Ақынова жібек мұхтарқызы

61 
ұтымды қолдану жолдарын меңгерту. Бұл жерде интуициясын қиялдануымен 
байланыстыру амалдарын іздестіру тиіс. 
Ертегінің кейбір элементтерінің архаикамен байланысын жоққа шығаруға 
негіз жоқ. Алайда, ертегі баяндауының интерпретациясын тек ойлауды, 
күнделікті өмірді, психологияны, алғашқы дәуірдегі наным-сенімдерді 
бейнелеуге дейін төмендету негізсіз болып көрінеді. Әрине, мұндай шектеу 
келесі сұраққа әкеледі: неге бұл туралы келесі ғасырларда, мәдениетте айтылды, 
архаикалық қоғамда емес? Ақыр соңында, қарабайыр қатынастар инерция 
арқылы ертегі үстемдігін жалғастырды, ал басқа процестер – әлеуметтік, тарихи, 
дүниетанымдық, мағыналы өмір оның генезисінен тыс болып шықты. Әлбетте, 
ертегі баяндаудың бір ғана ежелгі басталу рәсімі бойынша түсіндірілуін жабу 
ертегіні этнографиялық қызығушылыққа айналдыруды білдіреді, шын мәнінде 
оның қазіргі кездегі өзекті мағыналық аспектілерін жояды. 
Мұны түсіну ертегі терапиясымен айналысатын мамандар үшін ерекше 
маңызды болып табылады, өйткені олардың теориялық көзқарастарын 
практикаға айналдыруы сөзсіз, және бұл барынша кәсіби нәзіктікті қажет етеді. 
Мәселе мынада, алыстағы өткеннің жаңғырығы ретінде ғана қабылданатын 
ертегі феномені оны психологияда, білім беруде, дамытуда және оқытуда 
қолданудың тиімділігін төмендететіні сөзсіз. 
Психоанализ әдісі. Мифология мен ертегі З.Фрейд [168] оның қазіргі 
ізбасарлары – Дж.Кэмпбелл (1980, 1997) [169], Э.Фромм (1992) [61,с. 277] негізін 
қалаған психоанализ тұрғысынан кеңінен түсіндіріледі), Н.Фрай (Frye, 1957) 
[170] және т.б. 
З.Фрейд, Э.Фромм, американдық философ және мәдениеттанушы, 
фрейдизмнің трансформаторы өзінің «Ұмытылған тіл» атты еңбегінде арманды 
зерттеуге арналған миф пен ертегіге, оларды символдар тілі арқылы қарастырды. 
К.Юнгтің айтуынша, адамның санасынан басқа, жеке басынан басқа тағы бір 
қабат бар – ұжымдық, тереңірек, оның үстіне жеке дамымайтын, бірақ тұқым 
қуалайтын. Ұжымдық бейсана кешендермен емес, ғалым ертегі мен мифтік 
бейнелер мен мотивтермен салыстырған архетиптермен, психикалық құрылым 
элементтерімен сақталады. 
К.Г.Юнг әр адамның потенциалды түрде төрт негізгі психологиялық 
функциясы бар деп есептеді: түйсік, ойлау, сезім, интуиция, оларды әр түрлі 
пропорцияда қолдану. Жетекші функцияға сәйкес, ғалым ертегіні талдау кезінде 
оны әр түрлі қабылдайтын және түсінетін төрт функционалды тұлғалық типті 
анықтады: 
- ойлау (маңызды байланыстыру мотивтері құрылым мен әдістері); 
- сезім (мотив құндылықтарын иерархиясына сәйкес дәрежелейді);
- сезімтал (оларға толық егжей-тегжейлі даму беру үшін символдарды 
қарапайым бақылауға сүйенеді);
- интуитивті 
(баяндауды әр түрлі аспектілері бар символдар
жиынтығының бірлігінде қабылдайды). 
Мектепке дейінгі ұйым педагогтерін даярлау кезінде адамның ертегілерді 
түсіндіру қабілеті, ғалымның пікірінше, саралану деңгейіне және аталған 

62 
функцияларды қолдану дәрежесіне байланысты. К.Г.Юнг түс пен мифологияның 
символдарын психикалық энергияның өнімі ретінде қарастырды, екпінді жеке 
бейсананың зерттеуден ұжымға – адамның ойларының, сезімдерінің, 
әрекеттерінің архетиптерінің деректеріне аударды: олар арманда, ежелгі уақытта 
кездеседі 
мифология 
мен 
әдет-ғұрыптар. 
Автор 
архетиптердің 
классификациясын әлем халықтарының ертегілерінен алынған материалдармен 
күшейтеді Сонымен қатар K.Г.Юнг әр түрлі еңбектерде әр түрлі архетиптерді 
келтіреді, олардың барлығы бір маңыздылыққа ие және бір-біріне енеді. 
Мысалы, «қорғаушы құдайының» архетипі – «данышпан қарияның» архетипіне, 
ол өз кезегінде «ақылды патшаның» архетипіне, сосын «батырдың» архетипіне 
енеді және т.б. [60,с. 480]. 
Э.Фроммның айтуынша, мифтер, ертегілер, түстер, жеке және жергілікті 
айырмашылықтарға қарамастан, ортақ, атап айтқанда: олар тарихи дамудағы 
барлық мәдениеттер үшін әмбебап тілде, мифологияда және түсте біз болып 
табылатын символдар мен бейнелер тілінде жазылған ғасырлар бойы адамзаттық 
ұжымдық және жеке бейсаналық тәжірибесін біріктіретін біздің бейсаналық тіл 
[61,с. 277]. 
Мектепке дейінгі ұйым педагогтерін даярлау кезінде тәрбие процесі күрделі 
және көп қырлы. Дегенмен, ол осы процестің негізгі схемасын, үлгісін құрайтын 
кейбір негізгі ойларды бөліп көрсете алады. Үлгінің бірінші компонентін балада 
эмоционалды-адамгершілік қатынасты қалыптастыру деп атауға болады. 
Педагог балаларды қарым-қатынасқа ену тәсілдерін меңгеруге баулу процесінде 
жұмысты эмоционалды түрде бастан өткеруге мүмкіндік беретін етіп 
ұйымдастырады. 
Ертегілерді тек білім беру мақсатында ғана емес, түзету мақсатында 
қолдануға болатынын біз ежелгі грек философтарының еңбектерінен 
кездестіреміз. Бұл сұрақтарды алғаш рет Платон «Мемлекет» және «Заңдар» 
диалогтарында қарастырды. Бірқатар педагогикалық ұғымдарды ашып, 
айқындауға алғашқы қадамдар жасаған, тәрбие мен оқытудың мәні, тәрбиенің 
қоғаммен байланысы, тәрбие құралдары, соның ішінде ертегілер мен мифтер 
туралы жан-жақты пайымдаулар жасаған. Құралдар туралы айта отырып, ол 
тәрбиені түзету үшін «біздің тәрбиеленушілеріміз ауырсынуға, қорқынышқа 
және кез келген азапқа төтеп беруі үшін барлық құралдарды қолдануға болады». 
Біздің ойымызша, бұл оның жанын көңілді және қуанышты ете алмайды ма?». 
Мектепке дейінгі ұйым педагогтерін даярлауда қазіргі өмірдің талаптарына 
сай болатын жаңаша технологияны оқудың процесі мен тәрбиелеу шеңберінде 
шебер қолдану болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің ең басты 
міндеттері болса, ертегі терапиясын оқудың іс-әрекеттерінде ретімен қолданып 
білсе, баланың коммуникативті дағдыларының дамып қалыптасуында 
ертегілердің мәні зор екендігін айқындайды. Оқу іс-әрекеттері барысында 
балалардың ертегілер кейіпкерлерінің жан-жақтылы мінезін ажырата білу, 
жақсы мен жаман дегеннің не нәрсе екеніне көздерін жеткізу, қоршаған ортамен 
дұрыс қарам-қатынас құруына да оң әсерін тигізеді. 

63 
Мектепке дейінгі балалардың ертегі терапиясы арқылы қарым-қатынас 
дағдыларын дамыту белгілі бір жастың психологиялық ерекшеліктерімен 
байланысты:
- дамудың әлеуметтік жағдайы, яғни баланың бала-бақшаға қабылдануы; 
- бала-бақшадағы оқу әрекеті балада жетекші орын алатын; 
- логикалық ойлау; 
- зейінді, есте сақтауды, ерік-жігерді дамыту; 
- рефлексия; 
- іс-әрекеттің ішкі жоспарын өзгерту. 
Ертегі терапиясы – мағынаны іздеу, әлем және ондағы қатынастар жүйесі 
туралы білімді декодтау процесі. Ертегі терапиясы – ертегі оқиғалары мен нақты 
өмірдегі мінез-құлық арасындағы байланысты қалыптастыру процесі. Бұл ертегі 
мағыналарын шындыққа ауыстыру үдерісі. Ертегілер терапиясы – ресурстарды, 
жеке әлеуетті белсендіру үдерісі. Ертегі терапиясы бұл балаларға экологиялық 
тәрбие беру үдерісі. Ертегілер терапиясы – проблемалы жағдайларға қарсы тұру 
үдерісі. Ертегі терапиясы – ішкі табиғатты және айналасындағы әлемді жақсарту 
үдерісі. 
Қорыта айтанда, мектепке дейінгі ұйым педагогтерін даярлау кезінде ертегі 
терапиясын ұйымдастырылған іс-әрекеті кезінде қолдану мектеп жасына дейінгі 
балалардың коммуникативтік дағдыларын айтарлықтай кеңейтеді, өйткені 
тәрбиешімен, топпен және өзара әрекеттесу, диалог болып табылады. Жоғарыда 
айтылғандарға сүйене отырып, қарым-қатынас дағдылары және оларды дамыту 
өзекті мәселе болып табылады деп қорытуға болады, себебі бұл дағдыларды 
дамыту баланың оқу процесіне ғана емес, сонымен бірге баланың жалпы 
әлеуметтену және даму процесіне әсер етеді. Қарым-қатынас дағдыларын 
қалыптастыру кезінде немесе қарым-қатынас процесінде бала құрдастарымен, 
қоршаған ортамен қарым-қатынас құру кезінеде әртүрлі қиындықтар мен 
проблемалық жағдайларды бастан кешіруі мүмкін. Бұл мәселелердің шешімі 
ертегі терапиясы болуы мүмкін. Ертегі терапиясының мәні ертегі мағынасының 
шындыққа ауысуында. Осы проблемалық жағдаятқа ұқсас ертегілік 
ситуацияларды ойнай отырып, бала бұрын жіберген қателіктерін жасамауға 
үйренеді. Әртүрлі іс-әрекеттер барысында әртүрлі дағдылар қалыптасады.

жүктеу/скачать 3.56 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: