Гичиев З. Р., магистрант Академии государственного управления

Хотелось бы подробнее остановиться на одном из основании освобождения от уголовной ответственности, предусмотренной ст. 67 УК РК.

Введение в УК РК нормы, предусматривающей основание освобождения лиц, совершивших преступления, от уголовной ответственности является новинкой уголовного законодательства РК. Прежнее уголовное законодательство, действующее на территории РК до 1.01.1978 г предусматривало освобождение от уголовной ответственности в связи с примирением с потерпевшим лишь по делам частного обвинения. С введением в УК РК ст. 67 УК РК сфера применения уголовно правового института примирения стала значительно расширена. В настоящее время освобождению от уголовной ответственности согласно п. 1 ст. 67 УК РК подлежат лица, совершившие преступления небольшой тяжести или впервые совершившие преступления средней тяжести, причем неизменным условием для этого законодатель предусматривает, чтобы последствия этих преступлений не были связаны с наступлением смерти человека или причинением тяжкого вреда здоровью. Должен быть также заглажен и причиненный преступлением вред. Освобождение лица от уголовной ответственности по ч. 2 ст. 67 УК РК при наличии указанных в ней оснований не влечет автоматического прекращения дела по этим основаниям. Решение принимаются по усмотрению органа, ведущего уголовный процесс.

Подробный анализ диспозиции частей ст. 67 УК позволил заметить несовершенство редакции и содержания данной нормы уголовного закона. Во-первых, в обеих частях статьи ведется речь о лицах, совершивших преступления средней тяжести. При этом если в части первой конкретизировано, что под ее действие подпадают только те лица, которые это преступление совершили впервые, то во второй части такая детализация отсутствует. Формулировка: «лицо, совершившее преступления средней тяжести» позволяет правоприменителям считать, что по ч. 2 ст. 67 УК могут быть освобождены от уголовной ответственности и те, кто впервые совершил преступления средней тяжести, и те, кто их совершал неоднократно.

Наряду с этим установление запрета в части первой ст. 67 УК на освобождение от уголовной ответственности лица, совершившего впервые преступление средней тяжести, если оно связано с причинением смерти и тяжкого вреда здоровью человека, и отсутствие такового в части второй этой статьи позволяет по усмотрению следователя, прокурора, суда освободить от уголовной ответственности тех, кто совершил преступление средней тяжести не впервые и причинил этим преступлением смерть или тяжкий вред здоровью человека.

Между тем, общественная опасность лиц, совершивших преступления неоднократно при этом причинивших смерть или тяжкий вред здоровью человека, безусловно, выше, чем тех, кто совершил преступления впервые и не причинил при этом таких тяжких последствий.

Об иных несовершенствах ст. 67 УК РК справедливо замечено Т. Е Сарсенбаевым,³ который приводит суждение о том, что при совершении преступления небольшой тяжести, предусмотренного частями первой или второй ст. 296 УК РК, сопряженное с неосторожным причинением тяжкого вреда здоровью или смерти человеку, виновное лицо освобождению от ответственности по ч. 1 ст. 67 УК не подлежит, но в то же время согласно ст. 10 УК РК преступление, предусмотренное ч. 3 ст. 296 УК, относится к средней тяжести и за его совершение лицо может быть освобождено по ч. 2 ст. 67 УК.

В связи с этим полагаю, что в ч. 1 ст. 67 УК слова « не связанное с причинением смерти или тяжкого вреда здоровью» следует исключить из части первой и переместить их в часть вторую, дополнив словом «умышленно». Данное нововведение позволило бы существенно разграничить и облегчить применение этой нормы, сняло бы всякие противоречия между буквой и духом уголовного закона, внесло ясность, исключило бы всякую двусмысленность, лазейки в применении и трактовании уголовного закона, снижению уровня коррупции и способствовало бы позитивным изменениям в направлении гуманизации уголовной ответственности.

Необходимость внедрения в Казахстане данного института назрела давно. Субъектам, не желающим добровольно исполнять судебные решения, следует противопоставить профессионалов, оплата услуг которых напрямую зависит от исполнения решения суда. За своевременное исполнение судебных актов исполнитель в качестве вознаграждения должен получать определенный процент (предположительно 5-7 %) от взысканной им суммы долга, что позволит сделать деятельность судебного исполнителя самоокупаемой, это в определенной мере нейтрализует коррупционные правонарушения с обеих сторон. Выбор формы исполнения должен будет определяться самим взыскателем.

Также институт альтернативного исполнения судебных актов имеет огромный положительный потенциал, в том числе и возможность существенного снижения расходов государства на финансирование системы исполнительного производства.

Частный судебный исполнитель является профессионалом, самостоятельно организующим свою деятельность и несущим при этом полностью имущественную ответственность за результаты своей работы.

Функционирование системы частных судебных исполнителей не означает отсутствие государства в сфере исполнительного производства. Такая система подразумевает осуществление контроля со стороны государства (судов, уполномоченного органа), в частности, посредством правового регулирования, лицензирования, санкционирования отдельных действий.

Речь идет не об освобождении судебной системы от функции исполнения судебных решений, а о предоставлении взыскателям права выбора. Истец, чьи права подтверждены судебным решением, может реализовать свои права как посредством государственного механизма принудительного исполнения, так и воспользоваться услугами частного исполнителя.

Деятельность по исполнению судебных актов частными судебными исполнителями предполагает законодательно четко регламентированную процессуальную самостоятельность последних и наличие чуткого механизма контроля со стороны государства и государственных органов. В качестве аналогии также весьма примечательна и приемлема – отечественная модель частного нотариата, на сегодняшний день показавшая свою состоятельность при выполнении не менее общественно важных функции, чем исполнение судебных актов.

В. Ярков, заведующий кафедрой гражданского процесса УГЮА, считает, что использование термина «частный судебный исполнитель» достаточно условно. В организации этой профессии нет ничего частного, поскольку в государствах, принявших систему частного исполнения, судебный исполнитель получает полномочия от имени государства, работает в рамках установленных законом процедур, система тарификации также определена по общему правилу государством. Таким образом, его «частноправовой» элемент заключается только в способе финансирования и организации профессии.

Не секрет, что небюджетную систему принудительного исполнения решений суда хотят ввести для искоренения коррупционных правонарушений среди сотрудников органа исполнительного производства. При нынешней системе исполнения решения судов нередко добиться результата удается или очень терпеливым и настойчивым взыскателям, или тем, кто соглашается поступиться частью взыскиваемой суммы, – это, как свидетельствует практика, как минимум 10–15 % от суммы. В сложной ситуации доходит и до 50 %. При этом есть вероятность ответных шагов противника – предприимчивый должник тоже может «материально стимулировать» … бездействие судебного исполнителя. Схемы разные: не наложить вовремя арест на имущество, чтобы дать возможность произвести его отчуждение, объявить должника несостоятельным или просто ничего не делать.

«Введение института частных судебных исполнителей планируется от безысходности» - говорит И. К. Елекеев, председатель Комитета по судебному администрированию при Верховном Суде РК: «материально поддерживать судебное исполнение государство не хочет, а за взятки скоро всех сотрудников пересажаем». За последние пять лет осуждено 160 судоисполнителей, наложено около 2000 взысканий. Всего в стране около 1790 ставок судоисполнителей, в год сменяется по 600–700 сотрудников (http://www.liter.kz.). Одних увольняют, другие уходят сами. Многие устраиваются работать судебными исполнителями чаще всего лишь затем, чтобы заработать минимальный юридический стаж, необходимый для дальнейшего трудоустройства.

В проекте закона «Об исполнительном производстве и статусе судебных исполнителей» представлена смешанная модель исполнения, т.е., предусмотрено параллельное существование частного и государственного судебного исполнения. Таким образом, институт частного судебного исполнения несет за собой ряд несомненных преимуществ. Понятно, что он не решит в один момент всех вопросов исполнительного производства, но для Казахстана, утверждающего себя правовым государством, необходимость внедрения передового мирового опыта в целях совершенствования исполнительного производства очевидна. Ведь общепризнанное право человека на обращение в суд – это еще и право на полное и своевременное исполнение судебного решения.
Дезиев И. М., магистрант Академии государственного управления

при Президенте Республики Казахстан
К вопросу о понятии экономической преступности
Экономическая преступность была и является одним из основных негативных явлений в развитии экономики страны. Воспрепятствование законной предпринимательской деятельности, экономическая контрабанда, уклонение от уплаты налогов, ложное банкротство, монополистические действия и ограничение конкуренции, преднамеренное банкротство, а также другие преступления в сфере экономической деятельности, предусмотренные Уголовным Кодексом Республики Казахстан задерживают страну в экономическом и социальном развитии.

Введение в Уголовный Кодекс Республики Казахстан от 16 июля 1997 года «Особенная часть», самостоятельной главы 7, предусматривающей ответственность за преступления в сфере экономической деятельности, означает серьезные перемены в содержании и направленности уголовной политики нашего государства. Важность и значение главы 7 Особенной части Уголовного Кодекса РК заключается в том, что она включает в себя нормы об ответственности за преступления в сфере экономической деятельности, направленные на защиту общественных отношений, обеспечивающих динамичное развитие нашей страны.

Задача нашего общества заключается в обеспечении равновесия между стремлением людей к удовлетворению своих потребностей и степенью их фактического удовлетворения. Роль такого ограничителя должно взять на себя правовое государство. В соответствии со ст. 26 Конституции РК от 30 августа 1995 года, каждый гражданин имеет право на свободу предпринимательской деятельности. Монополистическая деятельность регулируется и ограничивается законом. Недобросовестная конкуренция запрещается. Перечисленные конституционные положения являются нормативной базой правового регулирования экономики Казахстана.

В юридической литературе, на сегодняшний день, правового и криминологического понятия «экономическая преступность» не выработано, несмотря на его широкое использование в научном обороте. Понимание экономической преступности крайне неопределенно. Это, безусловно, ограничивает возможности конструктивного диалога с целью совершенствования и унификации законодательства по борьбе с данным явлением. Однако, с другой стороны, сложность самого явления, динамичное изменение криминальной практики в экономической сфере, значительные национальные различия в сочетании с плюрализмом исследовательских подходов, обусловленным методологией и личностными особенностями, не позволяет рассчитывать на окончательное решение этой задачи в принципе. Это связано не с несовершенством механизмов научного познания или неэффективной организацией научного общения, но с природой самой проблемы. Используя выражение М. Мамардашвили, ее можно рассматривать в качестве своеобразной «фиксированной точки интенсивности», то есть явления, смысл которого не проявлен до конца, но познание которого, является мощным стимулом для непрерывного поиска нового смысла. Вокруг таких понятий происходит особая интенсификация познавательных усилий⁴.

Проблемы экономической преступности привлекают внимание исследователей на протяжении всей истории развития данного феномена. В частности, разделяя преобладающую в российской литературе точку зрения, Н. Ф. Кузнецова считает, что экономическая преступность слагается из посягательств на собственность и предпринимательских преступлений⁵.

Е. Е. Дементьева, обобщив подходы к дефиниции понятия, предложенные криминологами США и Германии, полагает, что «экономическая преступность – это противоправная деятельность, посягающая на интересы экономики государства в целом, а также на частнопредпринимательскую деятельность и на интересы отдельных групп граждан, постоянно и систематически осуществляемая с целью извлечения наживы в рамках и под прикрытием законной экономической деятельности, как физическим, так и юридическим лицом»⁶. Экономика – искусство ведения хозяйства. Не случайно, длительное время, в отечественном уголовном законодательстве одна из глав УК КазССР 1959 г., именовалась – «Хозяйственные преступления». В Уголовном праве РК дано следующее понятие экономическим преступлениям: «Преступлениями в сфере экономической деятельности являются предусмотренные уголовным законом общественно опасные деяния, посягающие на общественные отношения, складывающиеся по поводу производства, распределения, обмена и потребления материальных и иных благ и услуг»⁷. В своей работе Г. Д. Тленчиева считает, что «экономическая преступность – это предусмотренные уголовным законом криминологически однородные общественно опасные деяния, посягающие на экономическую систему республики, совершаемые лицами, выполняющими экономические, организационные, распорядительные функции в отношениях между хозяйствующими субъектами». Совокупность данных деяний, по ее мнению, и составляет экономическую преступность.⁸

Учитывая вышеизложенные позиции, следует полагать, что преступлениями в сфере экономической деятельности являются предусмотренные уголовным законом общественно опасные деяния, посягающие на общественные отношения, складывающиеся по поводу производства, распределения, обмена и потребления материальных благ и услуг. Нормы об ответственности за преступления в сфере экономики направлены, прежде всего, на защиту общественных отношений, обеспечивающих свободное, поступательное развитие экономики нашего государства.

Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы

Мемлекеттік басқару академиясының магистранты Джанасов А. А.
Кәмелетке толмағандардың девиантты мінез-құлқы:

ұғымы, себептері, заңдық саралау
Қандай болмасын мінез-құлықты бағалау қашанда оны белгілі бір нормамен салыстыруды көздейді, проблемалық мінез-құлықты девиантты, қалыптан тыс деп атайды.

Девиантты мінез-құлық дегеніміз адамның психикалық саулық, құқық, мәдениет немесе мораль нормаларына қатысты жалпы қабылданған, не болмаса ұйғарылған нормалардан ауытқыған теріс қылықтар жүйесі. Әлеуметтік ауытқудың жағымды және жағымсыз сипаттары болуы мүмкін. Бұл көптеген бағалау факторларына байланысты, оны девиантология ғылымы зерттейді.

Құқықтық девиация – өте қауіпті, оларды тиісті аймақтарда және белгілі бір уақыт ішінде жасалған барлық ауытқулар жиынтығынан қалыптасқан салыстырмалы-бұқаралық, тарихи-өзгермелі, әлеуметтік-құқықтық қоғам құбылысы ретінде анықтауға болады. Құқықтық ғылымның тар мағынасында құқық бұзушылық әрекетін білдіретін делинквентті мінез-құлық ұғымы пайдаланылады, осының шегінде кәмелетке толмағандардың ауытқыған әрекеттерін талдау қажет. Кәмелетке толмағандардың девиантты мінез-құлқының «дәстүрлі» түріне мынадай қоғамға жат – маскүнемдік, алкоголизм, нашақорлық, құмарлық ойындарға берілу, жезөкшелік, бейпілауыздық, панасыздық, бақылаусыздық, қаңғыбастық және құқық бұзушылық жасау секілді өмір салттарын жатқызуға болады.

Жалпы, кәмелетке толмағандардың девиацияны түсінуі өзгермелі. Девиацияның кейбір нысандары, олар тіпті бүгінгі күні дені сау және тартымды болып саналмаса да, оны иеленушілердің мұндай өмір салтына және мінез-құлық стиліне құқығы бары мойындалады. Өткен ғасырдың 90-шы жылдарында криминологтар кәмелетке толмағандар арасындағы нашақорлық, жезөкшелік тәрізді жағымсыз көріністерді бағалап, ал қайыр сұрау мен қаңғыбастық сияқты құбылыстарды бір мағыналы түрге балап бағалаған жоқ: қылмыстық әрекетпен айналысуды мақсат ететін жастардың ірі қалаларға әлеуметтік-қауіпті көшуі туралы пікірлер пайда болды, сонымен бірге түрлі мәдени формалды емес жастар бірлестігіне ену әбестік және заңға қайшы болудан қалды.

Соңғы уақытта балалардың панасыздығы мен қараусыздық проблемасы үлкен алаңдаушылық тудыруда. Осы ортада нашақорлық, уытқұмарлық, маскүнемдік, жұқпалы аурулар мен психикалық бұзылулар кең қанат жайған. Бақылаусыз және панасыз қалған балалар қылмыстық әрекетке белсенді тартылуда. Өмір сүру деңгейінің төмендеуі, қолайсыз отбасылар санының өсуі, имандылық қасиеттерінің жойылуы балаларды көбіне көшеге «итеріп», соның нәтижесі соғыстан кейінгі уақыттағыдай панасыздықтың өсуіне әкеліп соқты.

Қазақстан Республикасы Президентінің «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты Қазақстан халқына Жолдауында біздің ішкі және сыртқы саясатымыздың 30 басты бағыттары анықталады. Жиырма жетінші бағытқа сәйкес азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғайтын пәрменді жүйе үшін «өз назарымызды кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыстың өсуі проблемасына аударып, мұны кеміту шараларын қолдану міндет» екендігі баса айтылады. Құқық бұзушылықтың үлкен пайызын 15-тен 18 жасқа дейінгі кәмелетке толмағандар жасайды. Жас ұрпақтың көп бөлігі құлдырап, өмір сүруді бастамай тұрып, өзін қоғамда лайықты орын алу мүмкіндігінен айыруы алаңдаушылық тудырады.

Кәмелетке толмаған қылмыскерлерді топқа бөлгенде мынадай түрлерді ажыратуға болады:

• 
  кездейсоқ тип – тұлғаның жалпы әлеуметтік-оңтайлы бағытта бірінші рет қылмыс жасаған, бұрынғы имандылық мінез-құлықпен сипатталатын, өз әрекетінің құқыққа қарсы екенін сезінетін және өкінетін кәмелетке толмағандар;
  
• 
  жағдайлық (ситуациялық) тип – тұрақты қоғамға қарсы бағдары жоқ; қылмысты сыртқы қолайсыз жағдайдың ықпалымен жасаған кәмелетке толмағандар;
  
• 
  тұрақсыз тип – бірінші рет қылмыс жасаған, бірақ бұрында әртүрлі құқық бұзушылықтар мен имандылыққа жат әрекеттер жасаған кәмелетке толмағандар. Бұл жеңілтектік немесе топтың қысымына қарсы тұра алмаудан болады;
  
• 
  ызалы тип – сендіру және мәжбүрлеу шараларының қолдануына қарамастан бірнеше мәрте қылмыс жасаған кәмелетке толмағандар.
  

Бүгінде кәмелетке толмағандардың девиациясына себеп болатын объективті әлеуметтік-құқықтық детерминантына бірінші кезекте мыналарды жатқызуға болады:

• 
  материалдық игіліктерді рухани байлық пен имандылық құндылықтарына қарсы қойып, материалдықтың руханидан басым болуы;
  
• 
  қажеттіліктер (құндылықтар, ұмтылыстар) мен оны қанағаттандыру мүмкіндіктерінің арасындағы қарама-қайшылықтар, яғни әлеуметтік теңсіздік;
  
• 
  қызмет, мінез-құлық, әрекеттерді бағалауда имандылық нормаларының объективті қажеттілігі мен олардың қоғамда сұраныс таппауы арасындағы қарама-қайшылықтар;
  
• 
  құқық нормалары, сондай-ақ мораль нормаларының мазмұны мен іске асуындағы қарама-қайшылықтар.
  

Причины и условия играют различную роль в процессе порождения криминального поведения в сфере экономики. Если причины собственно порож­дают его, то условия сами по себе не порождают данное явление, но влияют на процессы порождения, участвуют в его детерминации.

Область действия причин – это, прежде всего, мотивация и принятие решения, когда речь идет о формировании мотива, цели, определении средств ее достижения именно как преступных. Избрание же среди криминальных дан­ных конкретных средств, выбор конкретного объекта преступного посягатель­ства, причинение конкретного вреда в соответствующих условиях места и вре­мени определяется в значительной мере условиями. Такими условиями могут быть обстоятельства, характеризующие состояние внешней среды при приня­тии и исполнении решения (например, слабость или отсутствие финансового контроля), а также те обстоятельства, которые характеризуют самого человека (например, обладание специальными знаниями, опытом).

Если исходить из интеракционистского понимания детерминации преступности, согласно которому причина – это взаимодействие среды и человека в определенных условиях, основной целью является описание институцио­нальных, конъюнктурных, экономико-политических, социально-экономических свойств рыночной хозяйственной системы, которые, с одной стороны, создают благоприятные возможности для различных моделей крими­нальной активности, с другой – оказывают в конечном итоге также деформи­рующее влияние на мотивацию экономических агентов.

Криминальная (теневая) экономика существует в любом обществе, где есть государство и экономика. В любом современном обществе воспроизводятся и факторы противоправной экономической деятельности.

Детерминанты противоправного поведения в сфере экономики могут быть рассмотрены на трех уровнях:

• фундаментальные детерминанты, связанные с сущностными характеристиками хозяйственной системы определенного типа: рыночной, ко­мандно-административной, переходной;

• конкретные причины, связанные в основном с проводимой социально-экономической политикой;

• условия и обстоятельства совершения конкретных видов правонарушений и преступлений.

В структуре конкретных детерминантов выделяется специфический комплекс факторов, связанных преимущественно с возникновением и развитием скрытого сектора нормальной экономики - производством нормальных това­ров, оказанием нормальных услуг, выполнением нормальных работ, не запре­щенных законодательством. При этом некоторые из факторов, порождающих эту часть теневой экономики, оказываются детерминантами и для других ее секторов. Кроме того, сокрытие экономической деятельности от государствен­ного контроля и налогообложения влечет, как правило, ее криминализацию, вовлечение ее агентов в различного рода уголовно наказуемые виды активно­сти. В определенном смысле можно сказать, что теневая экономики является самостоятельным фактором криминализации, а ее собственные детерминанты могут рассматриваться в качестве таковых и для порождаемых ею криминаль­ных последствий.

Выделение отдельных криминогенных факторов и их категорий является в определенной степени условным, поскольку криминальное экономической поведение формируется и воспроизводится под воздействием всей их взаимо­связанной совокупности. Кроме того, оно оказывает на детерминанты обратное воздействие, обеспечивая самодетерминацию криминального экономического поведения.
Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы

Мемлекеттік басқару академиясының магистранты Досмағамбетова А. Б.

Сырттай сот ісін жүргізу ерекшеліктері
1999 жылғы 13 шілдедегі қабылданған Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексіндегі (бұдан әрі – АІЖК) азаматтық принциптердің қатарында ең маңыздысы болып жарыспалылық принципін атап көрсетуге болады. Аталған принципке сәйкес тараптардың жарыспалылыққа қатысу не қатыспау, осындай процесске қатысудан жалтарудың зардаптары сотқа емес, тараптардың өздеріне тиуі мүмкін. Бірінші сатыдағы сотта жарыспалылық принципін жүзеге асырудың бірден бір формасы АІЖК-дегі енгізілген сырттай тәртіпте істі қарау және сырттай деп аталатын шешім шығару болып табылады.

Римдік іс жүргізу кезінде пайда болған сырттай іс жүргізу ұзақ уақыт бойы әлемдік заңдық тәжірибеде қолданылып, өзін сот төрелігінде тиімді құқықтық құрал ретінде көрсете білді.

Сырттай іс жүргізуде тараптардың өздерінің әрекеттеріне (әрекетсіздіктеріне) жауаптылық деңгейі жоғарылап, жауапкердің тарапынан процессуалдық құқықтарын сөзбұйдаға салып және қасақана қолдануына тосқауыл қойылды. Талапкердің қойған талап арызы бойынша қаралған азаматтық істің процессіне жауапкер себепсіз қатыспай, енжар болған сәтте сотпен қанағаттандырылады деген түсінігі, сот талқылауына жауапкердің қатысу белсенділігін арттырып, заңмен көзделген барлық процессуалдық құқықтарын іс бойынша алғашқы отырыста қолдануына әсері болды. Бұл азаматтық дауды жеделдетіп қарауға септігін тигізді. Баршамызға мәлім азаматтық сот өндірісіндегі азаматтық істерді қарау мерзімдерінің бұзылмауы үшін сырттай іс жүргізудің орны ерекше.

Сонымен қатар тәжірибеде сырттай іс жүргізу институтының жеткілікті қалыптаспауынан, сырттай іс қарау тәртібін ретке келтіретін нормаларын талқылауда бірдей нұсқаның болмауынан соттарда көптеген мәселелер туындайды. Аталған институттың тұжырымдамасының қандай болуы пікір таластырарлық жәйт.

Жалпы алғанда маңызды сұрақ туындайды, сырттай іс жүргізу институты қажет пе, әлде қажет емес пе?

Егер, жауапкер сотқа шақырту туралы хабарламаны алып, өзінің құқықтарын асыра пайдаланып сотқа келмеген дейтін болсақ, бұл жағдайда сырттай іс жүргізу қажет және дауды шешудің жақсы тәсілі болып табылады.

Жауапкердің жарыспалылықты сақтамағаны үшін сырттай шешім институты процессуалдық-құқықтық санкция болып табылады деген тағы да көзқарас бар. Бұл көзқарасқа басқа жағымен қарауымыз керек. Себебі, азаматтық – құқықтық дауды сырттай іс жүргізуде қарау мүмкіндігі істі қарауда жауапкердің келмеген кезінде талапкердің соттық қорғану құқығын жүзеге асыруға бағытталған мәжбүрлі шара деп қарауымыз керек. Сот отырысы шексіз ұзартыла беруге болмайды. Бұл соттың істі сөзбұйдаға салуын тудырады.

АІЖК-нің 260-бабына сәйкес, істерді сырттай іс жүргізу тәртібінде қарау үшін мынандай бес негіз болуы қажет:

1. жауапкердің сот отырысына келмеуі;

2. 
   жауапкердің сот отырысының уақыты мен орны туралы хабардар болуы. Бұл ретте соттың жауапкерге тиісінше хабарланғанын растайтын құжаттардың іс материалдарына тіркелгені туралы нанымды мәліметтері болуы керек;
   
3. 
   өзінің сот отырысына келе алмауының орынды себептері туралы жауапкердің хабарламауы;
   
4. 
   жауапкердің істі өзінің қатысуынсыз қарауы туралы өтінішінің болмауы;
   
5. 
   істі сырттай іс жүргізу тәртібімен қарауға талапкердің қарсылығының болмауы.
   

Сот отырысына жауапкердің келмеуінің бірнеше презумциясын көрсетуге болады.

1. 
   жауапкердің келмеуі – талапты жоққа шығаруын білдіреді. Егер бұл дұрыс болса, онда жоққа шығару жауапкермен біле тұра қолданылған қорғанудың тәсілі болып табылады.
   

2. 
   жауапкердің келмеуі – судьяның заңдылықты басшылыққа алып, істің мән жайынан шығатын барлық мүмкін болатын қарсылықтарды талапқа қайшы деп есептеу негізін болжауға құқық береді.
   
3. 
   жауапкердің келмеуі – өзіне қатысты талап туралы білмеген деген жобаға мәжбүрлейді.
   

4. 
   жауапкердің келмеуі – жауапкер тарапынан талапты мойындауы.
   

Көрсетілген презумциялардың біреуі де сырттай іс жүргізудің табиғатын анықтайтын негіз ретінде таныла алмайды.

Сапаның бәсекеге қабілетті деңгейді қамтамасыз ететін барлық құрамдарда зияткерлік компоненті айқындауға болады, оны қазіргі таңда орын алған дағдарыста дәлелдейді. Мемлекеттің инновациялық қалыпты қалыптастырудағы зияткерлік компонентін ролі Қазақстан Республикасының ұлттық инновациялық жүйесiн қалыптастыру және дамыту жөнiндегi 2005-2015 жылдарға арналған бағдарламада да ерекше аталған [3].

Жалпы кез келген инновациялық өнім деңгейін жоғарлату үшін ең алдыменен шаруашылық субъектілермен иеленетін зияткерлік потенциалды пайдалану қажеттілігі негізделеді. Аталмыш потенциалдың басымдылығын артырудың маңызды аспектілеріне зияткерлік меншік объектілерінің әзірлеу мен қорғау талаптарын регламенттейтін нормативтік құқықтық актілердің мазмұны мен оларды қолдану талаптарын сипаттайтын құқықтық негіздері жатады. Сонымен қатар, зияткерлік меншік құқық объектісі ретінде заңмен белгіленген рәсімдеу тәртібін сақтаған жағдайда ғана меншік иесінің материалдық актив нысаның иеленеді.

Инновация авторлары өздерінің әзірлеген заттай немесе заттай емес нысандағы жаңалықтарына авторлық құқықтарды иеленіп, оларға патенттер алуға құқылы. Әрекет етуші заңнама бойынша патент өнертабысқа, пайдалы модельге, өнеркәсіптік үлгіге беріледі. Аталған объектілер өнеркәсіп саласындағы жаңа техникалық шешімдерді әзірлеуге қатысты және олардың инновациялық өнімдер санын ұлғайтудағы атқаратын ролдері зор. Патент берілетін объектілердің ішінде пайдалы модельдің орны ерекше. Себебі өнертабыс өнімнің сыртқы, әрі ішкі функцияларына қатысты жаңа техникалық шешімді қажет етсе, пайдалы модель өнімнің тек ішкі функциясына ғана қатысты өзгерісті талап етеді. Сондай-ақ, өнеркәсіптік үлгі ретінде техникалық шешім өнімнің сыртқы функциясына қатысты болуы тиіс.

Пайдалы модельге қорғау көрсетілмеу ел инновациясының төменгі деңгейін белгілейді [4]. Пайдалы модельдің артықшылықтарына патент алу процедурасының жеңілдігін, арзандылығын жатқызуға болады. Алайда қазіргі таңдағы Қазақстан Республикасындағы орын алған жағдай пайдалы модель ретіндегі техникалық шешімдер деңгейінің төмендігін айқындайды. Мәселен, Казпатенттің 2002-2007 жылдар аралығындағы ресми статистикалық көрсеткіштерін талдау, пайдалы модельге қорғау құжатын алу үшін болғаны 471 өтінім берілгендігін және ол Қазпатентпен өнеркәсіптік меншік объектілеріне қорғау құжатын алу үшін берілген өтінімнің 3,94 пайызын ғана құрайтындығын көрсетеді (өнертабысқа 10383, өнеркәсіптік үлгіге 1110 өтінім берілген). Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі жанындағы Зияткерлік меншік ғылыми институты 2002 жылдан бастап қызмет етуіне байланысты статистикалық мәліметтер осы жылдан бастап алынған. 2002-2007 жыл аралығында Пайдалы модельге патент алу үшін берілген өтінімдер санының 2002 жылдан бастап өсу қарқыны орын алғанымен (2002 жылы 49, 2003 жылы 61, 2004 жылы 67, 2005 жылы 74, 2006 жылы 114 өтінім берілген), оның жалпы патент алу үшін берілген өтінім құрамындағы пайыздық деңгейі 2006 жылға дейін көтерілгендігін, ал 2007 жылы керісінше төмендегендігін айқындайды [5].

Бұл көрсеткіштерден, Қазақстан Республикасында пайдалы модельге қатысты шығармашылық қызметтің әлі де болса дамымағандығы туралы қорытынды жасауға болады. Оның себептері ретінде тұлғалардың пайдалы модельдің артықшылықтары жөнінде толық хабардар болмауы және пайдалы модельдің жеткілікті қорғалмауын жатқызуға болады.

Еліміздегі пайдалы модель саласындағы шығармашылық белсенділікті көтерудің бір шешімі ретінде оны реттейтін нормативтік құқықтық актілерді жетілдіру қажеттілігін пайымдаймыз. Қазіргі кезде әрекет етуші және пайдалы модельдің азаматтық айналымда еркін қозғалысын регламенттейтін негізгі нормативтік құқықтық акт ретінде Қазақстан Республикасының Патенттік заңы және 2007 жылы қабылданған Нұсқаулық табылады. Осы нормативтік құқықтық актілерде пайдалы модель ретінде тек жаңа және өнеркәсіпте қолдануға жарамды құрылғы ғана қорғалады, яғни оған өнертабыстық деңгей талабы қойылмайды. Сондықтан қандай да бір қызмет түрінде пайдалануға арналған конструкторлық шешімнің жаңа екендігіне сенімді өтінім беруші (оны мысалға тариф бойынша төлем төлеумен Патенттік ведомства көмегімен белгілеуге болады) патенттік қорғау тиімділігіне жүгінуі мүмкін. Бірақ оның күткен мақсаты орын алмауы да мүмкін. Ол ең алдыменен ұқсас немесе жақын техникалық шешімдердің бір уақытта әртүрлі адамдарда туындау мүмкіндігіне байланысты. Кейбір ойлар тіпті өнертабысты қорғауға қабілеттілік деңгейінде де, белгілі сәтте өздігінен туындауы мүмкін, ол негізінен техника деңгейін жетік білумен байланысты. Және шығармашылық емес ойлар тұлғалардың ауқымды сандарында туындауы мүмкін және тиісінше олардың құқықтық қорғау тәртібін енгізудің мәні жоғалады.

Сондықтан біздің көзқарасымыз бойынша құқықтық қорғау сенімділігін көтеру мақсатында ең алдыменен пайдалы модельді тіркеуден бас тарту негіздерін заңнамалық енгізу қажет. Оларға белгілері техника деңгейіне белгілі материалдардан және техникалық нәтиже алуға негізделген құрал-жабдықтарды немесе оның елеулі бөліктерін орындау; техника нәтижесін көшейту үшін біртипті элементтер санын көбейту құрал-жабдықтарда осы элементтердің болуымен негізделу; құрал-жабдықтардың қандай да бөліктерін (элементтерін) біруақытта оның болуымен негізделген функциялар мен жетістіктерді жою; құрал-жабдықтар бөліктерін (элементтерін) баламалы бөліктермен (элементтерімен) ауыстыру негіздерін жатқызуға болады.

Еліміздің инновациялық даму қарқынын ұлғайту жолындағы пайдалы модель саласындағы шығармашылық белсенділікті көтеру үшін бізден пайдалы модельді құқықтық қорғау тәртібін жетілдіру қажеттілігі негізделіп және олар ретінде тиісті техникалық шешімді тіркеуден бас тарту негіздерін нормативтік бекіту ұсынылады.
Әдебиеттер

1. 
   «Инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау туралы» 2006 жылғы 23 наурыздағы № 135-III Қазақстан Республикасының Заңы.
   
2. 
   Волыкина М. В. Правове регулирование инновационной деятельности: Проблемы теории/М. В. Волыкина.-М.: Аспект Пресс, 2007. – С. 192.
   
3. 
   «Қазақстан Республикасының ұлттық инновациялық жүйесiн қалыптастыру және дамыту жөнiндегi 2005-2015 жылдарға арналған бағдарламаны бекiту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 25 сәуірдегі № 387 Қаулысы.
   
4. 
   Судариков С. А. Право интеллектуальной собственности: учебник.-М.: ТК.Велби. Изд-во Проспект, 2008. – С. 368.
   
5. 
   Годовой отчет 2007г. Национальный институт интеллектуальной собственности. С. 8-30.
   
6. 
   Варфоломеева Ю. А. Интеллектуальная собственность в условиях инновационного развития: Монография.-М.: «Ось-89», 2007. – С. 144.
   
7. 
   Қазақстан Республикасының азаматтық кодексі (1999 ж. 1 шілдедегі № 409-1) (ерекше бөлім).
   
8. 
   Қазақстан Республикасының патент заңы 1999 ж. 16 шілдедегі № 427-I Қазақстан Республикасының Заңы.
   

Деление вещей на движимые и недвижимые является новым для Казахстана и вследствие этого недостаточно разработанным и противоречивым как в законодательстве, так и в цивилистической доктрине и правоприменительной практике. Сегодня можно говорить о двух основных проблемах классификации вещей на движимые и недвижимые для законодательства Республики Казахстан: 1) определение понятий «движимых» и «недвижимых» вещей, 2) отличительных особенностей правового режима каждой категории вещей.

Понятие и структура недвижимых вещей (недвижимости, недвижимого имущества в общем виде закреплена в п. 1 ст. 117 Гражданского кодекса Республики Казахстан (далее – ГК). К недвижимости отнесены: земельные участки, здания, сооружения, многолетние насаждения и иное имущество, прочно связанное с землей, т.е. объекты, перемещение которых без несоразмерного ущерба их назначению невозможно. Буквальное толкование этого положения закона позволяет утверждать, что перечень недвижимости имеет исчерпывающий характер. Законодатель при формулировании этого правила использовал не конкретный и подробный перечень (что представляется трудновыполнимым), а закрепил правило, следуя которому можно на практике без особых затруднений определить недвижимые вещи.

Основу понятие недвижимости составляет земля, правильнее – земельный участок. Земля традиционно во всех странах является особым объектом права собственности и иных вещных прав. В Казахстане законодательная база вовлечения земли в гражданский оборот только создается. За сравнительно короткий период было принято три нормативных правовых акта, регулирующих земельные отношения наряду с ГК: 1) Указ Президента Республики Казахстан, имеющий силу закона, от 22 декабря 1995 г. N 2717 О земле; 2) Закон Республики Казахстан от 24 января 2001 г. № 152-II «О земле»; 3) Земельный кодекс Республики Казахстан от 20 июня 2003 года № 442-II. При этом принципиальных изменений в определение земельного участка внесено не было. Так, в соответствии с п. 13 ст. 12 ЗК земельный участок – выделенная в замкнутых границах часть земли, закрепляемая в установленном ЗК порядке за субъектами земельных отношений. В качестве общего правила для земли установлен правовой режим государственной собственности. Частноправовой (гражданско-правовой) режим земельных участков допускается на основаниях, условиях и в пределах, установленных ЗК (ст. 3 ЗК).

В Казахстане земля, в соответствии с целевым назначением, разделена на следующие категории (п. 1 ст. 1 ЗК): 1) земли сельскохозяйственного назначения; 2) земли населенных пунктов; 3) земли промышленности, транспорта, связи, обороны и иного несельскохозяйственного назначения; 4) земли особо охраняемых природных территорий; 5) земли лесного фонда; 6) земли водного фонда; 7) земли запаса.

При этом объектом гражданского оборота становится земля не всех категорий, а только некоторых из них на вопрос какие собственно земельные участки находятся в гражданском обороте и могут ли быть предметами сделок, в законодательстве до сих пор не дан четкий ответ. Вместо того, чтобы законодательно определить категории земельных участков, которые могут быть объектами права собственности и иных вещных прав, ЗК только указывает для каких целей соответствующие земельные участки предоставляются. Следовательно, можно заключить, что негосударственным субъектам могут быть предоставлены земельные участки любой категории. Важно, чтобы их использование соответствовало указанным в законе целям (ст. 23 и 24 ЗК).

Не вызывает сомнений то, что на праве собственности и праве землепользования могут быть предоставлены земельные участки отнесенные, например, к землям сельскохозяйственного назначения, некоторых земель населенных пунктов, несельскохозяйственного значения, лесного и водного фондов. Эти земельные участки, практически независимо от их принадлежности к определенной категории, потенциально могут быть объектами совершения гражданско-правовых сделок. Сложившаяся судебная практика знает такие примеры. Так, определением судебной коллегии по гражданским делам Алматинского областного суда по иску прокуратуры было признано законным решение акима Талгарского района о предоставлении в частную собственность гр-ну З. земельного участка в урочище «Бельбулак». Суд, на основе действующего в тот момент ч. 1 ст. 18 Указа о земле, постановил, что З. является собственником жилого дома и в этом случае к приобретателю переходит и право собственности на земельный участок.

Не вдаваясь в анализ целесообразности и обоснованности данного решения только укажем на то, что в нашем законодательстве, правовой доктрине и практике преобладает рассмотрении земельных участков в качестве принадлежностей зданий и сооружений, а не наоборот. При этом важно отметить, что сегодня существует определенная законодательная база для оборота земельных участков. Главную роль здесь играют нормы Указа об ипотеке и ЗК. Как это не парадоксально заметить, ГК в обороте недвижимости играет незначительную роль и большая часть его норм о договорных обязательствах по передаче имущества в пользование или в собственность может быть применена только по аналогии, используя общие положения, например, купли-продажи и имущественного найма, их отдельных разновидностей.

Таким образом, земельные участки являются основным объектом недвижимости. Но понятие недвижимости отнюдь не исчерпывается землей, которая является очень важной ее составляющей, но не перестает быть лишь одним из объектов. В этом плане достаточно серьезную проблему представляет собой иное недвижимое имущество, которое мы склонны определять его в качестве принадлежностей земельного участка (ст. 122 ГК), а не наоборот.
Есенбекова Г. Б.

Университет «Туран-Астана»
Процесс виктимизации жертв преступлений в условиях глобализации
Основная задача следователя в процессе раскрытия, расследования преступлений является изучение объективной действительности, а также определение механизма преступления. Следователь обязан изучить личность преступника с целью определения механизма преступления. Немаловажное значение имеет личность жертвы преступления (хотя такая формулировка отсутствует в УПК РК). Триада «преступник-преступление-жертва». Понятие жертва преступления. Понятие потерпевший в соответствии УПК РК. Соотношение жертва преступления и потерпевший. Предметом виктимологии являются закономерности «превращения» лица в жертву преступления, а объектами ее изучения выступают жертвы преступных посягательств. Нравственно-психологические свойства личности. Связь жертвы преступления с преступником, ситуация и механизм виктимизации, средства виктимологической профилактики. Л. В. Франк рассматривал личность жертвы преступления в трех основных параметрах: статус, позиция, роль.

В виктимологии выделяется два основных понятия: виктимность индивидуальная и массовая. «Индивидуальная виктимность – это состояние уязвимости отдельного лица, выражающееся в его способности (но не фатальной) стать жертвой преступления, а массовая – это социальное явление, выражающееся в совокупности жертв, актов причинения им вреда, преступных последствий и потенций уязвимости» (Д. В. Ривман).

Под виктимизацией следует понимать процесс «превращения» лица в жертву посягательства, либо конечный его результат (В. П. Коновалов). Разновидности виктимности: а) виктимность как совокупность социально-психологических свойств личности, сформировавшаяся в процессе ее социализации (личностная виктимность, виктимогенная деформация личности); б) виктимность как свойство, обусловленное выполнением социальных функций (профессиональная или ролевая виктимность); в) виктимность как биофизиологическое свойство (возрастная виктимность); г) виктимность, обусловленная патологией личности (В. Я. Рыбальская). Классификация связей между жертвой и преступником в зависимости от потребностей (материальные и духовные), значимости интересов (основные и второстепенные), времени возникновения (докриминальные, криминальные, посткриминальные), наличия отношений (знакомые, случайно знакомые, незнакомые), характера отношений (родственные, супружеские, соседские). Влияние политических, экономических, социальных, демографических факторов на процесс формирования индивидуальной и массовой виктимности. Влияние массовой виктимности на индивидуальную.

Виктимизация в условиях глобализации. Роль исторических преобразований в формировании потенциальных жертв преступлений. Процесс виктимизации стран СНГ. Факторы, влияющие на процесс виктимизации стран СНГ. Криминогенная ситуация стран СНГ - криминогенная ситуация в Республике Казахстан. Основные элементы региональной виктимологии. Виктимогенная ситуация – объективно-субъективная категория. Значение исследования ситуаций в процессе глобальной виктимизации. Толчковые ситуации, в основе которых лежат провокации. Толчковые ситуации обусловлены позитивным поведением. Ситуации, создающие возможность совершения преступления. Замкнутые ситуации (ситуации причинения вреда самому себе); нейтральные ситуации.

Всемирный экономический кризис. Его влияние на рост преступности в странах. Криминогенная ситуация в Республике Казахстан, типичные виды преступлений, совершаемые в условиях всемирного экономического кризиса. Причины и условия, способствующие совершению преступления. Массовая и индивидуальная виктимность жертв преступлений.

Прямые и косвенные результаты виктимизации: оправдывание преступного поведения как необходимость в условиях экономического кризиса; скептическая оценка деятельности и низкий престиж правоохранительных органов; укоренившееся в обществе мнение о возможной безнаказанности преступлений, совершенных, в частности, должностными лицами; представление о незащищенности личности, систематическом нарушении прав, интересов личности; всеобщее мнение о необходимости большего ужесточения наказания как главного направления и основного средства в борьбе с преступностью.

Виктимологическая профилактика как система воспитательно-предупредительного воздействия на реальных и потенциальных жертв преступлений с целью снижения их виктимности. Анализ проблем профилактики сочетается с эмпирическим исследованием умышленных насильственных, корыстных, неосторожных преступлений.

Меры виктимологической профилактики:

1. 
   формирование четких практических рекомендаций по предупреждению преступлений (групповая и индивидуальная профилактика);
   
2. 
   глубокое внедрение в правовую пропаганду виктимологической проблематики;
   
3. 
   создание новых и усовершенствование существующих социально-реабилитационных центров с целью психологической помощи жертвам преступлений;
   
4. 
   введение в ряде ВУЗах специального курса «Виктимология»;
   
5. 
   создание экспериментального учета в РК рецидивных (неоднократных) жертв преступлений.
   

1. 
   Котова Н. К. Виктимологические проблемы криминальной агрессии. Астана, Фолиант, 2001г.
   
2. 
   Антонян Ю. М., Гульдан В. В. Криминальная патопсихология. – М., изд-во Наука,1991г.
   
3. 
   Ривман Д. В. Виктимологические факторы и профилактика преступлений. – Л., 1975г.
   

Кеңес заманында Қазақстанда, мүліктік қатынасты реттеу құралы ретінде неке шартына деген қажеттілік болмады. Қазақстан заңнамасына бұл институт 1993 жылы кірді. Ерлі-зайыптылардың мүліктерінің құқықтық қатынасын реттейтін неке шарты Қазақстан Республикасының «Неке және отбасы туралы» заңының 2 бөлімінің 7 тарауында қарастырылған. Сот тәжірбиесінде неке шартын жасау және оны орындау туралы даулар сирек. Бұл неке шарты институтының салыстырмалы түрде жаңа болуына, азаматтардың шарттық режимді бекіту мүмкіндігі және оның қолайлылығы туралы ақпараттың болмауына байланысты.

Азаматтардың ахуалының өсуіне, нарықтық қатынастың дамуына, отбасының мүліктік базасының ұлғаюына байланысты неке шарты институты одан сайын өзектілік пен тартымдылыққа иелену үстінде.

Құқықтық әдебиеттерде шарттық режимнің қолайлылығы көрсетіледі. Өйткені, неке шарты ерлі-зайыптылардың некеде тұрғанда алынған мүліктеріне қатысты бірлескен ортақ меншік құқығы туралы заң ережелерін өзгертеді (жояды, жеңілдетеді).

Неке шартын өзгерту және бұзу Қазақстан Республикасы Азаматтық Кодексінде көрсетілген шартты өзгерту және бұзу туралы жалпы ережелерге қарсы келмейтін Қазақстан Республикасының «Неке және отбасы туралы» заңының 41бабына сәйкес жүргізіледі.

Қолданыстағы отбасы заңнамасымен неке шартын өзгерту мен бұзу үшін арнайы шарттар мен тәртіптер анықталмаған, сондықтан, неке шартына шарттық құқықтың жалпы ережелері осы шарттың мәніне сәйкес қолданылады. Неке шартын толық немесе жартылай өзгерту, тіпті оны бұзу қажеттілігі некенің барлық сатысында пайда болуы мүмкін, осыған байланысты, бұл мәселелер тәжірбиеде мол қызығушылық танытып отыр.

Неке шартын өзгертуді оны жаңа шарттармен толықтыру немесе бұрын болған шарттарына өзгеріс енгізу жолымен жүзеге асыруға болады. Бұдан басқа, неке шартының кейбір тармақтарын алып тастап қалған тармақтарын бүтіндей қалдыруға болады.

Бөтен екі жақты мәмілелердің қатысушыларының ерік білдіруі арқылы оны жасай алуы, өзгерте және тоқтата алуы секілді неке шартының әрекеті тараптардың келісімі бойынша бұзылуына байланысты тоқтатылуы мүмкін. Мұндай шешімге ерлі-зайыптылар, мысалға, шарттың шарттарын орындау қандай-да бір себептермен тараптардың қызығушылығын жойған жағдайда, келуі мүмкін. Негізінде екіжақтық келісім бойынша некені бұзудың мотивін анықтау маңызды емес, өйткені бұл жерде мәселе тараптардың мүдделерінің түйісуі жөнінде болып отыр. Шартты орындаудан бас тартушының дәлелдері қандай болса да, неке шартын орындаудан біржақты бас тартуға жол берілмейді.

Неке шарты ерлі-зайптылардың екіжақты келісімі бойынша кез келген уақытта өзгертілуі немесе бұзылуы мүмкін. Бұл өзге де шарт еркіндігі негізіне сүйенген азаматтық құқықтық шарттардың жасалу, өзгеру және бұзу тәртібіне сай келеді. Тараптардың міндеттемелері, егер келісіммен өзгеше айқындалмаған болса, неке шартын өзгерту немесе бұзу туралы тараптар келісімді жасаған кезден бастап өзгертілген немесе бұзылған деп саналады.

Неке шарты жазбаша түрде жасалады және оны нотариат куәландыруға тиіс. («Неке және отбасы туралы» ҚРЗ 39 бабы). Неке шартын өзгерту туралы немесе бұзу туралы келісімі, тек тараптар неке шартының өзі сияқты нысанын сақтағанда ғана, құқықтық маңызға ие бола алады. (ҚР АК 402бабы, «Неке және отбасы туралы» ҚРЗ 41 бабы).

Барлық көрсетілген неке шартын өзгерту, бұзу немесе тоқтату негіздері даусыз немесе екіжақты келісіммен қаралған негіздер болып саналады. Егерде ерлі-зайыптылардың біреуі некені бұзуды талап етіп, екіншісі оған қарсы болса, неке шартының тағдырын тек сот қана айқындай алады, ал олай болғанға дейін неке шарты өз заңды күшінде қала береді. Дегенмен де, отбасы заңнамасы шарттық қатынастарды реттеуге арналмағандықтан, неке шарты азаматтық кодексте қаралған шарттарды өзгерту немесе бұзу тәртіптеріне сәйкес, яғни шарт құқығының жалпы ережелерінен бастау ала отырып, ерлі-зайыптылардың біреуінің талабы бойынша сот шешімімен өзгертіледі немесе бұзылады. Бұл неке шартын, егерде оның бір немесе бірнеше шарттарын орындауға мүмкіндік жоқ екені дәлелденсе, сот толығымен, сонымен қатар, жартылай да (кейбір бөлімдерін) бұза алады.

Неке шартында, неке тоқтатылғаннан кейінгі кезеңге арналып көзделген міндеттерді қоспағанда, неке шартының қолданылуы неке тоқтатылған кезден бастап тоқтатылады («Неке және отбасы туралы» ҚРЗ 41 бабы).

Неке шартын сот Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде мәмілелердің жарамсыздығы үшін көзделген негіздер бойынша толық немесе ішінара жарамсыз деп тануы мүмкін. Сонымен қатар, егер шарттың талаптары ерлі-зайыптылардың бірін өте қолайсыз жағдайда қалдыратын болса, олардың бірінің талап етуі бойынша да сот неке шартын толық немесе ішінара жарамсыз деп тани алады.