Алаш қозғалысы
жүктеу/скачать 153.2 Kb.
|
| Қазақ әліпбиі — қазақ тілінің әріптерінің жүйелі тізбегі, қазақ халқының мәдени өмірінде басқа да түркі халықтарымен бірге пайдаланып келген әр түрлі әріп таңбаларынан тұратын дыбыстық жазу жүйесі.
Қазақ тілі үшін әр кезеңдерде және әр аймақтарда келесі жүйелер пайдаланылған: Қазақстан Республикасында — кирил жазуы негізінде, ресми түрде Қазақстан бүкіл жерінде және Моңғолияның Баян-Өлгей аймағында. Тағы да көршілес Қырғызстан, Ресей, Түрікменстан және Өзбекстан елдерін бірыңғай мекендеген қазақ жұрты пайдаланады, сонымен бірге басқа ыдыраған КСРО республикаларында да пайдаланылады. Қытайда — араб жазуы негізінде, ресми түрде Шыңжаң Ұйғыр аутономиялық ауданындағы Іле Қазақ аутономиялық облысында. Тағы да Ауғанстан, Иран және Пәкістан елдеріндегі қазақ диаспорасы да пайдаланады. Сөйлеу темпі цаларының) үнемі қайталап отыруы. Ритм табиғаттың ырғақтылық тудыратын қалыпты күрделі зандылығының көрінісі. Ол — өлең, проза түріндегі көркем мәтіннің эстетнкалық негізі болып табылады. Әсіресе өлең мәтіндерінде айқын көрінеді, ал еркін диалог сөздерде азырақ байқалады. Сөйлеу ритмінің прозадағы бірлігі (единицасы) — с и н т а г м а, ал өлеңде — дыбыс, буын, өлең жолы, шумақ. Бұлардан тіл бірліктерінің иерархиялық (сатылы) жүйесі қалыптасады. Сөйлеу ритмінін қалыптасуында дыбыстық, интонациялық, синтаксистік, лексика-семантикалық тіл құралдарының бәрі де қатысады, мысалы, әр түрлі қайталаулар, синтаксистік параллелизмдер, интонациялық құбылыстардың үнемі қайталануы т.б.[1] ТМД елдерінің тарихы Әдеби тіл жане көркем әдебиет тілі Тәуелсіз Мемлекет Достастығы 1991 жылы құрылды . Достастықтың құрылуы тәуелсіз мемлекеттердің бір мемлекеттен өркениетті формаға өтуін қамтамасыздандырып, олардың арасында толық егеменді мемлекет және халықаралық құқық принципінің негізінде жаңа қатынасты құруға көмектесті. Мұндай мемлекеттердің кеңесінде республикалар арасында еңбек бөлінісі қолайлы , яғни олардың әрқайсысы өнім түрлерін оларға қолайлы жағдайда өндіру үшін. Белгілі салада арнайы аймақтар арқылы өнімді орналастыру қоғамдық еңбек үнемді болады. Бұл ТМД елдерінде жақсы өткізіліп отыр. ТМД – ға кіріп отырған әрбір мемлекет өз бағыты бойынша машықтануда. Қазақстанның жаңа тарихы 15 – жыл шамасымен есептеледі. Бір кеңестік уақыт кезінде республиканың экономикасы халық шаруашылығының кешені беріліп отырған мәтінде қаралса, ал енді Қазақстанның орны мен рөлін жаһандық экономикада толығымен айта аламыз. Әлемдік экономиканың конценрациясының көлемі келесі параметрмерге шағылысады. Әлемдегі ішкі өнімнің ЖІӨ - нің көптен бір бөлігі 29 дамыған мемлекетке қатысты – 54,6%, оның ішінде үлкен 7 – ке – 43,0% кіреді, АҚШ – 20,9%, 12 – мемлекет кіреді Евроодақ – 15,3% кіреді. Әлемдегі 146 – мемлекеттен құрайтын жаңа құрушы нарық пен дамушы мемлекетке әлемдік ЖІӨ - нің 7,2% құрайды, оның ішінде 3,8% ТМД – ның 12 мемлекеті кіреді. Қазіргі уақытта Қазақстан әлемдік ЖІӨ - де 0,1% құрайды. Сонда да, 1995 жылдан бастап 1,75% ке өсті 1999 жылы осы көрсеткіш айқын төмендеді, яғни ол 2 факторға байланысты. Еуразиялық одақ; болашақтың стратегиясы 1991 жылдың 21 желтоқсанында Алматыда менің табанды бастамам бойынша шақырылған посткеңестік мемлекеттер басшыларының саммитінде жойылып бара жатқан супердержаваның аласапыранды ыдырауының қауіпті үдерісі тоқтатылды. Сол оқиғаларға тікелей қатысушы ретінде мен оның сөзбен айтып жеткізгісіз шиырласқан шиеленісін әлі күнге дейін жадымда сақтап келемін. Сол бір тарихи күндермен қабаттасқан проблемалар мен қарама-қайшылықтардың ауырлығынан уақыттың өзі де бүгіле түскендей болды. Қазақстанның және бұрынғы Одақтың өзге республикаларының көптен күткен тәуелсіздікке ие болуының қуанышты сезімі біздің халықтарымыздың еншісіне тиген тарихи жауапкершіліктің аса күрделілігін сезінумен тығыз астасып жатты. Ол кезеңде саяси дағдарыс экономиканы одан бетер тұқырта түсті. Бұрын болған біртұтас шаруашылық механизмі көз алдыңда күйреп жатты. Жекелеген кәсіпорындар ғана емес, бүтіндей салалар бір жамбастай құлады. Көптеген адамдар жұмыссыз және күнкөріске қажетті қаржысыз қалды. Электрсіз қалған қалалардағы пәтерлердің терезелері үңірейген қара қуыстарға айналды, қарапайым жылу да болған жоқ. Мұндай көрініс іс жүзінде бұрынғы Одақтың барлық өңірлеріне де тән болды. КСРО өмірінің соңғы жылдарында басталған ұлтаралық жанжалдар кеңінен етек жайды. Бүгінде бүкіл посткеңестік елдер үшін этностық және діни негізде бөліну қатерінің қаншалықты зор және ақиқат болғанын ашық айтқан жөн. Бұл тұрғыда ыдырауы қаз-қатар жүрген Югославия федерациясының шынайы мысалы нақты дәлел. Мен, өзімнің көптеген әріптестерім – жаңа тәуелсіз мемлекеттердің көшбасшылары сияқты біздің елдерімізге ағайынаралық қантөгісті жанжалдар, кедейшіліктің түпсіз шыңырауы мен әлемдік экономикада тек шикізаттық тіркеме ретінде ғана орын алып, тарихтың шетқақпай жиегінде қалу қаупін тудыратын мұндай жолдың қатерлі екенін түсіндім. ТМД-ны құру супердержаваның ыдырауының қысқа да күрделі тарихи кезеңін тиянақтап, сонымен бірге, посткеңестік кеңістіктегі жаңа интеграциялық үдерістің басталу нүктесі болды. Мен осыдан 20 жыл бұрын ТМД құру туралы, әлі де сол пішінмен өмір сүріп жатқан, сол кездегі бірден-бір дұрыс шешімнің Қазақстанның құнарлы жерінде қабылданғанын мақтан тұтамын. Ол қазақстандық бастама бойынша, менің барынша белсенді қатысуыммен және Алматыдағы сол бір есте қаларлық тарихи кездесуге қатысушылардың бәрінің саяси кемеңгерлік көрсетуі арқасында қабылданды. Тілдік нормалар жүктеу/скачать 153.2 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|