Айкөзов сейдулла ибадуллаұлы айкөзов С. Қазақстанның оңтүстік және оңтүстік-шығыс аймақтарындағы аграрлық реформалар

Еліміздің жаңа қоғамдық-экономикалық және саяси формациялық ауқымындағы тарихи дамуымен қазіргі әлеуметтік-экономикалық өмірінде, экономикалық және саяси жүйелерінде ауқымды әрі оң бағытта өзгерістер болып жатыр. Әсіресе, мемлекеттік басқаруды жетілдіру, оның тиімділігін арттыру, жергілікті мемлекеттік басқарудың дамуын жолға қою басты мақсаттардың біріне айналып отыр. Мемлекетті және оның экономикасын басқаруды орталықсыздандырудың саяси, әкімшілік және әлеуметтік астарлары бар, сондықтан оларды өзара үйлестіре отырып карастырудың басқарушылық қатынастарды жетілдірудегі рөлі ерекше. Дей тұрғанмен осы күрделі мәселені шынайы түрде күн тәртібіне қоя бастағанда оны шешу жолдары мен методологиясының ғылыми негіздерін анықтап алу қажеттігі туындайды. Оларды анықтауда шаруашылық жүргізудің және оны басқарудың дүниежүзілік тәжірибесін талдаудың да рөлі зор екені белгілі. Елімізде осы мәселенің теориялық негізін анықтау мен практикалық нәтижелеріне аса назар аударылып, оны жан-жақты талдау жұмыстары да жүргізілуде. Сондықтан осы мәселелерді кешенді зерттеуде кейбір нәтижелеріне тоқталдық.

Сондай-ақ, соңғы кездегі жалпы ішкі өнімнің, өндіріс пен ауыл шаруашылығы дамуы көрсеткіштерінің позитивтік өзгерістерін олардың экономикалық тоқырау жағдайындағы көрсеткіштермен салыстырылатынын ескеру қажет. Мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыру арқылы жетілдіру жолына көшу үшін экономиканың тоқырау кезеңінен біржола шығып, одан әрі қарқынды өсу кезеңінде болғаны шартты талап ретінде қарастырылуы керек. Демократияландырудың бүгінгі жағдайындағы барысын ескеретін болсақ, жергілікті (аумақтық) басқарудың барлық тетіктерін тағайындалған емес, сайланған әкімдердің қолына беру үлкен саяси-экономикалық келеңсіздіктерге соқтыруы мүмкін. Өйткені, қазіргі сайлау-басқару мәдениетінің төмен деңгейі, саяси-әлеуметтік ахуалдың күрделілігі, халықтың өмір сүру деңгейінің сапалық көрсеткіштерінің төмендігі, халықтың өмір сүру деңгейінің сапалық көрсеткіштерінің төмендігі және басқа факторлардың сеперативтік көзқарас тудыруы, жергілікті тұрғындардың саяси атсалысқа түсіп, шаруашылық мәселелердің екінші деңгейге ысырып тастауы, ұлттық-рулық айтыс-тартыстардың тууына себепкер болуы әбден мүмкін. Әзірге бұған жол беруге болмайтынын көптеген зерттеулер дәлелдеп отыр. Жергілікті шаруашылықты басқару жолдарының бірі ретінде қарастырылатын жергілікті өзін-өзі басқару жүйесі заңнамалық негізде толығымен қалыптасуы шарт. Ол қабылданған күннің өзінде осы заңның жүзеге асырылу тәжірибесі қалыптасуы керек. Өйткені, ондай тәжірибені талдаудан шығатын қорытындылар мемлекеттік басқаруды жетілдіру негіздерінің бірі ретінде қарастырылуға тиіс. Бұған дәлел ретінде Ресейдегі губернаторлар сайлауы мен жергілікті басқару мәселелерін шешу практикасын алсақ та жеткілікті. Ол мынаны айқын көрсетіп береді: халықтың экономикалық белсенділігін арттыру тетіктерін іске байыпты түрде қоспай тұрып, олардың саяси белсенділігіне жол ашу, сөйтіп жергілікті өмір ағысын «саясаттандыру» ойдағыдай нәтиже бере бермейді екен; аймақаралық және бюджетаралық қатынастарды жетілдіре берудің заңнамалық астарлары анықталмағаннан кейін жергілікті басшыларды тағайындау мен сайлаудың айырмашылығы айтарлықтай емес, сөйтіп сайлауларды ұйымдастыру, өткізу мен нәтижесін шығару мақсатына кеткен шығындар көп жағдайда өзін-өзі ақтамайды. Осы қоғамдық саяси тәжірибені Қазақстан жағдайында кайталаудың қандай пайдасы бар деген сұрақ туындауы әбден заңды болар еді.

Мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыру арқылы жетілдірудің ұйымдастырушылық-құқықтық, экономикалық, әлеуметтік, қаржылық және тағы басқа тетіктері бар екені белгілі. Олардың басымдылығы әр кезде әртүрлі болып келетіні заңдылық. Егер де қазіргі елімізде калыптасқан басқару жүйесі мен саяси-әлеуметтік ахуалды ескеретін болсақ, онда жоғарыда аталғандардың ішінен қаржылық механизмдердің басымдылығын атап айтқан жөн. Бірақ бұл арнайы тоқталуды талап ететін мәселе.

Қорытынды атқарылған зерттеу жұмысының қорытындылары мына төмендегі тұжырымдар мен ұсыныстар жасауға мүмкіндік берді:

1. 
   Қазақстан Республикасының әлеуметтік дамуынын басым бағыты экономиканың тепе-тең өсуі, ол үшін ауылды (селоны), агроөнеркәсіп кешенін өркендету, коғамның азық-түліктен тәуелді
   болмауын қамтамасыз ету. Елімізде халық шаруашылығының
   құрамын түбегейлі өзгертудегі, оның барлық өрістерінде меншіктің
   мемлекеттік емес, жаңа үрдістерін орнықтырудағы орындалған
   міндеттердің өздері де осы стратегиялық мақсаттан туындаған
   болатын. Аграрлық секторлар қолжеткізген табыстарға ауыл экономикасын үстемелеп өсіру, ел тұрғындарының азық-түліктегі мұқтажын тек отандық өндіріс есебінен қанағаттандыру, сөйтіп агроөнеркәсіпті аймақтық орта рыноктарға кіріктіруді жеделдету талаптарына әсте сай келмейді.
   
2. 
   Ауылшаруашылығы өнімдерін өндіру соңғы жылдардың ішінде екі және одан да көп есе кеміп кетті, агроөндірістің тиімділік деңгейі экономиканың басқа салаларына қарағанда әлдеқайда төмен, өнім өндірудегі қазіргі баға көп жағдайда ауылдық тауар өндірушілердің шығасысын ақтамайды. Мұныңбасты себептерінің қатарына: ауыл шаруашылығы өнімдерінің тауарлық және өтімділік деңгейінің төмендігі, рыноктардың азық-түліктің түрлері бойынша жетімсіздігі, өнім өткізу жүйесінің нарықты аграрлық инфрақұрылымының арнайы сала түрінде қалыптасып болмағанын жатқызуға болады.
   

2 Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы // Оңтүстік Қазақстан. – 2008. – 9 ақпан.

3 Журавлев В.В. Методолгия исторической науки. Вчера. Сегодня. Завтра // Кентавр. –1995. – №6. – 146. – с.

4 Иванов В.В. Методолгия исторической науки. – М: Высшая школа, 1985. – 168 б.

5 Спирин Л.М. Теория, мотодология и методика исследований по истории КПСС. – М.: Московский рабочий, 1992. – 192 с.

6 Директивы КПСС и Советского правительства по хозяйственным вопросам. 1917-57 г.г. Сборник документов. В 4-х томах.– М.: Госполитиздат, 1956. – Т. 1. 1917-28 г.г. – 888 с.

7 Қазақ совет энциклопедиясы. – Алматы: Қазақ совет энциклопедиясы, 1972. – 648 б.

8 Трапезников С.П. Ленинизм и аграрно-крестьянский вопрос. В 2-х томах. – М.: Мысль, 1983. – Т. 1. – 567 с.

9 Берденова К.А., Иманбердиева С.И. Аграрная политика тоталитарного государства как фактор кризисного состояния сельского хозяйства Казахстана. – Алматы: Ғылым, 1994. – 142 с.

10 Жолдасов С. История кооперации Казахстана. – Алматы: Жалын, 1997. – 142.б

11 Байтілен С.А. Кеңес мемлекетінің Қазақстандағы аграрлық саясаты: ауыл шаруашылығындағы экстенсивті бағдар және дағдарыс (1965-1990): т.ғ.д. ... дисс. авторефераты: 07.00.02. – Алматы, 2000. – 36 б.

12 Байсарина Қ.Қ. Қазақстанда ауыл шаруашылығының дамуы: тарихы және сабақтары: т.ғ.д .. дисс. авторефераты: 07.00.02. – Алматы, 2006. – 34 б.

13 Медеуов Т.Ж. Қазақстандағы колхоз кұрылысының соңғы кезеңі: дағдарыстан шығу жолдарын іздестіру тәжірбиесі (1981-1991): т.ғ.к. ... дисс. авторефераты: 07.00.02. – Алматы, 1999. –27 б.

14 Мұқатова Д. Тоқырау жылдарындағы Қазақстанның саяси-әлеуметтік жағдайы (1971-1991 жж.): т.ғ.к. ... дисс. авторефераты: 07.00.09 – Алматы, 2007. – 27б.

15. 
    Берлибаев Б.Т. Проблемы развития производственных связей колхозов Казахстана в капитальном строительстве в 1971-1975 г.г. – Алма-Ата, 1991. – 231с.
    

16. 
    Кондратьев Н.Д. План предвидения // Вопросы экономики. – 1992. – №3. – С. 15.
    
17. 
    Чаянов А.В. Основные идеи и формы организации
    сельскохозяйственной кооперации. Избранные труды. – М.: Московский комсомолец. – 1993. – 237 с.
    
18. 
    Абусеитова М. К. О проблеме источниковедения средневекового Казахстана // Отечественная история. – 1998. – №17. – 41-44 бб.
    
19. 
    Байбатша Ә. Қазақ даласының ежелгі тарихы. – Алматы: Санат, 1998 – 196 б.
    
20. 
    Қозыбаев М.К., Қозыбаев И.М. История Казахстана. – Алма-Ата: Казахстан. — «Атамұра», 1992 – 224 с.
    
21. 
    ҚРОММ. 279-қ., 1-т., 16-іс., 4-п.
    
22. 
    ҚР ПМ. 5-Н- қ., 1-т., 949-іс., 20-п.
    
23. 
    ҚРОММ, 2199-қ., 1-т., 2451-іс, 42-п.
    
24. 
    ҚР ПМ. 2199-қ., 1-т., 2834-іс, 18-п.
    
25. 
    Аубакиров Я.А. Социально-экономические преобразования в
    сельском хозяйстве Казахстана. – Алма-Ата, 1984. – 252 с.
    
26. 
    ҚР ПМ. 5-Н-қ ., т-1., 944-іс., 19-20 – п.п.
    
27. 
    Қонаев Д.А. КОКП қазан (1965ж.) Пленумның қорытындысы және республика партия ұйымының міндеті // Казахстанская правда. – 1984. – 22 қараша.
    
28. 
    Башмачников В.Ф., Ершова И.И. и др. Пути аграрного возрождения. – Москва: Политиздат. – 1991. – 255 с
    
29. 
    ҚР ПМ, 5-Н-қ., 1-т., 949-іс, 6-п.
    
30. 
    ҚР ПМ, 5-Н-қ., 1-т., 949-іс, 7-п.
    
31. 
    ҚР ПМ, 7-қ., 1-т., 400-іс, 124-125 – п.п.
    
32. 
    ҚР ПМ, 7-қ., 1-т., 486-іс, 15- п.
    
33. 
    ҚР ПМ, 7-қ., 1-т., 486-іс, 113- п.
    
34. 
    Закон Казахской ССР «О земельной реформе». 28 июня 1991 года.
    
35. 
    Закон Казахской ССР «О земельном налоге». 17 декабря 1991 года.
    
36. 
    Закон Республики Казахстан «Об особенностях приватизации
    имущества государственных сельскохозяйственных предприятий». 4 января 1992 г.
    
37. 
    Оспанов М.Т., Аутов P.P., Ертазин X. Агробизнес теориясы мен тәжірибесі. – Алматы, 1997. – 269 б.
    
38. 
    Сагадиев К. Реформа: аналитический взгляд (статьи, записки, выступления, интервью). – Алматы: Кайнар, 1990. – 154 с.
    
39. 
    Ельбисинов С.Х. Экономические предпосылки и методологические основы приватизации и разгосударствления. – Алматы: ИРК, КазГУ, 1995. – 55 с.
    
40. 
    ҚР ПМ, 7-қ., 2-т., 83-іс, 9-п.
    
41. 
    Закон Республики Казахстан «О кредитных товариществах». 2
    апреля 2003 г.
    
42. 
    Кемел М. Нарыққа өту кезеңіндегі Қазақстан ауылшаруашылық
    кәсіпорындарының қалыптасуы мен дамуы. – Алматы, 1998. – 140 б.
    
43. 
    Программа разгосударствления и приватизации государственной
    собственности в Казахской ССР на 1991-1992 годы (1-й этап) Постановление Президента Казахской ССР 19 сентября 1991 г.
    
44. 
    Закон Казахской ССР «О собетвенности в Казахской ССР».
    
45. 
    Закон Казахской ССР «О крестьянском хозяйстве в Казахской
    ССР». 21 марта 1990 г.
    
46. 
    Закон Казахской ССР «О предприятиях». 13 февраля 1991 г.
    
47. 
    Закон «Об аренде». 13 февраль 1990 г.
    
48. 
    Закон «Об хозяйственных товариществах и акционерных обществах». 10 февраля 1990 г.
    
49. 
    Закон Казахской ССР «О земельной реформе». 28 июня 1991 года.
    
50. 
    Постановление Госкомитета Казахской ССР по госимуществу.
    № 101. 1 августа 1991 г.
    
51. 
    Закон Республики Казахстан «Об особенностях приватизации
    имущества государственных сельскохозяйственных предприятий». 4 января 1992 г.
    
52. 
    Указ Президента Республики Казахстан «О неотложных мерах по
    приватизации имущества государственных сельскохозяйственных, перерабатывающих и обслуживающих предприятий агропромышленного комплекса». февраль 1992 г.
    
53. 
    Указ Президента Республики Казахстан «О национальной
    Программе разгосударствления и приватизации в Республике Казахстан на 1993-1995 гг. (II этап)». 5 марта 1993 г.
    
54. 
    Постановление Кабинета Министров Республики Казахстан № 633
    от 20 июля 1993 r. no реализации Указа Президента Республики Казахстан «О дополнительных мерах по приватизации государственных сельскохозяйственных заготовительных, перерабатывающих и обслуживающих предприятий АПК». 5 марта 1993 г.
    
55. 
    Закон Республики Казахстан «О внесении изменений и
    дополнений к Законам «О разгосударствлении и приватизации» (12 апреля 1993г) и «Об особенностях приватизации имущества государственных сельскохозяйственных предприятий» (21 октября 1993 г.).
    
56. 
    Сыдықбаева Г.У. Развитие социальной сферы села // Проблемы агрорынка. – 2000. – № 10. – 119 с.
    
57. 
    Нысанбаев С.Н. Проблемы занятости в республике Казахстан: Учебное пособие. – Алматы: Қазақ университеті, 2000. – 54 с.
    
58. 
    Указ Президента Республики Казахстан от 9 марта 1994 года «О
    передаче части имущества совхозов в собетвенность директоров».
    
59. 
    Постановление Кабинета Министров Республики Казахстан от 24
    февраля 1994г «О продаже государственных сельскохозяйственных предприятий в частную собственность граждан».
    
60. 
    Жекешелендіру (Қазақстанда жекшелендіруге қатысты құжаттар мен материалдар). – Алматы: Атамұра, 1994. – 76 б.
    
61. 
    Постоновление Кабинета Министров Республики Казахстан «Об утверждении порядке уступки права на земельную долю (пай) при приватизации госсельхозпредприятий» 10 июня 1994 г.
    
62. 
    Постоновление Кабинета Министров Республики Казахстан «Об утверждении порядке купли-продажи гражданами и юридическими лицами Республики Казахстан права пожизненного наследуемого владения, права пользования либо аренды земельных участков» 14 июня 1994 г.
    
63. 
    Постоновление Кабинета Министров Республики Казахстан «Об порядке создания иммиграционного земельного фонда» 2 август 1994 г.
    
64. 
    Постановление Кабинета Министров Республики Казахстан «О
    порядке создания и распределения специального земельного фонда» 30 октября 1996 г. Постановление Кабинета Министров Республики Казахстан «О порядке определения земельной доли».
    
65. 
    Постановление Правительства Республики Казахстан «Об
    утверждении норм предоставления земельных участков гражданам и юридическим лицам» (8 апреля 1996 г.).
    
66. 
    Постановление Правительства Республики Казахстан «О выдаче
    гражданам и юридическим лицам актов на право собетвенности на земельный участок, право постоянного землепользования» (8 апреля 1996 г).
    
67. 
    Постановление Правительства Республики Казахстан «Об утверждении Порядка залога земельных участков и прав землепользования в обеспечение ипотечных кредитов» (6 июня 1996 г).
    
68. 
    Вильям Петти, Адам Смид, Давид Рикардо, Джон Мейнард Кейнс, Милтон Фридман. Классика экономической мысли. - М. «ЭКСМО-ПРЕСС», 2000.-Б. 79-89.
    

70. 
    Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы. // Егемен Қазақстан. – Алматы. – 2006. – 2 наурыз.
    
71. 
    ҚРОММ. 2199-қ., 1-т., 2809-іс., 42-п.
    
72. 
    Қазақстан Республикасының статистикалық агенттігі. – Алматы. – 2008
    
73. 
    Бірінші ұлттық ауыл шаруашылығы санағының алдын ала қорытындылары. Қызылорда облысының статистикалық басқармасы. Қызылорда. – 2007. – 300 б.
    
74. 
    Жамбыл облысының статистикалық басқармасы. Тараз.– 2007. – 300 б.
    
75. 
    Оңтүстік Қазақстан облысының статистикалық басқармасы. Шымкент. – 2007. – 300 б.
    
76. 
    Смирнов С. АПК Казахстана: состояния, проблемы, прогноз // Транзитная экономика. – 2000. – №3. – 87 с.
    
77. 
    Баетова М.Т. Аграрная политика государства: роль и место инвестиции в развитии АПК. – Алматы, – 1998. – 112 с.
    
78. 
    Информация Агрокредитной корпорации. Сентябрь 2002 г.
    
79. 
    ҚРОММ. 2270-қ., 1-т., 227-іс., 31-п.
    
80. 
    ЖОММ. 851-қ., 4-т., 1165-іс., 19-п.
    
81. 
    Назарбаев Н. А. Стратегия становления и развития Казахстана как
    суверенного государства. – Алматы: РГЖН «Дәуір», 1992. – 58 с.
    
82. 
    Назарбаев Н. Ә. Қазақстан – 2030: Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы. – Алматы: Білім, 1996. – 116 б.
    
83. 
    Постановление Кабинета Министров РК. О мерах по укреплению производства и расширению рынка сбыта зерна, самообеспечению областей хлебом и другими продуктами переработки зерна // Сельская новь. – 1995. –3 ноября.
    
84. 
    Ауытов Р.Р. Жақсыбекова Г. Помочь крестяньскому хозяйству // Экономика и жизнь. – 1995. №7. – С. 56-58.
    
85. 
    Можно ли сдержать рост цен на хлеб? // Советы Казахстана. -1994. -22 ноября.
    
86. 
    Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы // Егемен Қазақстан. – Алматы. – 2006. – 12 наурыз.
    

1. 
   ХХ ғасырдың 20-жылдарындағы Қазақстан мен Ресей Федерациясының қарым-қатынасы: саяси-экономикалық мәселелер. Монография. – Алматы: Қазығұрт, 2003. – 142 б.
   
2. 
   Қазақстанның оңтүстік және оңтүстік-шығысындағы аграрлық реформалардың тарихи сабақтары. (1991-2008 жж). Монография. – Алматы: Үш Қиян, 2008. – 278 б.
   

3 Современный этап аграрных преоброзований в Республике Казахстан // Вестник Каз НУ. – Серия историческаяю – 2006. – № 4 (43). – С. 70-71.

4 Қазақстан Республикасында қалыптасқан тарихи шаруашылыққа аграрлық реформаның әсері // ҚазҰУ хабаршы. – Тарих сериясы. – 2007. –№ 3 (46). – 124-126 бб.

5 Қазақстан Республикасының ауылшаруашылығының нақты және потенциалды даму мүмкіндіктері // ҚазҰУ хабаршы. – Тарих сериясы. – 2007. –№ 3 (46). – 126-131 бб.

6 Қазақстан Республикасындағы ауылшаруашылығының дамуы мен өзекті мәселлелері // ҚазҰУ хабаршы. – Тарих сериясы. – 2007. –№ 4 (47). – 67-70 бб.

7 Қазақстан Республикасының ауылшаруашылығының даму мүмкіндіктері хақында // Отан тарихы. – 2007. –№ 4. – 145-154 бб.

8 ТМД елдеріндегі аграрлық реформалаудың қалыптасуы және дамуы // Шакәрім атындағы СМУ хабаршысы. – 2007. – № 4. – 12-19 бб.

9 Қазақстан Республикасындағы ауылшаруашылығын дамытудағы арендалық қатынастар, әлемдік тәжірибие. // ҚазҰУ хабаршы. – Тарих сериясы. – 2008. –№ 1 (48). – 150-154 бб.

10 Тенденции структурных преобразований в аграрном секторе Казахстана за годы незовисимости // Вестник КазНПУ. – Серия историческаяю – 2008. – № 1 (15). – С. 3-7.

11 Қазақстан Республикасы аграрлық секторындағы нарықтық қатынастардың даму кезеңі // ҚазҰУ хабаршы. – Тарих сериясы. – 2009. –№ 1 (52). – 71-73 бб.

12 Оңтүстік Қазақстан облысындағы әлеуметтік-аграрлық реформалау сәйкестігі // Отан тарихы. – 2009. –№ 2. – 145-154 бб.

ә) өзге басылымдар мен республикалық және халықаралық конференция материалдарының жинақтарында:

13 Түркістандағы Алаш қайраткерлерінің еңбектері қазақ тарихының дерек көзі // Руханият ордасы. Халықаралық ғылыми-теориялық конференцияның материалдары. – Шымкент: Халықаралық қазақ-араб университеті. – 10-12 қараша 2002 ж. – Алматы: ҚАЗақпарат, 2002. – 35-39 бб.

14 Февральская революция в Росии и ее влияние на общественную жизнь Туркестана // Ордабасы жиынының 10 жылдығына арналған халықаралық ғылыми-теориялық конференция материалдары. – Шымкент: ОҚО әкімияты мен Қ. А. Яссауи атындағы ХҚТУ. – 27-29 мамыр 2003 ж. – Алматы: ҚАЗақпарат, 2003. – 290-295 бб.

15 Қазіргі кездегі тарих пәнін оқытудағы дерек көздерін пайдаланудың өзекті мәселлелері. // Жоғары кәсіптік, базалық білім және жеке пәндерді оқыту әдістемесі. Республикалық ғылыми-теориялық конференция материалдары. – Шымкент: Шымкент Университеті. – 26-28 сәуір 2005 ж. – Шымкент: Шымкент Университеті, 2005. – 95-101 бб.

16 Аграрлық құрылымдардағы әлеуметтік мәселелерді жетілдіру және кластерлік үлгі құрудың маңызы // Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан: Білім, Ғылым-парасатты экономиканың негізі – атты аймақтық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – Шымкент: Шымкент Университеті. – 26-28 сәуір 2007 ж. – Шымкент: Шымкент Университеті, 2007. – 95-101 бб.

17 Қазақстан Республикасындағы аграрлық реформаларды жетілдірудегі Алматы облысындағы жергілікті өзін-өзі басқару мекемелерінің рөлі // Тарихи дерек: Архиография және деректану мәселелері атты республикалық ғылыми-теориялық конференция материалдары. – Алматы: әл-Фараби ҚазҰУ. – 30 қазан 2007 ж. – Алматы: Қазақ университеті, 2007. – 219-223 бб.

18 Қазақстан Республикасындағы ауылшаруашылық кооперацияларының қалыптасу тарихынан // Отан және әлем тарихы ХХ ғасырда: ғылыми парадигмалардың ортақтығы мен ерекшеліктері атты хылықаралық Бекмаханов оқуларының ғылыми конференция материалдары. – Алматы: әл-Фараби ҚазҰУ. – 22-23 қараша 2007 ж. – Алматы: Қазақ университеті, 2007. – 94-96 бб.

19 Қазақстан Республикасындағы аграрлық реформалау салық жүйесінің қалыптасуы //Орта Азия және Қазақстан халықтары рухани құндылықтарының жаһандануы мен өркениеті атты халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның материалдары. – Шымкент: Отырар университеті. – 24-25 сәуір 2008 ж. – Шымкент: Асқарәлі, 2007. – 359-362 бб. (Ж. Жүнісбековамен бірлескен авторлықта).

20 Қазақстан Республикасындағы ауылшаруашылығын дамытудағы МТС-дің рөлі // М. Әуезов жаңа дәуір данұшпаны атты халықаралық ғылыми-тәжірибиелік конференция еңбектері. – Шымкент: М.Әуезов атындағы ОҚМУ. – 15-16 қараша 2007 ж. – Шымкент: М.Әуезов атындағы ОҚМУ, 2007. – 147-149 бб.

21 Аграрлық секторды реформалауда теория-әдістемелік негіздеудің маңызы // СМПИ хабаршысы. – 2007. – № 2 (8). – 62-65 бб.

22 Аграрлық реформалауда жергілікті шаруашылықты басқаруды жетілдірудің жолдары // СМПИ хабаршысы. – 2007. – № 2 (8). – 65-68 бб.

23 Тарихымыз бен мәдениетіміз жөніндегі бағалы еңбек // Қазақстан мұрағаттары. – 2008. – № 2 (6). – 132-133 бб. (С. Тілеуқұловпен бірлескен авторлықта).

24 Аграрлық реформаның іске асуының нақтылығы //Халықаралық интеграция мен модернизация жүйесіндегі Қазақстан-Германия қатынастары атты халықаралық ғылыми-теориялық конференция материалдары. – Алматы: әл-Фараби ҚазҰУ. – 9 ақпан 2008 ж. – Алматы: Қазақ университеті, 2008. – 181-183 бб.

25 Қазақстандағы аграрлық секторды реформалауды зерттеу әдістемесі // Мемлекет тарихы. – 2009. – № 2. – 23-27 бб.

26 Қазақстанда несие кооперативтерін құру қажеттілігі //Алаш аманаты атты аймақтық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – Шымкент: Қ. А. Яссауи атындағы ХҚТУ ШИ. – 27-29 мамыр 2009 ж. – Алматы: ҮШ ҚИЯН, 2009. – 50-52 бб.

27 Қазақстандағы аграрлық секторды реформалауды зерттеудегі шетелдік және отандық ғалымдардың тұжырымдамалары // Түркітаным атты аймақтық ғылыми-тәжірибиелік конференция еңбектері. – Шымкент: М.Әуезов атындағы ОҚМУ. – 15-16 қараша 2007 ж. – Шымкент: М.Әуезов атындағы ОҚМУ, 2009. – 147-149 бб.

28 Аграрлық реформалауды жүргізудің экономикалық механизмінің теориялық негіздері. Алаш Орда жыл атты халықаралық ғылыми-теориялық конференция материалдары. – Алматы: әл-Фараби ҚазҰУ. – 9 желтоқсан 2008 ж. – Алматы: Қазақ университеті, 2009. – 181-183 бб.

29 Қазақстандағы агроқұрлым шаруашылық механизмін қалыптастыу // М. Әуезов-оқулары атты аймақтық ғылыми-тәжірибиелік конференция еңбектері. – Шымкент: М.Әуезов атындағы ОҚМУ. – 15-16 қараша 2008 ж. – Шымкент: М.Әуезов атындағы ОҚМУ, 2008. – 147-149 бб.

30 Қазақстандағы аграрлық саясаттың әлеуметтік бағыттары // Бекмаханов оқуларының ғылыми конференция материалдары. – Алматы: әл-Фараби ҚазҰУ. – 22-23 қараша 2008 ж. – Алматы: Қазақ университеті, 2007. – 94-96 бб.

в) шетелдік ғылыми басылымдар:

31 Некоторые вопросы повышения конкурентноспосбности сельскохозяйственного производства Республики Казахстан // Таълим тизимида ижтимоий-гуманитар фанлар. – 2009. – № 2. – 24-27 сс.

32 Развития аграрного сектора в Республике Казахстан: опыт и проблемы //Эл агартуу. – 2009. – № 2. – 7-11 бб.

33 Казахстанский путь развития аграрного сектора: опыт и проблемы // Таълим тизимида ижтимоий-гуманитар фанлар. – 2009. – № 2. – 24-27 сс.