Alimoff Team Ёшлар ёшлар учун!
Кўп қутбли, мултицивилизациявий дунё
жүктеу/скачать 3.88 Mb. Pdf көрінісі
|
| Кўп қутбли, мултицивилизациявий дунё.
Сўнгги Совуқ урушда, тарихда илк маротаба глобал сиёсат кўп қутбли ва мултицивилизациявий бўлди. Инсоният мавжудлигида кўпинча муносабатлар вақтинчалик ёки умуман бўлмаган эди. Кейинчалик, замонавий эранинг бошларида (тахминан милодий 1500 йил) глобал сиёсат икки томонга бўлингандек қаралди. Тўрт юз йиллар мобайнида Ғарбнинг миллий мамлакатлари – Британия, Франция, Испания, Австрия, Пруссия, Германия, Қўшма Штатлар ва бошқалар – ғарбий цивилизация билан кўп қутбли халқаро тузумни ташкиллаштиришди, шунингдек, ўзаро муносабат ўрнатишди, мусобақалашишди, ҳаттоки бир-бири билан урушларда курашишди. Шу билан бир вақтда ғарбий миллатлар кенгайишди, забт этиб, колониялаштиришди ёки бошқа цивилизацияларга айёрона таъсир ўтказишди (1.1-харита). Совуқ уруш мобайнида глобал сиёсат икки қутбли эди, жаҳон эса уч қисмга бўлиниб олганди. АҚШ томонидан бошқариладиган демократик ва жуда бой мамлакатлар Совет Иттифоқи томонидан бошқариладиган ва қўллаб- қувватланадиган, маълум маънода камбағалроқ коммунист жамиятлар билан кенг ёйилган мафкуравий, сиёсий, иқтисодий, ва шунингдек, ҳарбий мусобақага киришиб иш юритишар эди. Бу низоларнинг кўп қисми шу икки лагернинг ташқарисидаги Учинчи дунёда содир бўлиб, камбағал, сиёсий турғунлиги кучсиз, эндигина мустақил бўлган, шунингдек, тенг бўлмаган дея эътироф этилган давлатларни қамраб олди (1.2-харита). 1980 йиллар охирида коммунист дунёси қулади, Совуқ уруш эса тарихда халқаро тизим сифатида муҳрланди. Совуқ урушнинг сўнгги йилларида халқларнинг энг асосий фарқлари мафкуравий, сиёсий ёки иқтисодий эмас эди. Энг асосий фарқ маданийликда эди. Инсонлар ва миллатлар инсоният учрайдиган энг асосий саволга жавоб беришга ҳаракат қилишяпти: Биз киммиз? Бунга инсонлар инсоният жавоб бериб келган одатдаги усулда, яъни дин, тил, тарих, қадриятлар, одатлар ва расм-русумларга ишора қилганча жавоб беришмоқда. Улар ўзларини қабилалар, уруғлар, этник гуруҳлар, диний жамоалар, миллатлар ва кенг маънода – цивилизациялар билан танитишади. Инсонлар сиёсатдан фақатгина қизиқишларини ошириб бориш учун эмас, балки ўзликларини изоҳлашда ҳам фойдаланишади. Биз қачонки ким эмаслигимизни билсак ҳамда кимга қарши эканлигимизни англаб етсаккина ким эканлигимизни билишимиз мумкин. Миллий давлатлар жаҳон ҳамжамиятида асосий актёрлар ҳисобланишади. Уларнинг феъл-атвори ўтган замонлардаги бойлик ва қудрат таъқибига кўра, шунингдек, маданий афзалликлар, умумийликлар ва фарқликларга кўра шаклланган. Давлатларнинг энг муҳим гуруҳлаштиришлари энди Совуқ урушнинг учта блокига эмас, балки жаҳоннинг каттагина етти ёки саккизта цивилизациясига боғлиқ бўлиб қолди (1.3-харита). Ғарбий бўлмаган мамлакатлар, асосан, Шарқий Осиё, ўзларининг иқтисодий бойликларини ошириб бориб, сиёсий таъсир ва маҳоратли ҳарбий қудрат учун асос яратмоқдалар. Ўз куч-қудрати ва ўзига ишончи ошиб борар экан, ғарбий бўлмаган мамлакатлар маданий қадриятларини муттасил тасдиқлаб, ғарб томонидан сингдирилаётган “мажбурлаш”ларни рад этиб келмоқдалар. “XXI асрнинг халқаро тизими”, – дея сўз очади Генри Киссинжер, — “ўз ичига олтита кучли давлатларни: Қўшма Штатлар, Европа, Хитой, Япония, Россия ва эҳтимоллик билан Ҳиндистон, шунингдек, ўртача ва кичик давлатлар кўплигини қамраб олади. Киссинжернинг буюк олтилиги бешта турли хил цивилизацияга тегишли бўлса-да, бунда стратегик жойлашуви, аҳоли кўплиги ҳамда ёқилғи бойликларига эга исломий мамлакатларнинг ҳам жаҳон ҳамжамиятига таъсири бор. Ҳозирги кунда жаҳонда маҳаллий сиёсат – бу этник сиёсат, глобал сиёсат эса цивилизациялар сиёсати ҳисобланади. Суперкучлар рақобатининг ўрни эса цивилизациялар тўқнашуви билан алмашди. Ғарб ва бошқалар: 1920 Совуқ уруш: 1960-йиллар Эркин давлатлар Коммунист блок Бетараф халқлар |