Кристаллиза́ция
Crystallization
Переход вещества из газообразного, жидкого или твердого аморфного состояния в кристаллическое, а также из одного кристаллического состояния в другое (рекристаллизация, или вторичная кристал-лизация); фазовый переход первого рода. Кристаллизация из жидкой или газовой фазы является экзотермическим процессом, при котором выделяется теплота фазового перехода, или теплота кристаллизации. Рекристаллизация может протекать с выделением либо поглощением теплоты.
Кристалдану
Crystallization
Заттың газтәрізді (бутәрізді), сұйық, қатты аморфты күйден кристалдық күйге, сонымен қатар бір кристалдық күйден келесісіне ауысуы (қайтакристалдану немесе екінші ретті кристалдану); бірінші текті фазалық ауысу. Сұйық немесе газдық фазадан кристалдық фазаға өту процесі фазалық ауысу жылуы, немесе кристалдану жылуы бөлінетін, экзотермалық процесс болып табылады. Қайтакристалдану жылудың жұта немесе бөле отырып жүруі мүмкін.
|
кристаллизация ультразвуковая / ultrasonic crystallization — процесс кристаллизации под действием ультразвуковых колебаний, изменяющих условия зарождения и роста кристаллов, и позволяющих получать измельченную структуру поликристалла с улучшенными физико-механическими свойствами.
См. также рекристаллизация, решетка кристаллическая.
|
ультрадыбысты кристалдану / ultrasonic crystallization — кристалдардың өсуін және пайда болу шарттарын өзгертетін, және де поликристалдардың физика-механикалық қасиеттері жақсартылған ұсақталған құрылымын алуға көмектесетін, ультрадыбыстық тербелістердің әсерінен кристалдану процесі.
Сон.қ. қараңыз: қайтакристалдану, кристалдық тор.
|
электрокристаллизация / electro-crystallization – электроосаждение, кристал-лизация металлов и сплавов на катоде при электролизе растворов м расплавов солей. Рост кристаллов при электрокристал-лизацииметаллов имеет много общего с кристаллизацией из пара или раствора. Фактором, определяющим пересыщение при электрокристаллизации, является перенапряжение, возникающее на электроде в ходе электрохимической реакции.
См. также рекристаллизация, решетка кристаллическая
|
электрокристалдану / electro-crystallization – ерітінділер электролизі және тұздардың қорытпаларындағы металдар мен катодтағы балқымаларының кристалдануы, электрлік тұнба түзу. Металдардың электрокристалдануы кристалдардың өсуі бу немесе ерітіндіден болған кристалдануға көп ұқсас. Электрокристалдау кезінде электрохимиялық реакция барысында қанықтыру факторы болып электродта туындайтын артық күш жұмсау болып табылады.
Қара. сон.қ рекристалдану, кристалдық тор
|
Кристалли׳ты
Crystallite, crystal grain, crystalline particle
Мелкие монокристаллы, не имеющие ясно выраженной наружной огранки. Кристаллитами являются кристаллические зерна в металлических слитках, горных породах, минералах, поликристаллических образованиях и др.
См. также поликристаллы.
|
Кристалиттер
Crystallite, crystal grain, crystalline particle
Айқын қырлары болмайтын ұсақ монокристалдар. Металл құймаларындағы, тау жыныстарындағы, минералдардағы, поликристалды түзілістердегі дәндер кристаллиттер болып табылады.
Сон.қ. қараңыз: поликристалдар.
|
Кристаллография
Crystallography (от кристалл и греч. graphio – пишу, описываю)
Наука об атомно-моекулярном строении, симметрии, физических свойствах, образовании и росте кристаллов.
См. также кристаллизация.
|
Кристаллография
Crystallography (от кристалл и греч. graphio – пишу, описываю)
Атомдық-молекулалы құрылыс, симметрия, физикалық қасиеттер, кристалдардың түзілуі мен өсуі туралы ғылым.
Қара.сон.қ кристалдану
|
Критерии подобия
Similarity criterions
Безразмерные числа, составленные из размерных физических параметров, определяющих рассматриваемые физические явления. Равенство всех однотипных критериев для двух физических явлений или систем – необходимое и достаточное условие их физического подобия.
|
Ұқсастық критерийлері
Similarity criterions
Қарастырылып отырған физикалық құбылыстарды анықтаушы өлшемді физикалық параметрлерден құралған өлшемсіз сандар. Барлық біртипті критерилердің екі физикалық құбылыс немесе жүйелер үшін теңдігі – олардың физикалық ұқсастығы үшін қажетті және жеткілікті шарт.
|
Кюри́
Curie (Ci)
Внесистемная единица активности изотопа в радиоактивном источнике. Обозначение Ки. Первоначально - активность 1 г изотопа радия-226.
|
Кюри
Curie (Ci)
Радиобелсенді көздегі изотоп белсенділігінің жүйеден тыс бірлігі. Белгіленуі Ки. Бастапқыда – массасы 1г радий-226 изотобының белсенділігі.
|
Л
Ла́зер
Laser (аббревиатура слов англ.фразы Light Ampflication by Stimulated Emission of Radiation – «усиление света вынужденным излучением»)
Устройство, преобразующее различные виды энергии (электрическую, световую, химическую, тепловую и т.д.) в энергию электромагнитных волн в видимом, ультрафиолетовом и инфракрасном диапозонах.
|
Лазер
Laser (Light Ampflication by Stimulated Emission of Radiation – «жарықты еріксіз сәулеленудің көмегімен күшейту» деген ағылшын сөз тіркесі)
Әр түрлі энергияларды (электрлік, жарықтық, химиялық, жылулық және т.б.) көрінетін, ультракүлгін және инфрақызыл аймақтардағы электромагниттік толқындардың энергиясына түрлендіретін қондырғы.
|
лазер газовый / gas laser — лазер, активной средой которого является газ.
|
газды лазер / gas laser – белсенді ортасы газ болатын лазер.
|
лазер газодинамический /gas-dynamic laser — газовый лазер, в котором инверсия населённостей создаётся адиабатическим охлаждением газа, движущегося со сверхзвуковой скоростью.
|
газды динамикалық лазер / gas-dynamic laser – орналасу инверсиясы газды жоғарыдыбыстық жылдамдықпен қозғалатын адиабаталы суыту жолымен алынатын газды лазер.
|
лазер жидкостный / fluid laser, liquid laser — лазер, активной средой которого является жидкость.
|
сұйықтық лазері / fluid laser, liquid laser – белсенді ортасы сұйық болатын лазер.
|
лазер инжекционный / injection laser — твердотельный лазер, в котором для инверсии населённостей используется инжекция носителей заряда через электронно-дырочный переход.
|
инжекциялық лазер / injection laser – орнықтыру инверсиясын алу үшін электронды-кемтіктік ауысу арқылы заряд тасымалдағыштарының инжекциясы қолданылатын қатты денелі лазер.
|
лазер на свободных электронах / free electron laser— генератор электромагнитных волн, действие которого основано на излучении электронов, колеблющихся под действием электрических и/или магнитных полей, и перемещающихся с релятивистской скоростью в направлении распространения излучаемой волны.
|
еркін электронды лазер / free electron laser – релятивистік жылдамдықпен сәулеленуші толқынның таралу бағытында қозғалатын, электрлік және/немесе магниттік өрістердің әсерінен тербеліп тұрған электрондардың сәулеленуінен негізделген электромагниттік толқындардың генераторы.
|
лазер химический / chemical laser — лазер со средой из смеси газов. Накачка осуществляется за энергии химической реакции между компонентами смеси.
|
химиялық лазер / chemical laser – ортасы газ қоспалары болатын лазер. Толтыру қоспа компоненттері арасындағы химиялық реакция энергиясының есебінен жүзеге асады.
|
лазер с ядерной накачкой / nuclear-pumped laser — лазер, в котором усиливающая свет среда возбуждается непосредственно продуктами ядерных реакций.
|
ядролық толтырылатын лазер / nuclear-pumped laser – ортадағы күшеюші жарық тікелей ядролық реакциялардың өнімдерімен қоздырылатын лазер.
|
Лампа дуговая плазменная
Ars – plasma lamp, arc–plasma light
Лампа работающая при большой плотности тока, с угольными электродами, содержащими примеси, которые, возгоняясь в пламени, влияют на излучение, изменяя его спектральное распределение и световую эффективность.
|
Доғалы жалынды шам
Ars – plasma lamp, arc–plasma light
Сәулеленуге оның жарықтық тиімділгі мен спектралды үлестірілуін өзгертуге әсер ететін тоқтың үлкен тығыздығымен қоспалары бар көмірлі электродтармен жұмыс жасайтын шам.
|
Леги́рование
Alloying, doping, impurity doping process
Дозированное введение в твёрдое тело (обычно в металлы, сплавы и полупроводники) примесей или структурных дефектов с целью изменения его физических свойств.
|
Легирлеу
Alloying, doping, impurity doping process
Қатты денеге( негізінен металлдарға, қорытпаларға және жартылай өткізгііштерге) оның физикалық қасиеттерін өзгерту мақсатында қоспаларды немесе құрылымдық ақауларды мөлшерлеп қосу.
|
легирование ионное (ионно-лучевое) / ion-implanted doping — синоним ионной имплантации.
См. также имплантация.
|
иондық легирлеу / ion-implanted doping – иондық имплантацияның синонимі.
Сон. қ. қараңыз имплантация.
|
Ли́нзы электро́нные
Electron(ic) lens, lens
Устройства, создающие магнитные и электрические поля для фокусировки электронных пучков, их формирования и получения электроннооптических изображений (аналогичные устройства для ионных пучков наз. ионными линзами).
|
Электрондық линзалар
Electron(ic) lens, lens
Электрондық шоқтарды тоғыстыру үшін, оларды қалыптастырып электронды оптикалық бейнелерін алу үшін магнитті және электр өрістерін тудыратын қондырғы (иондық шоқтарға арналған ұқсас қондырғыларды - иондық линзалар деп атайды).
|
Литогра́фия
Lithographic printing, lithography
Вид графической техники, связанный с работой на камне или на металлической пластине (цинк, алюминий). Применительно к радиационным и плазменным технологиям – процесс формирования заданного рисунка на поверхности полупроводниковой пластины.
|
Литография
Lithographic printing, lithography
Тастағы немесе металл пластинасындағы (мырыш, алюминий) жұмыспен байланысты графикалық техниканың түрі. Радиациялық және плазмалық технологияларда – жартылай өткізгіш пластинадағы берілген суреттің қалыптасу процесі.
|
литография ионно-лучевая / ion beam lithography— в принципе, данный метод аналогичен электронно-лучевой лито-графии, но вместо электронных лучей используются направленные потоки ионов различных элементов. Методы формиро-вания, фокусировки и отклонения луча ионов аналогичны соответствующим метод-ам для электронных пучков. Основ-ным преимуществом является большая масса ионов, что позволяет избежать рассеяния ионов в слое резиста и сократить размытость краев элементов рисунка примерно на порядок по сравнению с элек-тронно-лучевой литографией при мини-мальных размерах порядка 10 нм. Допол-нительным преимуществом ионной лито-графии является возможность управляемого травления после прорисовки рисунка.
|
иондық-сәулелік литография / ion beam lithography – шын мәнінде, бұл әдіс электронды-сәулелік литография әдісіне ұқсас, бірақ электрондық сәуленің орнына әртүрлі элементтердің бағытталған иондық ағындары қолданылады. Ион сәулелерін қалыптастыру, тоғыстау және ауытқыту әдістері электрон шоқтарына арналған сәйкес әдістерге ұқсас. Иондардың негізгі артықшылығы массаларының үлкендігінде, бұл резист қабатында иондардың шашырауын болдырмауға және сурет элементтері шеттерінің көмескілігін қысқартуға мүмкіндік береді. Иондық литографияның қосымша артықшылығы сурет салып болғаннан кейін басқара отырып өңдеуге мүмкіндік береді.
|
литография электронно-лучевая / electron beam lithography — предполагает, что резист экспонируется направленным сфокусированным электронным лучом. Длина волны де Бройля для электрона составляет тысячные доли нанометра. Следовательно, явление дифракции в данном случае можно не учитывать. Источники электронных пучков характеризуются достаточно высокой яркостью, что позволяет сократить время экспонирования элементов микрорисунка до секунд, а также малым разбросом энергий электронов в пучке, благодаря чему удается уменьшить характерные искажения. Поскольку электроны обладают электрическим зарядом, они взаимодейст-вуют с электрическими и магнитными полями, что позволяет создавать электростатические и магнитные линзы, обеспечивающие фокусировку и центровку электронного луча, а также возможность сканирования по поверхности образца.
|
электронды-сәулелік литография / electron beam lithography – резист тоғысқан бағытталған электрондық сәулемен экспонирленеді деп болжанады. Электрон үшін де Броиль толқын ұзындығы нанометрдің мыңдық үлесін құрайды. Сонықтан, бұл жағдайдағы дифракция құбылысын ескермеуге де болады. Электрон шоқтарының көздері жоғары жарықтығымен сипаталады, бұл микросуреттің элементтерін тасымалдауға, сонымен қатар шоқтағы электрон энергияларының шашырауын азайтуға мүмкіндік береді, осыған байланысты бұрмалануды азайтуға болады. Электрондардың электр заряды болғандықтан, олар электр және магнит өрістерімен әсерлеседі, бұл электрон сәулелерінің шоғырлануын және орталықтануын қамтамасыз ететін, сонымен қатар үлгі бетін сканерлеуге мүмкіндік беретін, электростатикалық және магниттік линзалар жасауға мүмкіндік береді.
|
рентгенолитография / X-ray lithography — процесс с использованием коротковолновых излучений, например низкоэнергетического рентгеновского излучения (1 - 10 кэВ) с длинами волн порядка 0,4 - 5нм. Позволяет значительно уменьшить влияние дифракции на качество формируемого на поверхности полупроводниковой пластины рисунка.
|
рентгенді литография / X-ray lithography – қысқа толқынды сәулелер, мысалы толқын ұзындығы 0,4-5нм болатын төменгі энергиялық рентген сәулелері қолданылатын процес. Жартылай өткізгіштік пластинаның бетінде қалыптасатын суреттің сапасына дифракцияның әсерін азайтуға мүмкіндік береді.
|
фотолитография / photolithography — предполагает формирование микрорисунка посредством засветки тонкого слоя фоторезиста, нанесенного на поверхность пластины, при помощи направленных пучков фотонов в ультрафиолетовой области спектра. Основным недостатком данного метода является сравнительно большая длина волны фотонов (0,2 - 0,3 мкм), не позволяющая формировать элементы микрорисунка с размерами менее 1 мкм вследствие дифракции.
|
фотолитография / photolithography – спектрдің ультракүлгін аумағында бағытталған фотон шоқтарының көмегімен пластинаның бетіне жағылған фоторезистік қабатында микросуреттің қалыптасуы. Бұл әдістің ең негізгі кемшілігі фотон толқын ұзындығының үлкендігі (0,2-0,3мкм) болып табылады, ол дифракцияның есебінен өлшемі 1мкм-ден кем болатын микросурет элементтерін қалыптастыруға мүмкіндік бермейді.
|
Литье вакуумное
Vacuum casting
Процесс литья, при котором металл расплавляется и заливается под очень низким атмосферным давлением; форма также вакуумируется, и металл заполняет форму под действием перепада давлений.
|
Вакуумдық құйылу
Vacuum casting
Металл балқытылып және өте төмен қысыммен құйылатын құйылу процесі; форма сондай-ақ вакуумдалады, ал металл қысымның төмендеуі әсерінен пішінді толтырады.
|
Лову́шки магнитные
Мagnetic tra
Конфигурации магнитного поля, способные длительное время удерживать заряженные частицы или плазму в ограниченном объеме.
|
Магниттік тұтқыштар
Мagnetic trap
Ұзақ уақыт бойы зарядталған бөлшектерді немесе плазманы шектеулі көлемде ұстап тұруға қабілетті магнит өрістерінің конфигурациясы.
|
ловушки открытые / open trap — разновидность магнитных ловушек для удержания термоядерной плазмы в определенном объеме пространства, ограниченном в направлении вдоль поля.
|
ашық тұтқыштар / open trap – өріс бағыты бойынша шектелген, кеңістіктің белгілі бір көлемінде термоядролық плазманы ұстап тұруға арналған магнитті тұзақтың бір түрі.
|
Локализация деформации
Localized strain
Резко выраженная неравномерность пластической деформации тел в виде участков, где степень деформации существенно выше, чем в остальных объемах тела.
|
Деформация локализациясы
Localized strain
Деформациялану дәрежесі дененің басқа көлемдеріне қарағанда айтарлықтай жоғары учаскелер түріндегі денелер пластикалық деформациясының айқын байқалатын біртексіздігі.
|
Люминесце́нция
Luminescence (от лат. Lumen, род.п. Lumines – свет и -escent – суффикс, означающий слабое действие)
Излучение, представляющее собой избыток над тепловым излучением тела и продолжающееся в течение времени, значительно превышающего период световых колебаний.
|
Люминесценция
Luminescence (лат. Lumen, ілік.септ. Lumines – жарық және -escent – әлсіз әсер деген мағына беретін жұрнақ)
Дененің жылулық сәулеленуінен артық және жарық тербелісі периодынан әлдеқайда ұзақ болатын сәулелену.
|
ионолюминесценция / ionoluminescence — свечение люминофора, возбуждаемое ионным пучком.
|
ионолюминесценция/ ionoluminescence — ионды шоқпен қоздырылушы люминофораның жарқырауы
|
катодолюминесценция / cathode luminescence — люминесценция возникающая при возбуждении люминофора электронным пучком; один из видов радиолюминесценции. Первоначальное название пучка электронов – катодные лучи, отсюда термин «катодолюминесценция».
|
катодолюминесценция / cathode luminescence — люминофорды электронды шоқпен қоздыру кезінде туындаушы люминесценция; радиолюминесценцияның бір түрі. Электрондар шоқтарының бастапқы атауы – катодты сәулелер, бұдан «катодолюминесценция» термині келіп шығады.
|
радиолюминесценция/ radioluminescence — люминесценция возбуждаемая ядерными излучениями (альфа-частицами, электронами, протонами, нейтронами, гамма-излучением и т.д) или рентгеновскими фотонами.
|
радиолюминесценция/ radioluminescence — ядролық сәулеленулермен (альфа-бөлшектермен, электродармен, протондар-мен, нейтрондармен, гамма-сәулеленумен және т.б) немесе рентгендік фотондармен қоздырылушы люминесценция.
|
рентгенолюминесценция/ roentgenoluminescence — люминесценция возбуждаемая рентгеновским и гамма-излучением; частный случай радиолюминесценции.
|
рентгенолюминесценция /roentgenoluminescence — рентгендік және гамма-сәулеленумен қоздырылушы люминесценция; радиолюминесценцияның жеке жағдайы.
|
люминесценция инжекционная / injection luminescence — излучение, которое является следствием рекомбинации инжектированных через pn-переход эмиттером неосновных носителей тока (электронов) с основными носителями тока в базе (дырками).
|
инжекциялық люминесценция / injection luminescence – эмиттердің pn-ауысуы арқылы негізгі емес ток тасымалдағыштарының(электрондардың) базадағы негізгі ток тасымалдағыштарымен инжекциялық рекомбинациясының салдары болып табылатын сәулелену.
|
суперлюминесценция/ superluminescence — усиление спонтанного излучения за счет вынужденного испускания.
|
суперлюминесценция/ superluminescence — міндетті болған жіберу есебінен спонтанды сәулеленудің күшейтілуі
|
термолюлюминесценция/ thermoluminescence — люминесценция возникающая при нагревании вещества, предворительно возбужденного светом или жестким излучением.
|
термолюлюминесценция/ thermoluminescence — алдын ала жарықпен немесе қатты сәулеленумен қоздырылған затты қыздыру кезінде туындаушы люминесценция.
|
триболюлюминесценция/ tribomoluminescence — люминесценция, возникающая при трении или разрушении кристаллов.
|
триболюлюминесценция/ tribomoluminescence — кристалдардың бұзылуы немесе үйкелуі кезінде туындаушы люминесценция.
|
фотоолюлюминесценция/ photomoluminescence— люминесценция возникающая под действием ультрафио-летового или видимого излучения.
|
фотоолюлюминесценция/ photomoluminescence — ультракүлгін немесе көрінуші сәулелену әсерінен туындаушы люминесценция.
|
хемолюлюминесценция (хемилюминес-ценция)/ chemoluminescence (chemiluminescence) — люминесценция, сопровождающая химические реакции.
|
хемолюлюминесценция (хемилюминес-ценция)/ chemoluminescence (chemiluminescence) — химиялық реакцияларды алып жүруші люминесценция.
|
электролюлюминесценция/ electroluminescence — люминесценция, возбуждаемая электрическим полем. При прохождении электрического тока в газах наблюдается их свечение.
|
электролюлюминесценция/ electroluminescence — электр өрісімен қоздырылушы люминесценция. Электр тогының газдарда өтуі кезінде олардың қимасы байқалады.
|
люминесценция рекомбинационная / recombination luminescence — то же самое, что и излучение рекомбинационное.
|
рекомбинациялық люминесценция / recombination luminescence – рекомбинациялық сәулеленудің өзі.
|
|
