мұсылман еместермен және мұсылмандар арасындағы жүріс-тұрыс ережелері; («Му*амалат»).

Мұсылмандық құқықшылар мұсылмандық құқық құрамында норма топтары бар деп есептейді. Бірінші топты Құран мен сүннаның заңды жазылымдары құрайды. Екінші топқа Ислам - құқықтық доктринасы, басқа да көздерге негізделе қалыптасқан, топтасқан нормалары жатады. Құранда 6 мыңнан аса аят жолдары бар және олардың ішінде 500-ін ғана мұсылмандардың өзара қарым-қатынастарына тән жүріс-тұрыс ережелері деп атауға болады, ал 150-і негізгі діни міндеттерді жүзеге асыратын тәртіптерін анықтайды.

Егер классификацияға негізделген нақтылық дәрежесін алатын болсақ, онда Құран мен сүннаның барлық ережелерін екі топқа бөлуге болады. Біріншіге екі мағыналық түсіндірмелерге жатпайтын ережелерді кіргізуге болады. Бұл негізінен діни табынушылық қағидалары, сондай-ақ кейбір ережелер адамдардың өзара қарым-қатынастарын реттеуге сүйенеді. Екінші топ көңіл аудармайтындар мен анық емес жазылымдардан тұрады. Бұл ережелер көп мағыналық және адамдардың жүріс-тұрысын бағалауға қолданылмайды. Адамның өзара қарым-қатынастарын реттейтін Құранның нормалары діни – моралдық нысан сипаты бар ережелерден тұрады, яғни оларды түсіндіру үшін қолданады. Мұсылмандық құқық жүріс-тұрыстың жалпы ережелерін орнатады, сонымен қатар мұсылмандардың өздерінің арасында жүріс-тұрыс нысандарын орнатуға мүмкіндік беретінін көптеген зерттеушілер қолдайды.

Уақыт өте келе дамыған қоғамдық қатынастарды реттеу үшін Құран мен сүннаның жазылымдарының жеткіліксіз екені анықталды. Сондықтан VIII ғасырдан бастап, мұсылман құқық мектебінің құқық-құрушылары осы мәселелерді жоюды өздерінің қолдарына алды.

Заңгерлер ғасырлар бойы жалпы діни – танымдық бағыттарға заңды түсінік бере алды және олардың талғағыш түсініктеріне негізделе нақты құқықты нормаларды қалыптастырды. Көптеген мұсылман құқығының нормалары Құран мен сүннаның жалпы жазбаларында доктриналды түсініктің нәтижесінде пайда болды. Бұндай істердің шешу мүмкіндігін нақты мәселелерге байланысты осы кездері белгілеген өкімдердің түсінігімен байланыстырады. Мұсылман құқықшылары құқық нормаларының негізгі бөлігін діни сырдың ашылуы нәтижесі деп ойлады, оларды мәңгілік деп санады. Ислам құқықшыларына осындай тәсіл казуальдық нормаларды түсіндіру кезінде белгілі шешімдерден қайтып кетуге жаңа жүріс – тұрыс ережелерін қалыптастыруға, мұсылман құқығының нормативтік мазмұнын дамытуға мүмкіндік берді. Бұл осы құқық жүйесі үшін қажет [3, б. 36].

Қазіргі ислам құқықшылары Құран мен сүнна жүзеге асқан «рух» мәңгілікте болады, ал жеке нормалар өмір жағдайларының өзгеруіне байланысты екенін мәлімдеді. Құқықшылар айтылған тәсілдердің көмегімен ислам құқығының басты нормалардың бөлігін қалыптастырды.

Мұсылман құқық жүйесі туралы айтқанда мұсылман құқығы ішкі және сыртқы нормаларға бөлінетінін білуіміз керек. Құран мұсылман құқығының басты көзі болып табылады, тікелей адамға назар аударады және өзінің қауымында, елінде әр түрлі жағдайларда оған белгілі жүріс – тұрыс нормаларын белгілейді. Адамның әлеуметтік мәртебесі қандай болсада, ол Құранға бағынады және онымен әрекет жасайды.

Мұсылман құқық жүйесі ішкі және халықаралық құқықты жорамалдайды, яғни бір-бірінен жеке өмір сүре алады, сондай-ақ бір-бірімен өрлейді. Мұсылман құқығының көздері жөнінде тақырыптар шиеленіс жағдайлардың мысалы бола алады. Құран, сүнна, иджма және кияс ішкі мұсылман құқығына және халықаралық мұсылман құқығына арналған негізгі көздер болып табылады. Ислам елдеріндегі Конституциялық құқық осы және басқа да мұсылман елдерінің ішкі мемлекеттік құқықтарындағы исламға әсер етуі мысал бола алады.

Көптеген мұсылман елдерінің конституция нормалары Құран нормалары және басқа да мұсылман құқықтарының арасында қарама-қайшылықтарын туғызады. Мұсылман құқық шығарушылары азаматтық құқықты «Му*амалат» деп атайды. Аталған мұсылман құқық саласының шекті ұсынылатын қарыздарды орындау үшін алынатын пайыздарға тыйым салынатын нормалардан тұрады. Мұсылмандық азаматтық құқық заңды тұлға туралы түсінікті құрастырмайды. Бұл құқық саласы сату-сатып алу, келісім шарттарын, қарыз, сақтау және т.б. ғана біледі. Мұсылман отбасын құру ерекшеліктерін көпшілік біледі. Бірақта, көпшілігі осындай отбасын құру тәртібі мен мұсылман елдерінде отбасылық құқық ерекшеліктерін реттейтін нормаларды біле бермейді. Әрине, отбасылық заң шығару барлық мұсылман елдерінде исламның әсерімен болады, ер адамды отбасы иесі, отбасылық құқық қатынастарында басты тұлға деп есептейді. Солай бола тұра, көптеген мұсылман елдерінің отбасы заңы отбасында және ажырасу процестерінде әйел адамдардың қызығушылығынан тұратын нормалары қарастырылады.

Мұсылмандық деликті (қылмыстық) құқық қылмыстық жазалар жүйесі өзінің қаталдығымен ерекшеленетінімен белгілі. Кейбір мұсылман елдері (Иран, Ирак) қылмыс жасағаны үшін ислам нормаларының әрекеттерін қолданады. Исламның қылмыстық-құқық жүйесінің ерекшелігі: алкогольдік сусындарды қолданғаны үшін жазаларға тартылады, ал біздің заңнамамызда мас күйінде ұсталғандар тек қана әкімшілік құқық бұзушылықтар қатарына жатқызылады.

Қылмыстық жазалаудағы қаталдылық (қолды, аяқты шауып тастау, құмға көму) біздің өркендеген заманымызда қолданылмайды.

Мұсылман құқығындағы халықаралық құқық «сийар» терминімен аталады. Сийарға соғыс пен бейбітшілік түсініктері, мұсылмандық қауым мен елдер және басқа да мемлекеттер арасындағы келісім-шарттар, дипломатиялық қатынастар, адам құқығы, мемлекет одақтары кіреді.

Мұсылмандық мемлекеттер жалпыға ортақ халықаралық құқықтармен басқарылады. Жалпы, мұсылман елдері халықаралық ислам құқық ерекшелігін құрайтын нормаларды (ережелерді) ұстанады.

Мұсылмандық құқық іліміне қатысты қайнар көздер зерттеліп өзіне тән қайнар көздер ерекшеліктері арқылы екі топқа бөлінеді [3, б. 43]:

1) Құран және сүнна;

2. 
   Иджма және қияс (осы иджмаларға және қиястарға әдет
   

IX–X ғасырда мұсылман құқығының нормалары жасалынып бітті. Оны Фикһ немесе Шариат деп атайды. Мұсылмандық құқықтың құрылысын сипаттауда оның нормаларына мұсылмандық құқықтың мәні мен құрылысы әсер ете алмайды. Бұл нормаларды да екі топқа бөлуге болады:

1) кез келген адамның (іс әрекетіне) баға беруі жатады. Бұл іс -әрекеттер бес топқа бөлінеді:

- Міндет;

- Рұқсат ету;

- Шектелген;

- Кеңес беру;

- Тиым салу;

2) белгілі бір жағдайларға немесе іс әрекеттің салдарына байланысты реттейтін нормалар жатады. (Есі дұрыс емес адамдармен келісім шарт жасаудың жойылуы).

Өз кезегінде адамдардың қарым - қатынастарын реттейтін нормалар:

- жеке адамдар мәртебесінің құқықтары;

- қылмыстық құқықтар;

- әкімшілік нормалар;

- соттық құқықтар;

- халықаралық құқықтар.

Жеке адамдар мәртебесінің құқықтары діни қағидаларға негізделеді. Бұл нормалардың негізгі институттары:

- неке;

- ажырасу;

- отбасын мүліктік тұрғыдан қамтамасыз ету;

- бала тәрбиелеу міндеттері;

- қамқоршы;

- мұрагерлік.
7 тақырып. Мұсылмандық мектептердің құқығы

Ислам діні 67 мемлекетке тараған. Дін екі бағытта дамыды: сүнниттер (90 %) және шииттер (10 %). Исламның барлық қағидалары құран және ардақты Пайғамбарымыздың Хадистерінен тұрады. Сүннитер бағыты мұсылман мемлекеттерінің басшыларын, үкіметті сайлау арқылы басқаруды жақтайды. Ал шииттер жоғарғы билік үкімет басшыларының тағайындалуын мұрагерлік құқығы арқылы берілуін жақтайды. Себебі: ақсүйектер мен дін басшыларының бір болуын қалайды.

XX ғасырдағы сүннитер мектептерінің бағыттары [3, б. 54]:

Маликит, Ханифит, Ханбалит, Шафиит.

Маликиттер. Малик ибн Анас (713–795). Олар Мәдинеде пайда болды. Мектептері: Марокко, Алжир, Тунис, Ливия, Кувейт, Бахрейн елдеріне тарады.

Ханифиттер. Бұл мұсылман әлемінде құранды мағыналы түрде түсіндіруге арналған. Парсы имамы Абу Ханиф (699–767). Осы мектеп Балқан, Солтүстік Кавказ, Қара теңіз, Еділ, Орталық Азия, Үндістан, Индонезияға тарады.

Ханбалиттер. Бағдат оқымыстысы Ахмад Ибн Ханбала (780–855) Мектептері: Сауд Аравиясы, Сирия мен Ливанда тараған.

Шафиитер. Бұл мектептің мақсаты Ханифид пен Маликид мектептерін қорғау. Иман Мухаммед Али Шафи (767–820). Мектептері: Сирия, Ливан, Палестина және Иордания мемлекеттерінде тараған.

Ислам ұрандарының әсерінің арқасында дүниежүзі жағрафиялық карталарында жаңа мемлекеттер пайда болды. Осы мемлекеттер жаңа конституциялар қабылдады. Осы конституцияларда заңды түрде ислам дінінің қағидалары мен нормалары бекітілді. Шығыс елдеріндегі конституциялық құрылымдарға исламның мемлекеттік құқықтық концепциялары әр түрлі әсер етеді. 67 мемлекет ислам дінін қабылдап отыр [3, б. 60].

Пәкістан 1962 жылы 2 - ші конституциясын қабылдады. Сол конституциясының 7-8 баптарында барлық мұсылмандық мемлекеттермен қарым қатынасын нығайту керектігін және сол мемлекеттердің басқару органдары осы баптарды қолдануы керектігін ескерткен. Ислам дінін қолдауға шақырған. Ал, 1973 жылғы конституциясында құранды оқытуды алға қойды және исламдық өмірді өркендетуді басты міндеттері деп санады.

Сауд Аравиясының елбасы ислам үкіметін құруға қатысады. 1958 жылғы заң бойынша шейхтер мен ақсақалдар үкімет құрамына кіргізілмеді. Ислам мемлекеттерінде мемлекет басшысын премьер - министр тағайындайды.

Африка мемлекеттерінің ішіндегі келесі тоғыз ел мұсылмандық мемлекет елдер қатарына жатады:

1) Буркино – Фасо;

2) Сиерра – Мион;

3) Заир;

5) Кения;

6) Уганда;

7) Танзания;

8) Зимбабвэ;

9) Нигерия.

Соттардың аталымы (немесе есімі) - Қади. Азаматтық істерге мұсылмандық және ежелгі құқықтар қолданылады:

1) некеге тұру;

2) некені ажырату;

3) қорғаушы;

4. 
   мұрагерлік.
   

Жеке адам мәртебесі - нормалары мұсылмандар ортасында мұрагерлік өсиет айту және оқулық қабілеттілігін шектеу мәселелері қаралып, жүзеге асырылады [3, б.74]. Бұл нормалар: мысалы, мұсылман әйелдерге, мұсылман еместерге тұрмысқа шығуға тыйым салынады. Неке қию кезіндегі куәлардың мұсылман болуын талап етеді. Мұсылман азаматтық құқықтарымен жеке меншікті реттей отырып, мұндағы бұл меншіктің ең жоғарғы иесі тек Алла деп санайды. Мұсылмандар сот процессуалдық құқықта сот лауазымын тек қана мұсылман дініндегі ислам талаптарын бұлжытпай орындайтын иманды адам иеленуі тиіс. Осы секілді талаптар куәлерге де қойылады. Бұл тарауда ант беруге зор маңыз беру арқылы сол адам істің ақ қарасын дәлелдейді. Бұл жерде сот кез келген мұсылман адамының дін алдында таза болатынын, өйткені, Алла бәрін біледі оның азабынан сақтануды бірінші орынға қоятынын ескереді.

Дербес заң институттары отбасы қатынастарының мұсылман құқығын реттейді. Отбасылық құқыққа ислам қамқоршы және тәрбиешілерден келіп түскен сұрақтарды белгілі уақытта тәртіпке келтіру, мұрагерлік өсиеттер, сыйлық түрлері жатады [3, б.79]. XIX ғасырдың аяғында Дербес заң құқығы мұсылмандық құқықтың нормаларын кодификациялау процестерімен бірге дамыды.

Шариат. Мұсылмандарға төрт әйел алуға рұқсат етіледі. Егер әйел өмірге нәресте әкеле алмаса, онда оның жұбайы тағы үйленуге мүмкіндігі бар. Ал, бірінші әйелі ол үйден кетуге құқылы. Ер адамның бесінші рет үйленуіне мүмкіндігі бар. Араб елдерінде мұсылман қыздары мұсылман еместерге тұрмысқа шықпайды. Егер әйелі немесе күйеуінің біреуі діннен безсе, олардың некесін сот бұзады. Сирия мен Иракта күйеуі әйеліне өзінің туыстарын бірге тұруға шақыртқызбайды; тек қана жас балаларды ғана әкелуіне құқылы. Иорданияда күйеуі өзінің туыстарын күтуге міндетті.
11 тақырып. Мұсылмандық қылмыстық құқық

Исламның деликті құқығы мұсылман елдерінің қылмыстық заңына, қоғамдық дамуына маңызды әсер етті [3, б.88].

Алланың еркімен анықталған мұсылманның ойы және барлық қылмыстары құқық бұзушылық теориясын құрастырады. Сонымен қатар, Құранда ұсынылған жазылымдар мен басқа да қасиетті мәтіндер ұстанымсыз болып табылады, сондықтан мұсылмандарда өзіндік жүріс-тұрыс варианттары бар. Сондықтан әбден ойланып істелген қылықтар мұсылмандық тыйым салу туралы жазылымдарда бұзушылық ретінде бағаланады. Бұл тыйым салулар дін, өмір, ұрпақ сүю, ақыл-ой, меншік сияқты исламның негізгі құндылықтарын қорғауға бағытталған.

Исламның заңгерлері құқық бұзушылықтың классификациясын ұсынды. Осы классификацияның анализі исламның деликті құқық мәнін жақсы түсінуге мүмкіндік береді. Құқық бұзушылықтың классификациясы екі негізгі критерийге бөлінеді: жазалаудың нақтылық дәрежесі мен қызығушылық бұзықтың сипаты. Барлық құқық бұзушылыққа сәйкес классификация үш топқа бөлінетін классификациялардың бірі болып табылады: 1) Аллаға қарсылық пен қастандық; 2) қылмыс істегені үшін белгіленген жаза тағайындау;

3) қылмыс істегені үшін нақты жаза белгіленбеген.

Біз айтқандай, бірінші топтағы жаза: бұл біреудің өміріне қастандық ойлау және мұсылмандық қауымға қызығушылығы. Бұл қылмыстық топтар нақты жазамен жазаланады, яғни мұсылмандық құқықта «хадд» деп аталады. Екінші топтағы қылмыстық жазаға белгіленген терминдар «кисас», «кавар» және «дия». Үшінші топтағы құқық бұзушылық пен қылмысты исламдық құқықта «тазир» деп атайды. Нақты жаза әлі де белгіленбеген, бірақ бұл жаза оларға жұмсақ болуы мүмкін, яғни осы топтар Аллаға қарсы қылмысты болғандықтан. Нақты осы топтағы көрсетілген жазалар, қылмыстың құрамына кіретін мұсылмандық қызығушылық жеке біреудің өміріне қастандық жасау.

Ислам ішімдік қолдануға үзілді-кесілді қарсы, былайша айтқанда Аллаға деген сенімін және шындығын анық айтпау. Бірақ құранда жазаға қарсы нақты жоба жоқ, бұл қылмыс жасаған топта қарастырылады, бірақ нақты жаза сүннада көрсетілген. Аңызда, пайғамбар ішімдікке қарсы шығып дене жазасын және өлім жазасын көрсетті, егер бұл мұсылмандық қылмыс төрт түрлі жазада аяқталса.

Маскүнемдерді пальманың бұтағымен соғып жазалады. Соңында халиф Омар ішімдікке салынғандардың көрсеткішін тоқтатуын тілеп, жазаны күшейтіп, қылмыс бұзғандар үшін 80 соққы беруін қабылдады.

Егер ішімдік абайсыздан ішілсе және соңында күштеу көрсетпесе, онда ішімдік ішуші жауапкершіліктен босатылады.

Келесі қылмыстың түрлері – ойнас (зина), бұл мұсылман моралында қол салу қылмысы болып саналады. Қылмыс бұл некеге тұрмағандарды «надд» сыртқы бойынша жазасын береді. Мұндай қылмыстың жазасын отбасы мен моралды құрады, ойнас қылмыстың куәгерлік өтініші төрт куәгерден болуы керек. Куәгерлер нақты қылмыстың болғанын анықтайды, яғни белгіленген қылмыстың фактісін дәлелдеп көрсетуі қажет. Егер төрт куәгер өтірік сөз айтса, оларға 80 соққы беріледі және екінші рет куәгер болдырмайды.

Ұрлық қылмыс түріне жатады, яғни нақты жазаның белгісі. Құранда айтқандай ұрлықшылардың ұрлық жасағаны үшін қолын кеседі. Мұндай қатыгездікті түсіндіріп айту, бұл исламда жалғыз басты меншікті құндылық болып саналады, яғни құқықты сақтау тиіс. Ұрлықтың объективті және субъективті жағына қылмыстың нақты жасалынғаны жеткілікті. Кәмелетке толғандар мен сау кезінде болған адам қылмысты өз жауапкершілігіне алады.

Осындай барлық жиынтық қылмыскердің оң жақ қолын кесу, ұрлық екінші рет қайталанса сол аяғын, үшінші ұрлық жасалса, сол қолын кесу және де төртінші рет ұрлық жасалса, оң аяғын кесу жағдайы қаралған. Егер де үшінші рет ұрлық жасалса, ұрлықшы ұрлығын тоқтатпаса, ол түзелмесе, соттың ұрыны өлім жазасына кесуге құқылы. Егер де ұрлық жасаушылар көп адам болса, олардың барлығында біркелкі жазалайды. Ұрлықшыны тірідей құмға көму жазасыда қолданылады. Мәскеудің ұрылары Біріккен Араб Эмиратында алым-салық түрінде өздерінің «нәрсеге барған» отандық жерлестерінен жүздеген мың доллар жинауларына тырысты. Осы қылмыскерді шөлді далаға апарып, құмға тірідей көмген. Енді өз өмірлерін шөл даладағы құмдарда өлуге қиятын әуесқойлар жоқ.

Мұсылмандық құқыққа келісім доктринасы ұрлық куәгердің дәлелі мен қылмыскердің өзінің қателерін мойындайды. Егер де жәбірленуші қылмыскерді кешірсе, онда қылмыскер жауапкершіліктен босатылады. Бірақта жәбірленуші қылмыскерді кешірсе де, оның қолын заң бойынша кеседі. Аштық жылдарында да сот шешімі қылмыскердің қолын кеседі. Халиф Омар аштық жылдары мұндай шешім қолданылмасын, мұсылманның ортақ түріне өзінің қызығушылығын танытты.

Исламды сатып кету - бұл діннен алыстау қылмысы болып есептеледі, яғни өлім жазасына кесу қаралады. Бұл логикалық факты, шариаттың дұрыстығын көрсетудің негізі болады. Сондықтан бұл діни табандылықтың сақталуын көрсетеді. Бірақ Құранда нормалар жоқ: нақты қарастырылған жазалар діннен алыстау, яғни мұнда қысқаша өлеңдер де құдайларды және тілдерді қарастырады. Алла біреудің көмегін қажет етпейді: «Шындығында, Алла сатып кеткендерді кешірмейді».

Шығыс елдерінде Сауд Аравиясында исламды сатып кету - бұл адамдардың іс-әрекетіне тең, яғни дұшпандар жағына ауысып отандарын сатып кетумен пара-пар.

Қарақшылық ең ауыр қылмыс санатына жатады. Қылмыстың басты жауапкершілік түрі: мұсылмандық еркек, кәмелетке толғандар, ақыл - есі толылар. Сол сәттегі жағдайда мүлікті тартып алу фактісі, яғни мұсылмандық меншікті және заңды білуі қажет.

Шафиттер, егер ашық дүние-мүлікті тонап, өліммен аяқталса, қылмыскерге өлім жазасы беріледі,-деп есептейді. Дүние мүлікті тонамай, өліммен аяқталса да, өлім жазасы беріледі.

Егер ұрлық жасаушы дүние-мүліктен айырылып, бірақ өлім жасалмаса, қылмыскерді кескілеп жазалайды. Егер дүние-мүлікті алмай және өлім жасамай жай ғана қорқыту болса, онда қылмыскер жер аударылады немесе бас бостандығынан айырылады.

Барлық мұсылман мектептері қылмыс тонау мен өліммен аяқталса, оған байланысты өлім жазасы берілетін болса, онда осындай қылмыстар мұсылман қауымының қызығушылығын бұзу болып табылады.

Қылмыскер ұсталғанға дейін өзінің жасаған қылмыстарына өкінсе, онда оны жазадан босатады. Егер ол жасаған қылмыстары үшін полицияға ұсталғаннан кейін өкінсе, онда ол жауаптылықтан босатылмайды.

Қаза болған адамның мұрагерлері өлім жазасын жүргізуге құқылы, бірақта осы жағдайда өлген адамның әлеуметтік және субъективтік сапасы ұсынылған талаптарға сәйкес болуы қажет. Басқа сөзбен айтқанда, қаза болғанмен және өлтірушінің арасында әлеуметтік жағдайы, сенім, жынысына байланысты тепе-теңдік болуы қажет. Көптеген құқықшылар мұсылман әйелін немесе құлын өлтірген мұсылманды өлім жазасын беруге көндірді. Барлық мұсылман құқық мектептері (шафиттерден басқа) кәмелетке жетпегендер мен есінен ауысқандар өлім жасағаны үшін тек қана «дия» (төлеп алу) жазасы қолданады.

Көптеген мұсылман мектептері, егер өлімге бірлесіп бірнеше орындаушылар қатысса, онда олардың барлығына да өлім жазасы беріледі. Егер де орындаушылардың ішінде біреуі өзінің жеке мінезіне байланысты дарға асылмаса немесе ол абайсыз әрекет жасаса, онда осы өлімге қатысқандардың барлығы ережеге сәйкес осы жазаның жазаларынан босатылады және ол әдетте төлем алумен ауыстырылады. Мұндай санкциялар өлтірушінің жеке мінезі күмәнсіз болған жағдайларда қолданылады.

«Тазир» 11 әр түрлі жазаларды бере алады. Оның ішінде мынадай санкциялар бар: өтірікші куәгерлердің басын қыру, қаланың көшесінде адамның жасаған қылмыстарын айту және жарты денесін ашық ұстап жүргізу, үш күн керіп тастап тамақ бермеу сияқтылары бар. Бас бостандығынан айыру, материалды санкциялар немесе тән жазалары (ұру,соғу) мұсылман құқығында жалпы қылмыстық жазалар ретінде қолдану өзгешеліктері бар.

Ислам соттарында бостандығынан айырылған қылмыскерлер арнайы түрмелерде қамалмай, өздерінің үйінде немесе мешітте қамалып ұсталынады. Бір жылдан артық мерзімді қамтитын жер аударулар ешкімге берілмейді. Жазалар шаралары ретінде айыппұл төлеу, дүние мүлікті құрту (арақ-шарап сатушы дүкендерді) кеңінен қолданылады. Осылардың қатарына шафит және ханбалит мектептері, көптеген маликиттер қылмыскер жасаған қылмысына өкінген уақытына дейін дүние мүлкісінің бәрін немесе жартылай бөлігін алуларына мүмкіндіктер беріледі. Сот шешімі бойынша дарға кесілгендердің толығымен дүние мүлкін тәркілеу қажет деген көзқарастар бар. Ханифиттер «Тазирдің» осындай түрін жүзеге асыру құқықсыз деп санайды.

«Тазирдің» осындай түрі әр түрлі түсіндіріледі, сондықтан оны қолдануды реттейтін әр түрлі нормалар бар. Мәселен, ханбалит мектептері денені жазалауды жүзеге асыру кезінде 3-тен 10-ға дейін таяқпен ұруды жүргізуге болады деп есептейді. Аңыздарға келетін болсақ, пайғамбар «хадд» категориясының қылмыстарына жатпайтын қияңқылықтар үшін 10-нан асатын соққы жасатпады. Ханифиттік мектептер «тазир» жазасы «хадд» санкциясының аз болуы қажет деп есептейді. Осыған байланысты денені жазалаудың максималды шегі бостандықтағы мұсылман үшін 39 соққы және құлдар үшін 19 соққы деп құрастырған. Шафииттік мектеп барлық мұсылмандар үшін 19 соққыны құрастырған. «Тазир» өте қатерлі қылмыс үшін дене жазалаудың мөлшерін 100 соққыдан асырмауы керек деп есептейді. Ұрлық жасаған тұлғаларға дене жазалаудың мөлшері 99 соққы делінген.

Ислам заңгерлері «тазирдің» әр түрінің арасында болатын өлім жазасына аса көңіл бөледі. Осы жазалаудың шаралары ауыр қылмыстарда қолданылады. Маликиттік мектеп жауына қарсы тыңшылдық жасаған, яғни осының салдарынан мұсылмандар соғысқа душар болатын қылмыстарда өлім жазасын қарастыруды талап етеді. Шафииттер мен ханбалиттер мұндай жазалаудың шаралары тәртіпсіздікке Құран мен сүннада тыйым салынған ислам сенім принциптерінен бас тартуға арналған деп ойлайды. Ханифиттер «тазирдің» бөлігі бойынша тұтасынан өлім жазасына қарсы, бірақ рецидивистік-қылмыскерлердің қарым-қатынасына жазалаудың осындай түрлерін қолдануға қолдау көрсетеді. Мұсылман құқығында рецидивистердің қарым-қатынасына өмір бойы бас бостандығынан айыру үшін қолдануы мүмкін. Мұсылман қауымының қызығушылығына әсер еткен жағдайда өлім жазасын белгілеуі мүмкін. «Тазирді» қолдану кезінде дәлелдік базасы бұзақының мойындауынан немесе куәгерлердің берген жауаптарынан тұрады. «Тазирдің» айырмашылығы «Хадда» немесе «қисаса» сонда, ол әр тұлғаға, соның ішінде кәмелетке толмағандарға қолданылады, сондай-ақ әр құқық бұзушыларды бағалау кезінде «күмән» тудыратын жағдайларға да қолданылады. «Тазирдің» ерекшелігі – нақты құқық бұзушылықты жасағаны үшін белгілі қатал санкциялар жүйелері болып табылмайды және сот органы өзінің қалауы бойынша қылмыскердің тұлғасы мен қылмыстың сипатына байланысты жазалаудың мөлшерімен нақты түрін таңдай алады. Егер қылмыскер өз кінәсін мойындаса «Тазир» жазалауы тоқтатылады.